Vrouwen en wijn, het was lang een soort latrelatie, maar steeds meer vrouwelijke talenten produceren, degusteren, kopen of commercialiseren wijn die tot het summum van hun appellatie of druivenvariëteit behoort. Wij spraken met drie vrouwelijke topwijnmakers: Susana Balbo (de peetmoeder van de Argentijnse wijn), Sara Peréz (de Spaanse revolutionair uit Priorat en Montsant) en Gigliola Giannetti (‘la mamma’ die met haar dochters aan de top van Brunello staat).

Gigliola Giannetti en dochters Een magisch trio

Ook al bezit Le Potazzine geen generaties lange geschiedenis en kwam hun eerste Brunello pas in 1987 op de markt, dit domein wordt nu beschouwd als een van de koplopers van deze roemrijke appellatie. De turbo achter dit succes is Gigliola Giannetti, een ervaren en bevlogen wijnvrouw, die met haar twee dochters het hart en gezicht van dit label vormt.

We reizen af naar de gemeente Montalcino in de Italiaanse provincie Siena, wieg van de Brunellowijn. ‘Ik ben hier geboren, mijn familie woont al veel generaties in deze heuvels. Toen ik 19 was, werkte ik al voor het huis Biondi Santi. Voor mij was het inademen van deze lucht en het zien van de kleur veranderingen door de seizoenen heen heel natuurlijk. Het was logisch om met mijn eigen wijnavontuur te starten. Ik wilde iets produceren dat de natuurlijke schoonheid en het speciale licht van het unieke Montalcino weerspiegelt. Ik hou van kunst, design en schoonheid in al hun aspecten en kan gelukkig dat verlangen realiseren door wijn te maken. Wijn is voor mij zonder discussie een kunstvorm! Ik zou me geen leven kunnen voorstellen zonder ons wijndomein. Hier werken is geen job: het is wat ik doe en wat ik ben.’

Het woord ‘potazzine’ wordt in Toscane gebruikt voor een piepkleine, kleurige en zeer levendige vogelsoort. In Montalcino gebruiken (groot)ouders dit woord als koosnaampje voor hun (klein)kinderen.

Ook hier was het oma die kleindochters Viola en Sofia haar kleine potazzine noemde. Logisch dat het familiale wijnhuis zo werd gedoopt, want zelfs hun geboortes liepen synchroon met de ontwikkelingsfasen van dit domein. Viola werd geboren in 1993, het oprichtingsjaar van Tenuta Le Potazzine. In 1996, het geboortejaar van Sofia, werd er twee hectare nieuwe zuidelijk gesitueerde percelen gekocht, waardoor het totale druivenareaal van geregistreerde appellatiedruiven op vijf hectare landde.

‘Mijn dochters groeiden nauw op met het wijngebeuren. Het was normaal voor hen om ook actief met onze tenuta bezig te zijn, hoewel ik ze er nooit toe gedwongen heb en hun studie geen enkel verband hield met wijn. Wat ik ze wél heel vroeg geleerd heb: het belang van hard werken! Neem nooit genoegen met de stand van zaken en beschouw elke dag als een kans op verbetering.’

Scepsis overwonnen

Kreeg Gigliola als wijnvrouw veel vooroordelen te slikken? ‘Vooral in het begin. Maar met een extra grote inspanning – misschien wel dubbel zoveel als een man nodig zou hebben – heb ik uiteindelijk respect en erkenning gekregen. Het feit dat ik anno 2020 nog steeds een gendergeoriënteerd interview geef, is een illustratie van de dagelijkse uitdagingen waar ik als vrouw in de wijnbusiness mee te maken heb.’ Ook de vakpers prijst haar: wijngoeroe Parker schreef: ‘Le Potazzine makes very distinctive expressions of Brunello that reflect a sort of secret truth about the Sangiovese grape.’ Toch botst ze nog geregeld op male chauvinists: ‘Nadat ik in een workshop een uur gesproken had over fermentatieprocessen, wijngaarden, terroirs en organoleptische kenmerken, vroeg een man me: ‘Mevrouw, u produceert indrukwekkende wijnen, maar drinkt u eigenlijk ook wijn?’ Tot nu toe heb ik gelukkig meer gentlemen ontmoet dan dat soort lomperiken.’

Toch blijft er werk aan de winkel: ‘In het afgelopen decennium benaderden meer vrouwen de wijnindustrie als eigenaren, wijnmakers, sommelières … én belandden ze op het hoogste niveau van professionaliteit. Maar eerlijk gezegd voel ik nog steeds geen definitieve verandering en worden we nog met wantrouwen bekeken.’ Zelf maalt ze niet om gender: ‘We zijn een ‘vrouwelijk’ domein, maar hebben ook mannen in dienst. Wij kijken naar competenties. Ik hou niet van categorisering gebaseerd op geslacht, leeftijd, religie of wat je maar wilt. Zo geloof ik bijvoorbeeld evenmin in een ‘mannelijke’ of ‘vrouwelijke’ wijnstijl. Voor mij bestaat er alleen goede of slechte wijn, punt. Wat niet wegneemt dat ik wel soms gemeenschappelijke karaktertrekken ontdek in cuvees die door vrouwen gevinificeerd worden: ze hebben meestal een grote ‘cleanliness’ (zuiverheid) en elegantie, misschien wel een weerspiegeling van onze grote gevoeligheid en zin voor esthetiek.’

Meer info? lepotazzine.com
Hoe ontdekken? Begin met de elegante Rosso Di Montalcino 2017, een baby-Brunello die barst van de bosbessen, frambozen en granaatappel. Ontkurk dan de Brunello 2014, misschien wel de beste uit deze moeilijke oogst (tabacé, leder, bessencompote, specerijen en een enorme fraîcheur).
Waar kopen? Young Charly (2170 Merksem)
03 644 00 94 – young-charly.com

Susana Balbo, baanbreker

Ze was de eerste vrouwelijke wijnmaakster in Argentinië die door haar pionierswerk – ook in de export – nog steeds een rolmodel is voor een heel nieuwe generatie opvolgsters. Susana Balbo is een icoon, en zette de Argentijnse wijn mee op de wereldkaart. Het Britse vakblad The Drink Business nam haar op in ‘The 50 Most Powerful Women in the Wine World’. Ze werd driemaal door haar collega’s verkozen tot presidente van ‘Wines of Argentina’, richtte na jaren stages en leidinggevende functies bij belangrijke bodega’s in 1999 haar eigen bedrijf ‘Susana Balbo Wines’ op, dat exportsucces na exportsucces boekte, én bracht het tot parlementslid. Sinds 2017 speelt ze een sleutelrol in ‘Women 20’ (W20), een internationale werkgroep in de schoot van de G20, met als doel empowerment van vrouwen.

Toch rolde ze bijna ‘toevallig’ in het wijngebeuren: ‘Oenologie studeren was een van de weinige opties die ik in de jaren 80 had. Van mijn conservatieve familie mocht ik Mendoza niet verlaten om in een andere provincie te studeren’, bekent ze. ‘In mijn derde jaar universiteit, tijdens stages op domeinen, besefte ik dat ik naast de theorie ook van het praktische genoot: werken in de wijngaard, deelnemen aan wijnproeverijen en vooral leren. Dát was de trigger.’

Mannen foppen

In de ‘dark ages’ van de Argentijnse wijnindustrie botste ze nog vaak op vooroordelen: ‘Toen ik als studente in een winery werkte, werd ik slachtoffer van seksuele intimidatie door een universiteitsprofessor die mijn baas was. Ook lieten enkele mannelijke collega’s mij weten, toen ik al actief was als wijnprofessional, dat ze mij niet als serieuze concurrentie beschouwden.

In mijn vroege jaren als wijnmaker was ik niet uitgenodigd voor een winemakers’ barbecue, omdat het allemaal mannen waren, maar toch vroegen ze me om wat wijnen op te sturen. Dus ik heb ze een beetje voor de gek gehouden: ik zond hen flessen, vroeg om hun feedback, maar ik had ze wijsgemaakt dat het twee heel verschillende wijnen waren – een cabernet en een merlot. Zoals ik vermoedde, was hun feedback in overeenstemming met de informatie die ik ze gegeven had, en niet met wat ze werkelijk proefden, want ik had identieke wijn in beide flessen gestopt. Toen ze erachter kwamen, groeide langzamerhand het respect. Eigenlijk grappig dat ik als 23-jarige ervaren mannen op hun plaats kon zetten.’

‘Tot nu toe heb ik niet echt beledigingen moeten slikken. Natuurlijk heb ik eerst moeten laten zien dat ik een sterk karakter heb, dat ik niet snel mijn mond houd. Maar ik denk zelfs dat vrouw-zijn vaak een voordeel voor me is geweest, omdat mannen ons onderschatten. Ze geloven niet dat we gevaarlijke concurrenten zijn, maar als ze merken dat we in opmars zijn, is het vaak te laat om ons uit te sluiten.’

‘Ik heb wel gemerkt dat als mijn vrouwelijke collega’s geen bedrijfseigenaar zijn, zoals ik, dat dat meestal is omdat ze moeten kiezen tussen een carrière en hun kinderen. Dat is geen gebrek aan talent, maar een keuze, waardoor ze minder vaak in leidinggevende posities belanden. Ik ben mijn eigen bedrijf begonnen toen ik 40 jaar was, dus mijn kinderen waren al ouder. Toen ze nog piepjong waren, nam ik ze mee naar mijn werk.’

De vrouwelijke toets

Vrouwen maken volgens Balbo wel ‘anders’ wijn: ‘We hebben vaak een meer holistische visie op wat een elegante wijn is en oog voor detail. Zowel qua smaak als zelfs de verpakking. Ik denk ook dat vrouwen beter georganiseerd werken. Bovendien hebben wij een aangeboren vermogen om vroegtijdig een groter aantal aroma’s op te sporen, waardoor we meestal een voordeel hebben bij degustaties.’

Ook al lagen haar carrièreverwachtingen aanvankelijk elders, Susanna Balbo blijft blij met haar keuze: ‘Mijn eerste optie was nucleaire fysica. Ik weet zeker dat ik een fraaie wetenschappelijke carrière had kunnen uitbouwen, maar het leven leidde me op dit pad. En ik ben er gelukkig mee. Zoals een vriend-wijnmaker me ooit zei: ‘Not only do we do what we like and enjoy, but we also get paid for that.’

Meer info? en.susanabalbowines.com.ar
Hoe ontdekken? De twee gezichten van malbec: probeer eerst de instapcuvee onder het Crios-label uit 2018 (een sappige rode fruitbom, zijdezacht en jeugdig, met florale accenten) en proef pas dan de complexere Susana Balbo Signature Malbec 2016, die zelfs malbec-haters zal overtuigen, want boordevol rijpe bramen, tabakstoetsen, pruimen en een fijne tanninelading.
Waar kopen? Kaapwijn Import De Leeuw (1910 Kampenhout, maar met 200 verdelers in heel België). 0471 46 84 67 – kaapwijn.be

Sara Pérez, een vrije vogel

Hoe moeilijk is het om uit de schaduw (en het succes) te treden van vader José Luis Pérez, een van de bekendste Spaanse oenologen? Sara Pérez heeft met haar aangeboren koppigheid en talent al snel een eigen naam en ijzersterke reputatie gecreëerd. Wat haar door de vakpers het epitheton ‘misschien wel de belangrijkste vrouw in de Spaanse wijnwereld’ opleverde.

Met zo’n vader verwacht je automatisch a chip off the old block, maar aanvankelijk was dat bij Sara Pérez niet het geval: ‘Ik ben opgegroeid met het planten van wijngaarden, ik hielp van jongs af aan bij het oogsten en het bottelen, maar … ik vond dat niet leuk. Ik heb eerst biologie en filosofie gestudeerd in Barcelona. In 1996 schreef ik mijn scriptie en zat ik uren opgesloten in een laboratorium, constant aan het werk. Op een dag besefte ik dat ik, als ik eerlijk was, wijn in mijn aderen voelde stromen. Dat ik een wijngaard en een buitenleven nodig had om te blijven ademen. Ik hing mijn laboratoriumjas aan de wilgen en kwam terug naar huis.’ Huis betekent in dit geval Priorat, in het achterland van Tarragona, waar haar familie vier decennia geleden aanmeerde en geleidelijk aan – samen met andere idealisten en pioniers – deze sluimerende ‘ghost area’ opkrikte tot een van de huidige toplocaties in de Spaanse wijnindustrie.

Sara Pérez is sindsdien méér dan een bezige bij. Zo heeft ze sinds 1996 als chief winemaker de leiding van het familiedomein Clos Martinet. Daarnaast werkt ze nauw samen met haar broer Adria op Cims de Porrera, ook in Priorat. Samen met haar echtgenoot René Barbier, die naam en faam maakte met zijn Clos Mogador, runt ze Venus La Universal. Dit miniatuurdomein van amper vier hectare, waar ze de organische principes toepast, ligt in Montsant, buurappellatie van Priorat, waar ze woont met haar vier kinderen en een hele ‘menage’ van schapen, kippen, honden, katten, geiten, kalkoenen en pauwen, die er vrij rondlopen.

Ze noemt haar cuvees ‘Venus’ en ‘Dido’ haar meest radicale wijnproject, omdat ze er from scratch aan moest beginnen, en ‘leren en fouten te maken zonder de waardevolle hulp van mijn vader’. In een eerder interview legde ze uit dat deze overstap naar Montsant, met zijn andere terroirs en toch ook afwijkende microklimaat, haar de kans gaf om de meer vrouwelijke kant van de wijn te zoeken via de cariñenadruif, namelijk ‘elegance, mystery and freshness, developing in a pure state an ideal of beauty that I have built up over the years’.

Grote mond

Vrouwelijkheid en feminisme staan bij Sara hoog aangeschreven. Ze bekent zelfs dat ze in haar aanloopperiode vaak te veel moeite deed om ‘bij de mannen’ te horen. Na hun werk troepten de wijnbouwers van Porrera, van wie Sara druivenmateriaal voor haar eigen cuvees moest kopen, samen in het lokale café, waar vrouwen taboe waren. Sara brak met die regel, trok met hen op, praatte ‘even luid als de mannen’, vloekte als een ketter, had ‘een grote mond’ en dronk zoals zij, tot er langzamerhand wederzijds respect groeide voor wat ze op wijngebied presteerde en Sara ook geleidelijk aan begreep dat ze uit haar eigen sterktes moest vertrekken en niet per se de mannelijke attitudes hoefde te kopiëren.

Want wat gendergelijkheid betreft, is er nog een lange weg te gaan, beklemtoont ze: ‘Zoals de archeoloogAlmudena Hernando uitlegt, zijn vrouwen in de loop van de geschiedenis gedegradeerd: ze mogen geen individuele identiteit (verlangens, ambities, een groot levensproject) hebben, maar alleen een relationele identiteit (voor anderen zorgen, emotionele banden opbouwen). Die is uiteraard essentieel voor het leven, maar zonder individuele identiteit staan vrouwen in dienst van de hetero patriarchale samenleving.’

‘De ergste belediging voor mij is dat ik wel ‘geclaimd’ word voor debatten, interviews of rapporten om alleen maar over ‘vrouwen’ te praten, dus gendergerelateerde topics. Maar nooit vanwege mijn werk, mijn wijn, mijn terroir. Dat is een enorm verschil met mijn echtgenoot: die wordt wel altijd gevraagd voor zijn wijnwerk, nooit wegens zijn geslacht.’

‘Op een degustatie in Madrid proefde een wijnproducent uit Priorat mijn cuvees, terwijl ik hem van naaldje tot draadje uitleg gaf over de vinificatie. Zijn reactie: ‘Heel fraai, maar eerlijk: is het niet je vader die de wijn gemaakt heeft?’

Verleden kennen om toekomst te vatten

Dat het vrouwelijke element een rol speelt in de stijl van een wijn, vindt ze evident, maar het is maar één variabele in een complexer geheel: ‘Mensen maken verschillende wijnen over de hele wereld, afhankelijk van hun visie op, hun plaats, hun culturele, sociale, historische en gendercontext. Ik ben voor vrijheid: van meningsuiting, van identiteit, van emoties. Verantwoordelijkheid is de belangrijkste uiting van die vrijheid, ook in de wijnbouw.’ Dat betekent ook dat ze haar kinderen niet in de richting van een bepaalde (wijn)carrière wil duwen: ‘Ik zal ervoor zorgen dat ze kunnen doen in hun eigen leven wat ze voelen. Ik hoop alleen dat ik ze juist kan begeleiden.’

Meer info? venuslauniversal.com
Hoe ontdekken? Ofwel ga je voor de (duurdere) Clos Martinet 2015 (Priorat) van het familiedomein, een ecologische cru met toetsen van praliné, cassis, kers, zoetrijpe tannines en een levendige aciditeit, ofwel kies je voor Dido ‘La Universal’ Sols de Granit Tinto 2017, haar betaalbare bio-troetel, vol violette, zwarte kers, peper en fumé die illustreert wat Montsant als appellatie kan bereiken.
Waar kopen? Ad Bibendum (Sint-Truiden, Antwerpen, Gent) 011 26 27 00, 03 233 03 03 of 09 220 09 09 – adbibendum.net