Steekt Europa straks België in een budgettair keurslijf, opgelegd vanuit de Europese Commissie? Die dreiging is nu wel heel reëel, de bevoegde Europese commissaris Valdis Dombrovskis is heel kritisch over de begrotingscijfers en zet België in een groepje met Frankrijk, Finland en Kroatië bij de slechtst presterende landen. Daarvan is België zelfs het meest problematisch. Zo dreigt men in 2024 een ‘procedure voor buitensporig tekort’ op te starten, het zogenaamde ‘Europese strafbankje’: de Europese Commissie komt dan zelf een begroting opleggen. Meteen na de verkiezingen in juni ‘24 dreigt dat te gebeuren: want noch de federale regering, noch de deelstaten zijn van plan nog hun begrotingsplannen bij te sturen. Meteen zal zo’n interventie van Europa de dynamiek van de federale onderhandelingen fors beïnvloeden. Dat zegt staatssecretaris voor Begroting Alexia Bertrand (Open Vld) nu al: “We kunnen ons geen lange periode van lopende zaken veroorloven”. Zo krijgt Vivaldi, met ‘dank’ aan haar eigen zwakke begrotingswerk, misschien wel het ultieme argument in handen, om snel verder te doen met dezelfde of een soortgelijke coalitie.

In het nieuws: Europa zet België bij een groepje van vier zwakste Europese begrotingslanden.  

De details: Griekenland en Spanje doen beduidend beter, zelfs Italië zit niet in de slechtste categorie. De hamer dreigt straks hard neer te komen op België vanuit de EU, als ‘voorbeeld’ voor de rest. 

• “Risk not being in line”. Zo heet de slechtste categorie voor Europese lidstaten, als het over begroting gaat. Een nieuw rapport van de Europese Commissie zet België nu in dat groepje slechtste presteerders. Nog eens zeven landen zijn “not fully in line”, daarbij onder meer Slovakije, dat de slechtste begroting heeft van de EU in ‘24, maar wél een heel duidelijk traject om de overheidsfinanciën niet verder te laten ontsporen.
• Net daar knelt voor België het schoentje. Nieuw is dat niet: ook het IMF en de eigen Nationale Bank waarschuwden al eerder voor toekomstige uitgaven die niet onder controle zijn, en zo de tekorten én de bijhorende staatsschuld verder dreigen te laten oplopen, zelfs tot het een sneeuwbal wordt.
• De Europese Commissie wijst op twee grote pijnpunten: de kosten van de vergrijzing die niet onder controle zijn, en de lopende uitgaven.
  • Vergrijzing: hierin zitten zowel de pensioenkosten (die maar heel voorzichtig afgetopt werden door de Vivaldi-ploeg, na jarenlange onderhandelingen) en ook de gezondheidszorg, die verder explodeert qua kosten.
  • De lopende uitgaven: de toename van uitgaven moest toch wat getemperd worden, onder de 2 procent. Maar dat lukte niet, we gaan naar 3,9 procent meer uitgaven volgend jaar. Daarbij tilt de Commissie zwaar aan het feit dat de extra uitgaven voor energiesteun, die massaal waren, ondertussen wel uitgedoofd zijn, maar de overheid niets van dat vrijgekomen budget gebruikte om de uitgaven te temperen, maar het aan andere zaken uitgaf. Dombrovskis rekent zelfs 5,3 miljard meer uitgaven.
• Dat alles leidt ertoe dat het tekort volgend jaar op 4,9 procent zal liggen en zelfs 5 procent in 2025. Dat is ver verwijderd van het huidige kader van maximum 3 procent tekort. En zelfs als de Europese begrotingsregels zouden veranderen, wat de bedoeling toch is, dan haalt België die nieuwe normen vast ook niet. Want ook de staatsschuld stijgt verder, volgens de Commissie. Daar is de norm maximaal 60 procent van het bbp. Daar zit België met meer dan 105 procent dus ook ruim boven. 
• Opvallend was dat Dombrovskis voor de camera’s van de VRT ook niet rond de pot draaide: “Het tekort zal ruim boven de 3 procent zitten, dat in de verdragen staat, het is een waarschijnlijk scenario dat wij dan de procedure opstarten”, zo stelde hij.

De reacties: De oppositie hakt erop in, maar Vivaldi duwt terug naar de Vlaamse regering.

• Nieuw is dat doembeeld niet, de oppositie voert er zelfs campagne op, met N-VA die een hele communicatie rond “Vlaamse welvaart” bouwt. De nieuwste tik op de vingers (“hoeveel vingers kan je nog hebben?” vroeg men zich bij N-VA af) is koren op die molen: Vivaldi heeft de overheid niet als goede huisvader beheerd, maar eerder als een krekel geld uitgegeven, is de redenering.
  • “Wanneer de schijnwerpers op België staan, zal ook gans Europa zien dat premier De Croo feitelijk een keizer zonder kleren is”, zo stelde Wouter Vermeersch, de begrotingsspecialist van Vlaams Belang.
  • “Griekenland doet het béter dan de regering De Croo. U leest het goed: Griekenland. Italië trouwens ook. Portugal ook. Spanje ook. De Croo is een bedreiging voor uw welvaart, uw spaargeld, uw pensioen”, zo haalde Sander Loones (N-VA) uit. 
• Op Radio 1 kwam vanmorgen Alexia Bertrand (Open Vld) haar werk als staatssecretaris van Begroting verdedigen.
  • “Toen ik begon, ging het tekort 5,9 procent zijn in 2023, dus we hebben een procent lager gedaan. En ook voor 2024 denken we dat het lager zal zijn.”
  • “Is dat goed, neen? Er is nog veel werk aan de winkel, maar er zullen nog hervormingen moeten komen”, zo gaf ze meteen toe. “Wij hebben de eerste stappen gezet voor de pensioenhervormingen. En we gaan verder moeten gaan, in de pensioenen of de gezondheidszorg. En ook een fiscale hervorming zal nodig zijn.”
  • Maar veel moet men daar niet meer van verwachten, voor de verkiezingen: “Ik ga dit met de collega’s bespreken en zien wat we nog kunnen doen, maar denken dat er op zes maanden van de verkiezingen nog grote hervormingen komen, dat ga ik u niet zeggen.”
  • Tegelijk haalde ze tot drie keer toe in het interview uit naar de deelstaten. “Het gaat over alle deelstaten. Gezien zij van het traject zijn afgeweken, zal de inspanning nu groter worden. Sorry, ik wil niemand met de vinger wijzen, maar ik moet dat toch zeggen? Vlaanderen is afgeweken van de afspraken, dat is een feit. Brussel ook, dat weegt natuurlijk allemaal.”
  • En heel opvallend, blikte Bertrand meteen ook vooruit: “We kunnen ons geen lange periodes van lopende zaken meer permitteren, men zal direct na de verkiezingen aan de slag moeten gaan, met de begroting.”

The Big Picture: Straks wordt de begroting hét argument om met de huidige ploeg snel verder te doen.

• Het is een redenering die al eerder op de Zestien ook gemaakt is: de begroting voor ‘25 wordt dé prioriteit om te regelen, op het federale niveau. Al langer klinkt bij premier Alexander De Croo (Open Vld) het mantra “dat het niet het moment is voor communautaire avonturen”. Maar daar komt dan in juni ‘24 meer dan waarschijnlijk een heel stevig argument bij om het proces van regeringsvorming onder een snelkookpan te kunnen zetten: die druk vanuit Europa.
• Bij de N-VA voelt men daarover de bui al langer hangen. “Alles zal goed zijn om snel te kunnen schakelen, om ons en een meerderheid van de Vlamingen opnieuw aan de kant te zetten. Maar met name dus hun eigen verschrikkelijke palmares op vlak van de begrotingscijfers”, zo maakte men daar aan de top al eerder de analyse.
• Interessant is daarbij het aanbod dat voorzitter Bart De Wever (N-VA) al eerder maakte, om vrijwel meteen na de verkiezingen een klein ‘kernkabinet’ samen te stellen, met dus ook N-VA, om samen dat begrotingswerk meteen te doen en de moeilijke sociaal-economische knopen door te hakken. Pas en cours de route zou dan de staatshervorming komen. 
• Dat idee wuifde men vrijwel meteen weg, zowel de PS als ook de premier zelf zien er geen heil in, eerder “weer een spielerei van De Wever”. 
• Opvallend genoeg zijn er binnen zijn eigen partij Open Vld wel kopstukken die daar anders over denken. “Het zou een methode kunnen zijn om sociaal-economisch wel een hefboom te hebben ten opzichte van de linkse partijen”, zo zegt een topfiguur. 
• Dat alles is vandaag nog veel te ver verwijderd, om er veel voorspellingen over te kunnen maken. Maar wat wel een feit is: straks wordt de houding van de Europese Commissie over de Belgische begroting zonder twijfel een factor van groot belang, in de federale regeringsvorming. Want met de “procedure voor buitensporige tekorten”, die de Commissie dan opstelt, hebben ze hoe dan ook liefst een volwaardige gesprekspartner, om dat noodplan dat de Commissie dan oplegt, ook effectief uit te voeren.

Onderweg: De Croo vertrekt net op moment dat er een heel kleine doorbraak is, in het Midden-Oosten.

• Timing is alles, en misschien is de Belgische premier nét te laat, of op tijd, zoals u wilt: vannacht bereikten Israël en Hamas een akkoord(je). Het is een eerste doorbraak, door een staakt-het-vuren dat onderhandeld is, in ruil voor gijzelaars. “Ze weten dat de premier komt, dus kijk, die hebben snel gehandeld”, zo klinkt met enige ironie in de Belgische regering. Vanavond komt De Croo aan in Israël. 
• Meteen worden de komende dagen door Hamas 50 gijzelaars, vooral vrouwen en kinderen vrijgelaten, in ruil voor 150 gevangenen en vooral een humanitaire pauze van 4 dagen in de gevechten in Gaza. Daarbij zullen er geen drones en vliegtuigen in het zuidelijke gebied actief zijn en wordt één weg vrij gemaakt, waar Palestijnen veilig kunnen rijden.
• “Het is wel in een sfeer van wat ontdooiing, van opening, dat we nu kunnen gaan. Daar gaat de premier optimaal van gebruik maken, en pleiten voor dialoog en het stoppen van het geweld”, zo is te horen op de Zestien.
• Uitgerekend nu komt de PS wel met een resolutie, die behoorlijk stevig is ten opzichte van Israël. Dat schrijft L’Echo. In die resolutie, die dus eerder symbolisch is want niet bindend, roepen ze op tot een staakt-het-vuren en de vrijlating van gijzelaars. Niets bijzonder, ware het niet dat er ook stevigere zaken instaan, zoals het toelaten van humanitaire hulp in Gaza, maar vooral het erkennen van de Palestijnse gebieden als volwaardige staat, Palestina. 
• Dat ligt gevoelig: in het regeerakkoord van Vivaldi staat er een ‘streven’ naar dat idee, maar geen concrete belofte daarover. Het blijft bij een voornemen om dat “op multilateraal en Europees niveau, of waar nodig, met een significante groep gelijkgestemde staten”, te gaan proberen te doen. 
• Maar de PS duwt dus nu het gaspedaal in, en wil forsere taal ten opzichte van Israël. Niet bepaald ideaal, net nu De Croo op bezoek gaat bij de Israëlische leiders, of is dat net wat de linkervleugel wil: stevigere posities?  Hoe dan ook, in de Kamer zou de resolutie wel eens een wisselmeerderheid via de PVDA kunnen krijgen: de rest van Vivaldi is er immers ook voorstander van. Dat zou de MR in de coalitie dan wel nog meer isoleren, het lijkt niet het aangewezen moment om dat te doen.

Om te volgen: Vanavond Nederlandse verkiezingen. Hoe gaan de Vlaamse partijen reageren?

• Een paar voorspellingen voor vanavond zijn niet zo moeilijk te maken. Zo staat straks iedereen bij Vlaams Belang te juichen als Geert Wilders en zijn PVV een verwachte winst boeken. De extreemrechtse kopman heeft al jaren diepe banden met het Belang, die hij als zijn zusterpartij beschouwt. De Limburger heeft in de campagne zijn toon en stijl opvallend aangepast, en wil vanavond vooral in de toekomstige coalitie geraken. Tom Van Grieken (Vlaams Belang) ambieert hetzelfde op Vlaams niveau.
• Evengoed is er cd&v, waar Sammy Mahdi (cd&v) zijn wagonnetje al een tijdje geleden afkoppelde van de BBB van Caroline van der Plas, toen die in de peiligen in een dipje kwam. Geen grote liefdesverklaringen voor het platteland en de boeren meer, maar plots ging het over ‘respect’ en de conservatieve waarden van Pieter Omtzigt, het nieuwe fenomeen in Nederland, met zijn NSC. In zijn boek Van Hol naar Vol ontpopte ook Mahdi zich als erg rechts-conservatief, wat ook de NSC is. Vraag is of Omtzigt straks niet de teleurstelling van de avond wordt: zijn peilingen topten ook af op het eind.
• Bij Open Vld is het wat zoeken: is het de VVD waar men om moet juichen, of D66? Beiden gaan het niet fantastisch doen, zo lijkt. Maar vooral de VVD heeft met lijsttrekker Dilan Yesilgöz ook een vrouw die op persoonlijk vlak wel heel dicht bij N-VA-kopstuk Zuhal Demir staat. De kandidaat-premier van Nederland noemde zich in interviews al letterlijk “de Nederlandse Zuhal Demir”, ze kwam ook al op een congres van N-VA spreken. Ideologisch zit de VVD sociaal-economisch helemaal op de N-VA-lijn. Het lijkt er sterk op dat, als de VVD opnieuw de grootste is, vooral ook N-VA daar wel opgetogen mee zal zijn hier. 
• Overigens heeft De Wever ook nauw contact met Omtzigt: ook daar zijn, door de conservatieve aard van het programma van NSC, wel echt overlappingen en raakpunten. Het heel stevige standpunt over migratie van Omtzigt zit overigens meer op de N-VA- dan op de cd&v-lijn.
• Op links is er ook een interessant experiment: GroenLinks en PVDA (de Nederlandse socialisten) gingen samen tot één fusielijst, met Frans Timmermans als lijsttrekker. In België is geen sprake van zo’n experiment: Groen en Vooruit staan na het ontslag van Conner Rousseau, met stevige uithalen van Nadia Naji (Groen) en Jeremie Vaneeckhout (Groen) verder dan ooit van elkaar. Als Jesse Klaver, de leider van de groenen, dan straks staat te springen naast Timmermans, wordt dat zowel voor Groen als Vooruit toch op z’n minst wat vreemd.

Genoteerd: Eva De Bleeker (Open Vld) verdwijnt van het nationale toneel.

• Bij haar ontslag als staatssecretaris voor Begroting, na een conflict met premier De Croo, werd De Bleeker intern bij Open Vld als een soort martelaar op handen gedragen. Haar populariteit bij de basis leek een garantie op een verlengde politieke carrière op nationaal niveau. Ook al had ze definitief premier De Croo tegen zich in het harnas gejaagd, door de geloofwaardigheid uit zijn begrotingswerk te halen. 
• Maar dat was in haar thuisbasis Vlaams-Brabant duidelijk buiten zowel Gwendolyn Rutten (Open Vld) als Maggie De Block (Open Vld) gerekend. Met steun van de partijvoorzitter Tom Ongena (Open Vld) werd voor de lijstvorming een andere kandidaat in stelling gebracht, zoals al aangekondigd in deze nieuwsbrief: de eerder onbekende Irina De Knop. Zij is burgemeester in Lennik en de protegé van De Block. Zij zal nu de lijst voor de Kamer trekken, Rutten trekt de lijst voor het Vlaams Parlement. 
• Zeker omdat De Bleeker vooraf heel duidelijk het signaal kreeg dat, als ze zich kandidaat zou stellen, het een stevige oorlog zou worden waarbij ze de volle laag zou krijgen, trok die zich uiteindelijk terug als mogelijke lijsttrekker. De afgelopen dagen verscheen haar naam opnieuw in de pers, rond gesprekken die ze voerde met de familie Dedecker, om opnieuw LDD leven in te blazen. 
• “Zogezegd wilde de partijtop Eva beschermen tegen aanvallen van andere partijen. Daarom werd haar met klem gevraagd om zich geen kandidaat-lijsttrekker te stellen”, zo duidt een bron midden in Open Vld. “Haar arm is omgewrongen.” 
• Of dat achteraf een slimme zet was van De Bleeker, valt te betwijfelen. “Want ze had het zeker wel gehaald, die stemming. Een heel pak volk heeft blanco gestemd op het stembiljet voor De Knop, of zelfs gewoon ‘Eva’ op hun stembrief geschreven, uit protest. Die haalde uiteindelijk ook maar 57 procent, terwijl Rutten 87 procent haalde op de interne vergadering”, zo zegt een aanwezige. ”De zaal stond echt op stelten, mensen waren verbouwereerd”, zo zegt een andere deelnemer.
• Hoe dan ook dreigt De Bleeker zo te verdwijnen: ze mag nu kiezen of ze de derde plek op de Vlaamse of federale lijst neemt, maar beiden lijken onverkiesbaar. Maurits Vande Reyde (Open Vld) krijgt zoals verwacht de tweede plaats voor de Vlaamse lijst. De Block en Tim Vandeput (Open Vld) gaan elk een lijst duwen.

Benoemingsdans: Op Buitenlandse Zaken blijft men met de politieke benoemingen spelen.

• Nadat eerder al Peter Moors, de kabinetschef van De Croo, een topjob krijgt binnen de diplomatie, raakte nu eindelijk ook zijn opvolger aan het hoofd van de FOD Buitenlandse Zaken bekend: de diplomate Theodora Gentzis, die een nadrukkelijke MR-stempel heeft.
• Zo blijft Buitenlandse Zaken als departement echt een bastion van blauwe bewindvoerders. Niet onlogisch: de huidige minister van Buitenlandse Zaken Hadja Lahbib (MR) is na onder meer Sophie Wilmès (MR) en Didier Reynders (MR) al de zoveelste liberaal op het departement.
• Voor Gentzis verliep die benoeming, officieel van ‘voorzitter van het directiecomité bij Buitenlandse Zaken’ niet zonder slag of stoot. De facto was ze al sinds 2020 de opvolger van Moors, maar ze raakte tot twee keer toe niet door het verplichte examen, dat toegang geeft tot die functie. Finaal paste Vivaldi zelfs de wet aan, zodat falen op dat examen niet het eindpunt was: op maat van Gentzis dus.
• Tegelijk is er dan ook weer de huidige kabinetschef van Lahbib, Jan Hoogmartens. Die zou in de huidige beweging van diplomatieke benoemingen de nieuwe ambassadeur in Berlijn worden, een erg prestigieuze post. (cv/ddw)