Wijnexpert Frank Van der Auwera laat z’n, eigengereide, licht schijnen over de wijnactualiteit

Hoe snel kan het kantelen? De Zuid-Afrikaanse economie lag al een tijdje in recessie op apegapen, maar sterkhouder was de voorbije 5 à 10 jaren de Kaapse wijnindustrie. Die blonk niet alleen uit qua exportcijfers- en records, maar bleek bovendien ook kwalitatief enorme wildebeestsprongen te maken. Vrijwel elke wijnjournalist- en analist was/is het roerend eens: Zuid-Afrika is misschien wel het meest opwindende wijnland van het moment. Maar toen kwam COVID-19, de lockdown en vooral het alcoholvijandige beleid van de overheid. En staat de wijnindustrie er voor een van de grootste crisissen ooit.

Terwijl wij hier in België al panikeren omdat er opnieuw een 500-tal coronabesmettingen per dag geregistreerd worden en we de kaap van de 70.000 ‘besmetten’ overschrijden, telde Zuid-Afrika begin deze maand al ruim een half miljoen besmettingen. Het aantal doden staat er officieel op zo’n 8.000, maar iedere waarnemer is het erover eens dat een veelvoud van dat cijfer realistischer is.

Maar president Cyril Ramaphosa en zijn ANC-regering besloten, voor de tweede maal op rij, medio juli tot een radicale ban van alle alcoholverkoop op Zuid-Afrikaanse bodem. 

Een maatregel die meteen echter een bedrijfseconomische doodsteek dreigt te geven aan brouwerijen, distilleerderijen en vooral ook veel wijndomeinen, wijntoerisme incluis.  

Alcohol als cashcow

Eerst eventjes nuanceren: natuurlijk kampt Zuid-Afrika met een chronisch alcoholprobleem. Volgens de autoriteiten overlijden er op jaarbasis 62.000 inwoners aan alcoholgerelateerde problemen, zoals auto-ongevallen en geweldsmisdrijven. Daarom werd bij het opduiken van COVID-19, bij het begin van de lockdown, eind maart al een verbod op alcoholverkoop gelanceerd. Gedurende deze negen weken was overigens ook de wijnuitvoer – terwijl nochtans 50% van de wijnproductie wordt geëxporteerd – totaal taboe. 

Als er niets in de situatie verandert en de regering zich niet flexibeler opstelt, zou op termijn zelfs tot 90% van de Kaapse wijnindustrie kunnen verdwijnen

Deze initiële ban werd op 1 juni afgeblazen, maar vervolgens opnieuw ingesteld met ingang van 12 juli. De argumentatie voor deze drastische overheidsbeslissing? Het verbod zou er op papier voor moeten zorgen dat de druk op ziekenhuizen sterk afneemt, zodat er meer capaciteit is voor de behandeling van COVID-19-patiënten, maar het lijkt er sterk op dat men hier met een bazooka naar een mug heeft geschoten. 

Of: dat de zogenaamde ‘oplossing’ erger is dan de kwaal, want het alcoholprobleem heeft bijvoorbeeld niets te maken met de kwaliteitswijnen die in Zuid-Afrika geconsumeerd, en steeds vaker geëxporteerd worden.

We kunnen het enigszins vergelijken met wat twee opeenvolgende Belgische regeringen hebben veroorzaakt met hun accijnsverhogingen op alcohol. Ook toen werd het argument ‘uit gezondheidsmotieven om alcoholmisbruik in te dammen’ uit de kast gehaald, terwijl het in de praktijk gewoon een slimme truc was om de staatskas te spijzen onder het mom van gezondheid. Gevolg: de accijnsinkomsten daalden spectaculair.

Twee maten, twee gewichten

Uiteraard waren het vooral de grote dranken- en bierholdings en belangengroepen in Zuid-Afrika die eerst aan de alarmbel trokken, want zij hadden natuurlijk het meest te verliezen. Distell, Heineken, AB InBev of VinPro waarschuwden meteen na de invoering van deze tweede alcoholban dat de staat zo miljarden zou mislopen aan belastingen en een gigantische extra werkloosheid zou creëren, terwijl de economie er reeds zo belabberd voor stond.

Vooral het perscommuniqué van VinPro, de Zuid-Afrikaanse vereniging van wijnproducenten met 2.500 leden, wond er geen doekjes om: ‘The decision to suspend local liquor sales will deal a devastating blow to the South African wine industry, which has already suffered great financial and job losses due to bans earlier in the lockdown.’ Het cijfer waarmee VinPro schermt, is dramatisch: als er niets in de situatie verandert en de regering zich niet flexibeler opstelt, dus deze ban nog heel het jaar (of zelfs in 2021) aansleept, zou op termijn zelfs tot 90% van de Kaapse wijnindustrie kunnen verdwijnen, klinkt het.

De meest ‘optimistische’ bronnen spreken voorlopig nog steeds van één op de vijf wijndomeinen die de boeken zal sluiten. Want deze tweede ban treft zowel on- als off-premise verkoop, met andere woorden: niet alleen de domeinen zelf, maar ook restaurants, bars, pubs en de hele hospitality-industrie.

VinPro vraagt zich ook af waarom er altijd vers kapitaal en steunmaatregelen klaar liggen om de nationale luchtvaartmaatschappij te redden, maar wijnbouwers die tien keer zoveel banen vertegenwoordigen gewoon hun eigen boontjes (druifjes?) moeten doppen.

‘For every week that we are not able to sell wine locally, the industry loses roughly 300 million rand (14,7 miljoen euro, red.). ‘

Wines of South-Africa

Een bekend geluid voor ons Belgen vanuit de horeca of cultuursector. Veel Kaapse wijndomeinen overleven ondertussen dus al wekenlang exclusief op hun exportflow, alhoewel hun thuismarkt – en het lucratieve én tot vorig jaar florissante – wijntoerisme mag verwelken. Maar zelfs die export sputtert de laatste weken geregeld omdat door coronabesmettingen de havens en andere infrastructuur niet altijd alert genoeg kan reageren. 

Daarom werd, onder andere, op sociale media de hashtag #drinksouthafrican gelanceerd, met de boodschap: a.u.b. wereld, koop Zuid-Afrikaanse wijn, want anders overleven we 2020 misschien niet. 

COVID-19 als killer

De gevolgen voor de Kaapse wijnindustrie ogen immers desastreus. De nieuwe reglementering dreigt een (wijn)industrie te decimeren die 974 miljoen liter wijn produceert (2019), 533 operationele wineries telt plus 2.778 druiventelende bedrijven, ruim 290.000 à 300.000 arbeidsplaatsen vertegenwoordigt, de tweede belangrijkste exportsector is van landbouwproducten, uiteindelijk goed voor een omzet van 8.5 miljard rand (zo’n 420 miljoen euro). 

Vooral het dramatische jobverlies, direct en indirect, is een kopzorg, zoals WOSA (Wines of South-Africa, het exportpromotie-organisme voor Zuid-Afrikaanse wijn) terecht aankaart:  ‘For the initial ban on both local sales and exports, we anticipated losses of up to 18.000 jobs. Depending on how long this new ban is in place, this figure is likely to double. For every week that we are not able to sell wine locally, the industry loses roughly 300 million rand (14,7 miljoen euro, red.). With the initial lockdown, we estimated that up to 80 wineries could have to close their doors.’ 

Kan een natie, waar de helft van de volwassenen nu reeds beneden de officiële armoedegrens leeft, zo’n catastrofale jobklap wel incasseren? Vooral ook omdat veel Kaapse wijnproducenten kleinschalige, familiegerunde ondernemingen betreft, die vaak verankerd liggen in hun lokale gemeenschap en essentieel zijn voor de lokale tewerkstelling. 

Kortom, in Zuid-Afrika is de overheid blijkbaar echt van plan een nieuwe ‘Prohibition’ (Drooglegging) naar Amerikaans model (1920-1933) te introduceren. Het is een publiek geheim dat veel leden van de ANC-regering daar trouwens grote voorstander van zijn. 

Dat ze daarmee tegelijk op grote schaal niet alleen een van hun wereldwijd meest populaire industrieën wurgen – en parallel daarmee honderdduizenden (arme)  inwoners van hun broodnodig inkomen beroven – is een dilemma waarop ze politiek toch snel een zinnig antwoord moeten vinden.

Zuid-Afrikaanse wijnmakers snakken ondertussen naar een einddatum voor deze alcoholban. Zo niet, zou het wel eens de ultieme deadline kunnen worden van de hele wijnindustrie, toerisme inclusief.