Zondag trekt Italië vervroegd naar de stembus, nadat president Sergio Mattarella op 21 juli het parlement ontbond. De afgelopen maanden beweegt er heel wat in de Italiaanse politiek: de oude, gevestigde waarden maken plaats voor jonger geweld. Het lijkt zondag echter vooral te gaan uitdraaien op een tweestrijd.

De Italiaanse nationale politiek staat niet bekend als de allerstabielste: sinds het einde van de Tweede Wereldoorlog in 1945 kende de Italianen al 69 verschillende regeringen (één per 1,11 jaar), geleid door 29 verschillende premiers. Ter vergelijking: in België moeten we het doen met 47 regeringen met 19 verschillende eerste ministers aan het hoofd.

Waarom moet Italië vervroegd naar de stembus?

21 juli 2022 was de laatste dag voor de regering-Draghi, die sindsdien in lopende zaken regeert. De regeringscrisis werd ingeleid door een beslissing van de Vijfsterrenbeweging (Movimento Cinque Stelle, M5S), een regeringspartner onder leiding van voormalig premier Giuseppe Conte. Zijn partij besloot niet mee te stemmen over een financieel steunpakket voor gezinnen en bedrijven om hen door de huidige financiële crisis te loodsen.

Het pakket ging volgens Conte niet ver genoeg, waarop Draghi een wisselmeerderheid moest zoeken in het parlement. De premier gaf aan op te stappen als M5S niet zou meestemmen: hij overleefde in eerste instantie een vertrouwensstemming in de senaat, maar wilde toch opstappen. Zijn eerste ontslag werd dan geweigerd door president Sergio Mattarella, een week later zag die zich genoodzaakt Draghi’s tweede poging om te vertrekken toch te aanvaarden.

Wie is de favoriet?

Voorafgaand aan de verkiezingen, vormden verschillende partijen al coalities. De coalitie die het meest in de gaten moet worden gehouden is de zogeheten “coalizione di centrodestra“, de centrum-rechtse coalitie.

Deze bestaat uit vier partijen:

• De Broeders van Italië (Fratelli d’Italia), onder leiding van de 45-jarige Romeinse Giorgia Meloni.
• De Lega Nord, verenigd onder leider en voormalig vicepremier en minister van Binnenlandse Zaken Matteo Salvini.
• Forza Italia, de partij waar onder meer ex-premier Silvio Berlusconi en voormalig Europees Parlementsvoorzitter Antonio Tajani de plak zwaaien.
• Wij Gematigden (Noi Moderati), een kleinere, nieuwe partij geleid door voormalig Transport-minister Maurizio Lupi.

Deze coalitie wordt genoemd als favoriet om de verkiezingen te winnen. Vooral de Broeders van Italië, een partij die sinds zijn ontstaan in 2012 nog geen al te grote rol speelde in de Italiaanse politiek, wordt door een peiling van Politico op 25 procent geschat.

De partij wordt door critici gezien als een post-fascistische partij. Twee leden van de partij zijn rechtstreekse, trotse afstammelingen van Benito Mussolini, de fascistische leider van Italië en bondgenoot van Adolf Hitler, en onlangs lekte een interview uit met de 19-jarige Giorgia Meloni, waarin ze Mussolini “een goed politicus” noemde, die “veel heeft gedaan voor Italië”.

Het huidige partijprogramma bevat echter geen fascistische trekjes. Wel wil de partij de belastingsdruk verlagen en de taksen versimpelen. Daarnaast trekt ze vol de Europese kaart (terwijl het voor de regeringscrisis nog eerder eurosceptisch was), al wil Meloni een “meer politiek en minder bureaucratische” Europese Unie. Om die Unie (en het land) te beschermen, wil de partij strenger optreden tegen Afrikaanse vluchtelingen die met tienduizenden per jaar met bootjes arriveren in het zuiden van Italië.

De centrum-rechtse coalitie volgt de Broeders in hun programma, al zijn er onderling wel ook tegengestelde visies. Vooral Oekraïne zal voor interne wrijving zorgen binnen het blok. Meloni steunt Oekraïne openlijk en Italië zal, met haar aan het roer, ook steun blijven sturen. Bij de andere coalitiepartners, die cruciaal zijn als Meloni in de regering wil terechtkomen en al helemaal als ze premier wil worden, lijkt vooral een toenadering tot Rusland te gebeuren.

Zo lekten twee Italiaanse kranten, La Stampa en La Repubblica, dat zowel Forza Italia-leider Silvio Berlusconi als een adviseur van Lega-voorzitter Matteo Salvini ontmoetingen hadden met Russische diplomaten. Aan Salvini’s adviseur werd gevraagd of hij zijn ministers wou terugtrekken uit de regering van Mario Draghi, Berlusconi trok op de dag van zijn gesprek met de Russische ambassadeur zijn steun voor Draghi’s regering in.

Wie zijn de uitdagers?

De ontmoetingen werden al grondig gebruikt als politieke munitie door Enrico Letta, de voorzitter van de Democratische Partij (Partido Democratico, PD). Zijn partij wordt momenteel gepeild op 22 procent, waarmee de centrum-linkse partij de op een na grootste wordt.

Ook Letta staat niet alleen. De Democraten worden in een centraal-linkse coalitie vervoegd door enkele kleinere partijen. Volgens de eerste opiniepeilingen was het enkel mogelijk om het centrum-rechts blok rond de Broeders van Italië te verslaan, als er een tegenblok werd opgezet door de PD, samen met de M5S van Giuseppe Conte. Maar zowel Letta als de centrum-rechtse partijen houden die partij verantwoordelijk voor de val van de regering, en weigeren ze op te nemen in hun coalitie.

Letta moet het dus vooral zelf doen, en zal meer dan waarschijnlijk wel goed scoren zondag. Het partijprogramma is vrij gecenterd, met vooral een sterk uitgesproken voorkeur voor een sterk Europa (dat het financieel zwakke Italië uit de brand kan slepen), een pro-Oekraïense en anti-Kremlin-houding en een bijzonder aandacht voor LGBTQ+-rechten, waaronder het homohuwelijk en de strijd tegen homofobie.

Een absolute meerderheid zit er echter niet in voor Letta: als het een regeringspartij wil worden, zal Letta toch moeten aankloppen bij Lega of Forza Italia, of zelfs aansluiten bij het centrum-rechtse blok. Een samenwerking met M5S lijkt eerder onwaarschijnlijk.

Die partij, de Vijfsterrenbeweging, gaat zelf ook deelnemen aan de verkiezingen, maar doet dat alleen, zonder coalitie. Het blok rond ex-premier Giuseppe Conte werd groot na de Eurocrisis, en won zelfs 40 procent van de stemmen bij de vorige verkiezingen. Een interne strijd, samen met een moeilijk te definiëren oriëntatie, zorgden er echter voor dat de partij veel van zijn pluimen kwijt is. De Vijfsterrenbeweging wordt nu op 13 procent gepeild, waarmee het de top drie vervolledigd. Een plaatsje veroveren in de regering lijkt, vooral vanwege de rol in de val van Draghi, echter moeilijk.

Daarnaast zijn er nog enkele partijen die deelnemen aan de verkiezingen, met onder meer een centrumcoalitie bestaande uit splinterpartijen en enkele kleinere partijen, verspreid van extreemlinks (de Unione Popolare, UP) tot extreemrechts (Italexit, de naam dekt de lading). Voor hen lijkt echter geen grote rol weggelegd. Alle ogen zijn zondag gericht op Meloni en het centrum-rechts blok.

(fjc)