Voor het eerst zijn de cijfers over campagne-uitgaven bij de lokale verkiezingen publiekelijk te raadplegen. Wat blijkt: in zeker 42 gemeenten, 1 op 7, gaven partijen en politici te veel uit.

Key takeaways

• Zowel sommige politici als partijen gaven bij de gemeenteraadsverkiezingen meer uit dan wettelijk is toegestaan. In totaal gebeurde dat in 42 gemeenten.
• De Vlaamse overheid kan sancties opleggen, maar dan moet er eerst een klacht komen van een benadeelde partij.
• De kans dat zo’n klacht er komt, is klein. Het is moeilijk om te bewijzen dat te veel uitgaven geleid hebben tot nadeel bij de uitslag.

De cijfers: De Tijd keek de cijfers die de Vlaamse overheid publiceerde in. Daarbij gaat het om de kosten voor de campagne (drukwerk, tv- en radioreclame, online advertenties) die de lokale partijen en politici voerden in de sperperiode voor de verkiezingen, van 1 juli tot 13 oktober. 95 procent van de partijen en kandidaten registreerden hun uitgaven op tijd, goed voor meer dan 34.000 aangiften. In totaal werd er meer dan 26 miljoen euro uitgegeven. Wie zelf de gegevens wil raadplegen, kan dat hier doen.

Plafonds overschreden

In het nieuws: De opgelegde plafonds werden niet altijd gerespecteerd.

• Het te besteden bedrag aan een campagne is wettelijk bepaald. De bedoeling daarvan is om iedereen een gelijk speelveld te geven, zodat meer vermogende partijen of personen niet meer te zien zijn dan zij die minder geld hebben om campagne te voeren.
  • Elke gemeente krijgt een maximumbedrag toegewezen voor zowel de lijsten als de kandidaten. Dat maximumbedrag hangt af van het aantal inwoners in de gemeente: meer kiesgerechtigde inwoners betekent meer geld. Zo hebben partijen en politici in de centrumsteden een hoger plafond dan hun collega’s in de landelijke gemeenten.
• Uit de analyse van De Tijd blijkt dat die plafonds overschreden werden. In 18 van de 285 Vlaamse gemeenten besteedde minstens één lijst meer dan is toegelaten. Daarbij gaat het in totaal om 24 lijsten. Bij de individuele politici was de overschrijding meer verspreid: 56 kandidaten in 28 gemeenten gaf meer uit dan de wettelijke limiet.
• De krant vergeleek beide cijfers en telde ze bij elkaar op. In totaal werd er door kandidaten en lijsten samen in 42 gemeenten meer uitgegeven dan wat wettelijk mag voor die gemeente. Dat is in 1 op 7 Vlaamse gemeenten.
• De lijst Het Actieplan in De Panne blijkt de uitschieter. Het Actieplan gaf ruim 28.200 aan als gemaakte campagnekosten, terwijl het plafond in De Panne is vastgelegd op 10.088 euro. Daarnaast kwamen 19 van de 21 kandidaten op de lijst nog eens boven de individuele limiet uit.
  • De nieuwe burgemeester van De Panne, Wim Janssens van Het Actieplan, zegt dat er een fout is gebeurd bij het indienen van de gegevens. “We hebben met de hele partij 28.000 euro uitgegeven, geld dat vooral diende om drukwerk en affiches te betalen. Dat bedrag hebben we aangegeven als lijst én ook over de 21 kandidaten verdeeld”, legt hij uit aan De Tijd. Met andere woorden: de partij heeft per ongeluk het dubbele van het besteedde bedrag aangegeven. “Onze facturen bewijzen dat we niet meer hebben uitgegeven dan het maximum”, zegt Janssens.
• In De Panne overschreden ook de lijsten Krachtig en Voluit de limiet. Ook in Boom, Deerlijk, Destelbergen, Koksijde, Kortenaken, Ninove en Zwalm werd er door de lokale partijen meer aangeven dan wat mag.

Sancties kunnen, maar klachten zijn er niet

Om te volgen: De kans dat er bestraffingen komen door de overschrijdingen is zeer klein.

• De vraag is natuurlijk bij welke uitgaven er doelbewust boven het plafond is gegaan en welke lijsten of politici per ongeluk meer dan is toegestaan hebben uitgegeven. Politicoloog Bart Maddens (KU Leuven) vindt het overschrijden van de limieten hoe dan ook een probleem, “zeker als het om doelbewuste praktijken gaat, waarbij politici of partijen ervan uitgaan dat ze niet tegen de lamp zullen lopen”, zegt hij tegenover De Tijd.
• De Vlaamse overheid kan in theorie sancties geven aan zowel partijen als kandidaten die de wettelijke plafonds niet respecteren. Dat gaat dan over boetes en schorsingen tot zelfs het vervallen verklaren van het mandaat waar de desbetreffende politicus tot verkozen is.
• In de praktijk gebeurt het niet dat er sancties worden opgelegd. Er moet namelijk eerst een klacht binnenkomen bij de Raad voor Verkiezingsbetwistingen. Net zoals bij mogelijke fraude met volmachten moet die klacht komen van een politicus of partij die meent nadeel ondervonden te hebben. Er zijn nog geen klachten ingediend over de verkiezingen van 13 oktober, meldt de Raad. Wie dat nog wil doen, heeft tijd tot 22 november. Dan wordt ook de opzoekpagina over de verkiezingsuitgaven van de Vlaamse overheid offline gehaald.
• Maddens acht de kans klein dat er nog klachten zullen volgen over het overschrijden van de plafonds. “Bij telfouten of fraude met volmachten kan je nog aantonen dat de verkiezingsuitslag erdoor beïnvloed is, maar je kan onmogelijk aantonen dat het overschrijden van het uitgavenplafond daartoe geleid heeft. Dat betekent echter niet dat een proactieve controle op de uitgaven niet wenselijk is”, besluit hij.