Een bijzonder lange periode in 2007, een wereldrecord in 2010, een uiterst lange periode in 2019, onderbroken door een covid-crisis: de regeringsvormingen, zeker federaal, verlopen de laatste decennia ronduit problematisch. Dat geven de politici zelf ook toe.
Deze week kwam de commissie Grondwet samen, om in hoorzittingen een aantal academici te ontvangen, die met voorstellen kwamen.
Maar ook in de zaal zat heel wat expertise bij de politici, met onder meer Wouter Beke (cd&v) en Sophie Wilmès (MR) die hun rentree maken in de Kamer, maar ook een Patrick Dewael (Open Vld) of Kristof Calvo (Groen) en Sander Loones (N-VA), die onder elkaar en met anderen behoorlijk wat recente en minder recente regeringen onder elkaar onderhandelden.
Kristof Calvo
Calvo is binnen de meerderheid de trekker van het idee: in het Vivaldi-regeerakkoord staat ook dat idee om de spelregels rond formatie van de federale regering te herbekijken, onder zijn impuls. “De formatie is te traag, maar ook niet democratisch genoeg en het resultaat is vaak pover. We moeten ook kijken hoe de voorbereiding bijvoorbeeld gebeurt. Nu wordt er geïmproviseerd over maatregelen, kostenplaatje, etc…. Dat zou beter moeten”, zo zegt die.
Formeel moet elke aanpassing aan de spelregels via de Grondwet, die staat overigens ook open voor wijzigingen, in de volgende legislatuur. Maar eerst wil men dus hoorzittingen, waarbij deze week een aantal politicologen langskwamen: onder meer Stefaan Walgrave (UAntwerpen), Maxime Vandenberghe (UGent) en Dave Sinardet (VUB).
Shutdown
Daarbij was er onder meer een interessant voorstel van Walgrave om de federale regering na verloop van tijd, als de formatie te lang duurt, naar een soort ‘shutdown’ te laten gaan: de macht van de regering in lopende zaken zou dan stevig ingeperkt kunnen worden. “Gevaarlijk, maar het zou kunnen werken”, zo stelde die.
Vandenberghe kwam dan weer met een impliciet pleidooi voor meer staatshervorming: telkens er geregionaliseerd werd, volgde een pacificatie in het regeringsproces, die daarna weer verwaterde, tot een nieuwe ronde.
Sinardet kwam niet verwonderlijk met een heel andere these: “Zo’n lange regeringsvorming is helemaal geen zuiver Belgisch probleem”, zo stelde die. Ook hij pleitte voor een inperking van lopende zaken. En ook erg interessant: een degressieve partijfinanciering. Geen regering, dan leggen partijen zichzelf ook gradueel financieel droog, is het idee.
Verder ook interessant dat Sinardet het had over “onnodige drempels” wegwerken: met name het streven om een meerderheid per taalgroep te hebben. Daarbij ontkende hij wel de politieke werkelijkheid van de regering Di Rupo en de regering Michel, die beiden geen meerderheid aan de andere kant van de taalgrens hadden, en daar politiek stevig voor werden aangepakt. Een probleem waar ook Vivaldi vandaag mee kampt.
“Het Zwitsers model”
Dat er toch mensen met veel ervaring in de Commissie zitten, helpt vanuit politieke kant. Zo sloot Wouter Beke (cd&v) zich aan bij een andere piste die Walgrave opperde: “het Zwitsers model”. Als na een bepaalde periode, pakweg 6 maanden, geen regering gevormd is, gaat men over naar een afspiegelingscollege. “De meest eenvoudige manier om lange onderhandelingen te vermijden is het vermijden van onderhandelingen over coalitiepartners op zich.”
Wat vaak terugkwam bij de experts: de onderhandelingen verlopen “te transparant”, waarbij te veel spelers hun positie prijsgeven, en er te veel lekken zijn naar de pers. Die gebeuren niet altijd ter goeder trouw, maar net om het proces, of één van de hoofdrolspelers te doen mislukken. We kunnen op dat vlak niet anders dan een beetje medeplichtigheid toegeven, met deze nieuwsbrief.
Misschien een laatste, interessant element, aangedragen door Vandenberghe: “Een reden die de aanslepende regeringsvormingen helpt verklaren, is de onervarenheid van en het gebrek aan contact tussen politici”, zo stelde die. In 2019 en 2020 was dat manifest een issue.
