Volodymyr Zelensky bewijst andermaal hoe goed hij is, als acteur én politicus (al gaan beiden ook vaak hand in hand). Voor een overvol Europees Parlement kwam hij deze keer niet met een smeekbede om nog meer wapens, maar ging hij voor de hoogste prijs: het EU-lidmaatschap. De Unie maakte daarover met Commissievoorzitter Ursula von der Leyen bij het begin van de oorlog dure beloftes, maar schuift ondertussen die vraag wat op de lange baan. Niet onlogisch, want op allerlei fronten is Oekraïne niet klaar om bij de EU te komen. Maar Zelensky kwam zijn aanvraag meer dan warm houden. “De Europese manier van leven is de Oekraïense manier van leven. Dit is ons pad, terug naar huis”, oreerde Zelensky in zijn gekende stijl. De EU kan nu ook daar nog onmogelijk terug.

Met bijdragen van Kasper Goossens.

In het nieuws: Eigenlijk geen nieuws, want iedereen verwachtte het: een langdurige en heel luide staande ovatie voor Zelensky in het Europees Parlement.

De details: “Oekraïne hoort in de Europese Unie”, was de boodschap waarmee de Oekraïense president naar het hart van de EU was komen afzakken. Met andere woorden: “EU, houdt jullie aan je beloftes”. 

• Change of tune, en dus change of wardrobe: geen klassieke kakigroene trui, zijn battle dress die hij het afgelopen jaar bijna onafgebroken droeg. Ook bij de ontvangst van buitenlandse staatshoofden, of bij zijn bezoek aan Washington D.C. of zijn ontmoeting met Brits premier Rishi Sunak gisteren droeg Zelensky zijn gevechtskledij; vandaag moest een zwarte trui volstaan. 
• Met reden dus, want ook de boodschap week vanmorgen sterk af van zijn klassieke lijnen, die hij gisteren in London en Parijs herhaalde: daar pleitte hij, smeekte hij bijna, voor meer tanks, langeafstandsraketten en uiteraard moderne westerse gevechtsvliegtuigen.
• Niets daarvan in Brussel: “Dit is ons Europa, dit zijn onze regels, dit is onze manier van leven. Voor Oekraïne is het een weg naar huis”, trapte Zelensky meteen de deur open. Hij bedankte de Unie voor haar steun, maar waarschuwde die tegelijk voor de Russische agressor. “Na de Oekraïense wil, willen ze de Europese manier van leven vernielen”, opperde de president. “Wij verdedigen ons, maar verdedigen ook jullie”.
• Dat het lidmaatschap van Oekraïne bij de EU meer en meer realiteit wordt, is een politiek feit. Voor de oorlog leek het pure fictie, of een verre droom in Kyiv. Maar nadat bij de start van het conflict de Commissie, met voorzitter Ursula von der Leyen op kop, vrij impulsief de deur openzette naar een procedure voor lidmaatschap, lijkt het meer en meer menens te worden.
• Want nog vorige week reisde de halve Europese Commissie, onder leiding van von der Leyen, opnieuw af naar Kyiv: al de vierde keer ondertussen voor de Duitse. Daar onderstreepte ze dat de toetredingsprocedures wel degelijk lopen, oorlog of niet. Maar Zelensky beseft dat niet enkel de Commissie moet aan zijn kant staan: ook de lidstaten én het Europees Parlement kunen stokken in de wielen steken. Een cri de coeur kan dan enkel helpen, in het hart van de Europese democratie.

In de wandelgangen van het Europees Parlement: Zelensky werkt een heuse Europese tournee af. Brussel kwam eigenlijk pas op de laatste plaats, daarbij.

• Vanmorgen iets na tien verwelkomde de Belgische premier Alexander De Croo (Open Vld) al de Oekraïense president, die op de militaire luchtmachtbasis van Melsbroek toekwam. Tegelijk stonden ook Charles Michel, de voorzitter van de Europese raad én Commissievoorzitter von der Leyen beneden aan het vliegtuig: iedereen moest en zou erbij zijn.
• Het mag wel duidelijk zijn: iedereen wil vandaag een stukje Zelensky meepikken. Naar verluidt is het daardoor complete chaos in de agenda’s, want ook Zelensky wil zoveel mogelijk volk zien, en telkens zijn bede om steun, geld en wapens herhalen. Dat, in combinatie met de toch al chaotische ‘Brussels Bubble’, maakt het vandaag een beetje een heksenketel.
• Want Zelensky woont vandaag ook een sessie van de Europese Raad van de regeringsleiders bij. In de marge daarvan wil zowat elke premier en president dan nog een bilateraal contact. Ook tussen De Croo en de Oekraïense president zou dan nog iets gepland zijn, afhankelijk van de agenda’s.
• Het Europees Parlement irriteerde op voorhand wel de Oekraïners, omdat dagen vooraf al lekte dat Zelensky zou komen. De bron is Europees Parlementsvoorzitter Roberta Metsola: haar eigen Europese Volkspartij stuurde triomfantelijke tweets, die daarna met schaamrood op de wangen weer verwijderd moesten worden.
• Helemaal niet hoe de Oekraïners het willen: zij houden trips liefst geheim tot de vliegtuigwielen de grond raken, zoals met zijn bezoek aan Washington D.C. en ook zijn trip naar het Verenigd Koninkrijk gisteren. Pas enkele uren voor hij in Downing Street 10 zat, kondigde men dat ook aan.

The Big Picture: Europa zal zijn beloftes over het lidmaatschap van Oekraïne moeten nakomen, zo lijkt Zelensky te onderstrepen.

• Zelensky’s “Europese tour” dient om de banden nog wat te versterken, en ondertussen de lidstaten wat aan te manen toch nog meer te doen voor zijn land. De boodschap was overal dezelfde: Rusland mag, en zal, deze oorlog niet winnen. Dat beamen zowat alle Europese leiders ondertussen ook: het is ook ‘hun’ oorlog geworden.
• De grote vraag is hoe realistisch ondertussen dat EU-lidmaatschap is. Sinds juni 2022 is Oekraïne officieel erkend als kandidaat-lidstaat: zelfs die stap is al immens voor sommige buurlanden, die eeuwig in het vagevuur lijken te moeten blijven. Verschillende Balkanlanden, zoals Albanië of Servië, kijken dan ook argwanend toe bij het politieke en symbolische spel dat rond Oekraïne wordt gespeeld.
• Daarbij is het geen toeval dat Oekraïne de afgelopen weken, in de aanloop naar dit bezoek, bijzonder hard optrad tegen corrupte functionarissen en zelfs viceministers. Die enorme corruptie in Oekraïne werd altijd als dé grote hinderpaal gezien om zelfs maar toetreding tot de EU te overwegen. 
• Toch blijven er een pak wetten en praktische bezwaren in de weg staan: wat bijvoorbeeld met Moldavië, het kleine buurland van Oekraïne dat geprangd zit tussen de EU en de grote buur in oorlog? Een enclave van een niet-EU-land tussen de rest is geopolitiek geen ideale situatie. En al zeker niet omdat er ook nog een afgescheurd republiekje tussen ligt, Transnistrië, waar Russen de dienst uitmaken. Met dat soort complexe situaties zal de EU toch vroeg of laat rekening moeten houden.

Op de EU-top zelf (1): Migratie is hét onderwerp. Daarbij ligt ‘Fort Europa’ als model op tafel: veel sterkere grenzen.

• Volgens de cijfers van Frontex, het EU-grensagentschap, arriveerden in 2022 liefst 330.000 mensen op “irreguliere manier”, via de Middellandse Zee of de Balkanroute. Dat was een toename van liefst 64 procent ten opzichte van 2021, en het hoogste cijfer sinds de migratiecrisis in 2015.
• Zeker via die Westelijke Balkanroute, waar landen als Servië en Bosnië visa-vrij personen uit Afrika en Azië laten binnenreizen, was er een enorme instroom. Die migranten kiezen haast altijd voor dezelfde cluster landen, waar ze uiteindelijk naartoe willen: de Benelux, Duitsland en Oostenrijk kenden en enorme toename van asielaanvragen. Een land als Tsjechië registreerde bijvoorbeeld 30.000 binnenkomers, waarvan er dan nauwelijks 1.600 asiel aanvragen: ze reizen door naar onder meer België.
• Daar knelt meteen een eerste schoentje: Nederland en ook België hameren erop dat de zogenaamde ‘Dublin’-regels moeten worden toegepast. Die stellen dat het land waar een asielzoeker het eerst asiel aanvraagt, die moet opvangen. De facto doen landen als Italië of Hongarije, waar heel veel eerste aanvragen binnenkomen, dat helemaal niet.
• Italië en Griekenland vragen net het omgekeerde: meer solidariteit (en dus geld) om de stroom op te vangen, die in de eerste plaats aan hun grenzen toekomt.
• Op de agenda staat ook de ambitie om de buitengrenzen dus fors te versterken en minder doordringbaar te maken, een ‘Fort Europa’ te bouwen. Die fysieke bouw van muren leidde in het Belgische kabinet al tot flink gesteggel: Groen en Ecolo huiveren van die beeldvorming, net als de PS. Na uitspraken van betrokken staatssecretaris voor Asiel en Migratie Nicole de Moor (cd&v), die in de Zevende Dag stelde “dat muren konden, maar met een deur erin voor wie bescherming nodig heeft”, ging Ecolo-vicepremier Georges Gilkinet in overdrive. Hij wilde absoluut niet dat België z’n fiat zou gaan geven voor “het bouwen van muren“.
• De rest van de Vivaldi-coalitie heeft er minder problemen mee: de facto zijn nu al hele delen van de EU, onder meer in Polen en Hongarije met harde muren omringd. Een kleine dosis hypocrisie is nooit weg binnen de EU: België neemt door de interne onenigheid in de coalitie dus geen standpunt in. Een groepje van 13 landen, met Nederland voorop, wil dat die muren er snel komen.
• Een doorbraak wordt er niet verwacht, de verdeeldheid is te diep. Wat er vermoedelijk wel komt: meer druk om de emigratielanden. Volgens voorbereidende teksten, die lekten aan Politico, heeft men het over “meer druk zetten via alle relevante EU-middelen, zoals visas, ontwikkelingshulp en handel”, om die landen te dwingen om uitgeprocedeerden terug te nemen. Maar dat is een moeilijke diplomatieke oefening, zeker met veel Afrikaanse landen.

Op de EU-top zelf (2): Een Europees antwoord op de Amerikaanse ‘Inflation Reduction Act’ verdeelt de 27 landen, het is 2 tegen 25.

• De Verenigde Staten pompen de komende jaren 369 miljard dollar in een groenere economie, als onderdeel van een kroonjuweel van de Biden-administratie, de ‘Inflation Reduction Act’ of IRA. Maar die massale Amerikaanse overheidssteun dreigt de EU-industrie klappen te geven: de grote productiesites dreigen naar de VS te verkassen.
• Europa is nu al weken aan het bikkelen over welk antwoord er komt op de VS: de lidstaten, en zeker België drongen daarop aan, en de Europese Commissie kwam via Commissievoorzitter von der Leyen al met een antwoord: de regels van nationale staatssteun zouden versoepeld worden, én er zou een pot Europees geld klaargezet worden.
• Maar die eerste maatregel, het versoepelen van nationale steun, schiet bij zowat alle lidstaten behalve twee in het verkeerde keelgat: niemand heeft diepe zakken zoals Duitsland en Frankrijk, en die dreigen zo hun eigen industrie te gaan bevoordelen. Het is wel heel opvallend hoe snel en duidelijk zowel Olaf Scholz als Emmanuel Macron de plannen van de Commissie en von der Leyen steunen.
• Die toenadering tussen Macron en Scholz, die gisterenavond ook samen Zelensky zagen op het Elysée, is opvallend. Vorig jaar nog werd een gezamenlijke top geschrapt, omdat de relaties zo verzuurd raken. Dit dossier heeft duidelijk een nieuwe bromance geopend. Want eerder deze week reisden de Duitse en Franse ministers van Economie, Bruno Le Maire en Robert Habeck al samen naar Washington DC, om daar te gaan overleggen over vrijhandel en de IRA.
• Maar zo dreigt de EU-top straks een 25 tegen 2 te worden: een eerder uitzonderlijke situatie, maar vrij cruciaal voor de werking van de eengemaakte Europese markt. Die draaide net rond het uitbannen van allerlei oneerlijke concurrentie en staatssteun, binnen de EU.
• Een tegencoalitie is dus opgestaan, van landen die “heel voorzichtig met de eengemaakte markt” willen omgaan: anders krijgen ze straks concurrentie uit de VS én uit Duitsland én Frankrijk, voor hun industriële productie. Onder meer Denemarken, de Baltische staten en ook Tsjechië, Hongarije, Polen en Slowakije waarschuwden voor zo’n disruptie.
• Veel van die landen zijn zelden samen in coalities te vinden binnen de EU, maar nu zitten ze plots allemaal samen tegen de ‘grote twee’. Belgische premier De Croo hanteerde eerder ook al een soortgelijk discours: “Geen interne Europese handelsoorlog gaan organiseren.”

Opvallend: Annelies Verlinden (cd&v) maakt nog eens duidelijk dat haar partij de gezondheidszorg wil splitsen.

• In een opmerkelijk gesprek met De Tijd moet minister van Institutionele Hervormingen Verlinden diep zuchten: “Ik had graag verder willen staan in de staatshervorming”, zo stelt ze. Maar onder Vivaldi dreigt het een maat voor niets te worden, terwijl haar partij cd&v nochtans bij de vorming van die ploeg dat punt als ‘cruciaal’ had aangeduid: om toch stappen te zetten in een verdere hervorming van de staat.
• Die zullen beperkt blijven tot het aanduiden van de nodige artikelen in de Grondwet, met name de passe partout, artikel 195, dat eigenlijk alles toelaat te wijzigen. Verlinden zelf wil nog “de teksten voor homogene bevoegdheidspakketten in de gezondheidszorg voorbereiden”. Als Vivaldi daar nog uit raakt, zou dat al erg spectaculair zijn.
• Want Verlinden zelf draait niet rond de pot. Net als haar partijgenoten Koen Geens, Wouter Beke en Servais Verherstraeten onlangs in een opiniestuk, sluit ze zich aan bij het pleidooi om dat volledig naar de regio’s te brengen. “Een homogeen bevoegdheidspakket dicht bij de mensen, dus de deelstaten, is de oplossing.”
• Meteen cementeert Verlinden zo nog eens de cd&v-lijn over staatshervorming in haar partij: in 2024 zal toch wel die gezondheidszorg moeten aangesneden worden. Tegelijk herhaalt ze dat voor de arbeidsmarkt zo’n splitsing niet moet (want onder meer bedrijven willen overal dezelfde wetten behouden in België), maar het asymmetrisch beleid moet daar veel meer ontwikkeld worden.
• En even opvallend: over domeinen herfederaliseren, en terug naar het federaal niveau brengen, is Verlinden ook helder. “Ik heb geen principiële taboes, maar iets samenbrengen is nog moeilijker dan iets splitsen. Ik zie weinig dat zich daar vandaag toe leent”, zo serveert ze dat droog af. Binnen cd&v is dat nochtans een visie die bij de jongeren leeft, en waar ook voorzitter Sammy Mahdi (cd&v) wel oren naar had. 

Ondertussen: Nog geen witte rook vanuit het Martelarenplein, over de landbouwdossiers.

• Slecht nieuws voor Vlaams minister-president Jan Jambon (N-VA) straks? Het is algemeen geweten dat Jambon een fervente reiziger is: vanaf zondag tot woensdag zou hij een economische missie vanuit Vlaanderen naar Marokko gaan leiden. Maar die dreigt in het water te vallen, als tegen dan er geen deal is rond stikstof en andere landbouwdossiers.
• De sfeer in de coalitie blijft onderkoeld: fractieleider Wilfried Vandaele, de groene jongen ook van N-VA, kwam gisteren schouder aan schouder met Tinne Rombouts van cd&v, de vertegenwoordiger van de boeren in haar partij, een interview geven aan Villa Politica. Ze slaagden erin om toch nog eens de kloof in het dossier te onderstrepen, in hun lichaamstaal en antwoorden.
• Een zichtbaar irritatiepunt bij cd&v: het Gemeenschappelijk landbouwbeleid, waarbij minister van Landbouw Jo Brouns (cd&v) al dagen aandringt om dat toch maar goed te keuren, zit mee in de hele discussie. “Boeren en hun gezinnen worden gegijzeld, zonder schaamte”, zo sneerde Robrecht Bothuyne, de ondervoorzitter van cd&v achteraf. Vandaele noemde dat een “flauwe reactie, want beide dossiers gaan over duurzaamheid en milieu. Beide dossiers zijn hoogdringend en moeten samen snel een oplossing krijgen.”
• Die visie is ook degene van Vlaams minister-president Jan Jambon (N-VA), die ‘alles aan alles’ heeft gekoppeld. Hij hield gisteren bilaterale meetings met cd&v en Open Vld, maar een doorbraak kwam er niet.
• Het stikstofdossier blijft daarbij de zwaarste dobber. Daarbij hanteerde de regering initieel een lijst met 41 ‘rode bedrijven’, die op termijn moeten sluiten, omdat ze het meest vervuilen. Die lijst is vorige week geactualiseerd, toen was sprake van 35 bedrijven die ondertussen een vrijwillige stopzetting willen bespreken, van de 58 landbouwbedrijven en mestverwerkingsbedrijven die er nu in totaal op de lijst staan. Er wordt nu stevig gebikkeld over welke pakketten en formules men die boeren die willen stoppen aanbiedt: zoals altijd gaat het over geld, en hoeveel men uit de brand kan slepen.
• Tegelijk heeft cd&v nu een bredere eis: ze willen de regels voor de vergunningen van de boeren in verband met stikstof fors versoepelen. Want nu moeten boeren al vanaf ze een drempel van 0,025 procent extra stikstofuitstoot overschrijden, bijkomende beoordelingen vragen. En voor de industrie geldt dat maar vanaf 1 procent. Cd&v wil dat voor iedereen op 1 procent brengen.
• Een lastige eis, omdat vandaag de landbouw goed is voor 42,9 procent van alle stikstofuitstoot, terwijl industrie slechts goed is voor 1,5 procent. Een kleine helft van de stikstof, 46,6 procent, komt overigens gewoon uit het buitenland: daar heeft men geen greep op. Voor N-VA kan er dus geen sprake van zijn die hogere drempel ook aan de landbouwers te gaan opleggen.
• Dat maakt het er allemaal niet makkelijker op: de reis van Jambon, die begin deze week makkelijk haalbaar leek, dreigt in het water te vallen. Maar echt verwonderlijk is het niet: cd&v-voorzitter Sammy Mahdi kondigde al weken aan dat hij van landbouw een absoluut strijdpunt wilde maken, waarbij N-VA fors teruggedrongen moest worden. Dan vlotjes naar een akkoord fietsen, zou alvast toch wat vreemd overgekomen zijn. 

Tenslotte: Oud-minister Jean-Luc Crucke eindigt bij de christen-democraten.

• Het is al lang geleden dat Les Engagés nog eens zetels won. De Franstalige christen-democraten (of eerder humanisten tegenwoordig) gaan er systematisch op achteruit. Maar een overloper levert hun nu een extra zitje op in het Waals Parlement.
• Het gaat ook om een klepper: Jean-Luc Crucke mag gelden als één van de boegbeelden van de MR. Maar de man raakte helemaal in oorlog met MR-voorzitter Georges-Louis Bouchez, toen die een fiscale maatregel van hem in de Waalse regering, waar hij minister van Begroting was, openlijk dreigde te kelderen.
• Crucke nam ontslag, en ging in gesprek met tal van figuren om een nieuwe beweging of partij te beginnen. Hij wilde ook mee proberen om Les Engagés en DéFI te doen fuseren, maar dat mislukte.
• Nu maakt Crucke toch de overstap: hij gaat naar Les Engagés. Die krijgen zo meteen een breder profiel: Crucke is zowel liberaal, maar had ook een groen kantje. Dat moet de centrumpartij versterken.