Premier Alexander De Croo (Open Vld) en minister van Energie Tinne Van der Straeten (Groen) hebben hun deal met Engie beet, maar het lijkt eerder een deelakkoord: “Pas in maart, wanneer de cijfers over de kost van het afval duidelijk zijn, tekenen de Fransen definitief”, zegt regeringsbron. “Maar de deal met Engie in globo is wel rond.” Om 15u30 zouden De Croo en Van der Straeten op een kern toelichting geven aan de regering, al houdt De Zestien de boot nog af: ze willen niets bevestigen. Zo kunnen de kerncentrales van Doel 4 en Tihange 3 wel tien jaar extra openblijven, vanaf 2026. Maar helemaal rond is de deal niet: de Fransen spelen het keihard. Ze willen eerst duidelijkheid over de totale factuur van het afval. Pas in maart zouden ze definitief de deal tekenen. “Opnieuw dus toch weer iets extra voor maart voor De Croo”, zo is met de knipoog te horen. Want er staat veel op het spel voor de premier, die in de komende drie maanden nog grote werven wil aansnijden: de begroting moet gered, de fiscale hervorming moet erdoor komen, en ook de pensioenen moeten nog hervormd. De klok tikt daar keihard: tegen eind deze week wil de Europese Commissie een concreter antwoord op hun dwingende vraag om verder te hervormen. Maar kan de PS bewegen in dat dossier?

In het nieuws: De deal met Engie is er, maar vanmorgen was er nog de expertengroep die bijeenkwam, en is het wachten op een kernkabinet en communicatie.

De details: Al zou de definitieve handtekening van Engie pas in maart gezet worden, wanneer de kostprijs er helemaal is.

• Een deal, maar toch niet voor 100 procent definitief. Dat lijkt de conclusie te worden van een marathon aan onderhandelingen die de Franse energiereus Engie voerde de afgelopen weken met premier Alexander De Croo (Open Vld) en zijn minister van Energie Tinne Van der Straeten (Groen).
• In De Zondag bekende de premier dat hij er zowat z’n hele kerstvakantie aan moest opofferen, na anderhalve dag skivakantie moest hij z’n gezin daar verlaten om met de Fransen te gaan praten. “Ik heb iets goed te maken daar”, zo vertelde hij de krant over z’n gezin.
• Tegelijk bleef de deadline ook telkens verschuiven: waar de premier oorspronkelijk had aangekondigd in de Kamer om voor Nieuwjaar klaar te zijn, nadat eigenlijk de zomer van 2022 al een deadline was, schoof het op naar afgelopen weekend.
• De premier hoopte van zondag zijn deal aan te kondigen: een bezoek aan de VTM-studio’s stond gisterenmiddag netjes gepland. Maar ook dat werd afgezegd, omdat er geen akkoord was. Minister van Ontwikkelingssamenwerking Caroline Gennez (Vooruit) mocht als vervanger opdraven.
• Opvallend: ook vanmorgen wilde men op de Zestien niet bevestigen dat het akkoord er nu al is. Maar andere regeringsbronnen zijn wel duidelijk: er is eigenlijk wel een deal, alleen oogt die niet bepaald elegant op dit moment. En hoe dan ook bekeek de expertengroep van de regering ook de deal nog, vanmorgen.
• Maar andermaal weigert Engie om definitief een krabbel te zetten. Ze blijven duwen op het meest gevoelige punt van heel de onderhandelingen: de maximumfactuur die ze bedongen hebben voor de berging van het afval en de afbraak van de centrales. Die opkuis, en het kostenplaatje dat daaraan vast hangt was altijd al de eigenlijke inzet van de onderhandelingen. Dat blijkt nu andermaal.

De essentie: Het gaat over de factuur van het kernafval.

• “De vervuiler betaalt“, was het heilige principe waar zowat elke regeringspartij al grote verklaringen over aflegde, met het idee dat uitbater Engie-Electrabel, die jaren miljoenenwinsten wegsluisde uit België richting de Parijse hoofdzetel, uiteindelijk wel voor de factuur van het kernafval zou opdraaien. Zeker voor Groen en Ecolo stond dit in steen gebeiteld.
• Maar ondertussen is veel gebeurd: de Belgische regering stapt nu in het kapitaal van Doel 4 en Tihange 3, waar het voor de helft eigenaar wordt. Dat betekent dat de belastingbetaler straks hoe dan ook voor de helft van de factuur voor al het afval dat in de komende tien jaar (of langer) door die twee centrales geproduceerd wordt, zal moeten opdraaien.
• Tegelijk legde Engie een nog veel straffere eis op tafel: het eiste zekerheid over de totale factuur van de opkuis. Engie werd van bij de start van die kerncentrales verplicht om daar een fonds voor te spekken, dat die opkuis financieel zou moeten garanderen: Synatom. Daar zit ondertussen bijna 15 miljard euro in, al kreeg Engie tot nu toe wel erg veel vrijheid over ze die miljarden mochten beleggen. Dat snoerde Vivaldi aan, maar Engie sloeg terug: het eiste een maximumplafond op die kostprijs in de toekomst. De rest zou dan andermaal voor de belastingbetaler zijn. Fransen bronnen, op radiozender BFM, hadden het over 20 miljard euro.
• Dat bedrag werd binnen Vivaldi ontkend, maar het principe niet: Engie zou haar maximumbedrag krijgen. Alleen ligt het bedrag nog niet vast. Want Engie en Vivaldi zijn het eens dat, eens er een basisdeal is, men de waakhond FANC kan een studie laten maken over de kostprijs.
• Die zou pas in maart klaar zijn, en dan de meest actuele ramingen bevatten over het afval en de kost. “En pas wanneer Engie en de regeringstop het dan definitief eens raken over de cijfers, willen de Fransen tekenen. Het is dus een deal zonder handtekening van hun kant, voorlopig”, zo is binnen Vivaldi te horen. In ruil eist de regering wel dat Engie klaar is tegen 2026 met de centrales, zo niet zou dat plafond opnieuw kunnen vervallen.
• Maar het verklaart waarom het geen definitieve deal is nu: Engie wil absolute zekerheid krijgen over de totale factuur. Zo lijkt het duo De Croo-Van der Straeten opnieuw op een soort deelakkoord te stranden, waarbij wél al kan begonnen worden met de werkzaamheden aan Doel 4 en Tihange 3, om zo snel mogelijk terug klaar te zijn voor heropening, om toch de komende winters zo goed mogelijk door te komen.
• Maar voor de winter van 2025 ziet het er toch spannend uit: dat wordt vermoedelijk één keer zonder werkende kerncentrales in België. Tenzij MR, Open Vld en cd&v ook daar een deur zouden openwrikken: zij zijn voorstander van het openhouden van Doel 1 en 2 en Tihange 1, de oudste centrales. Eens de krijtlijnen van de deal rond Doel 4 en Tihange 3 rond zijn, komt dat onvermijdelijk ook opnieuw op tafel, zo stellen regeringsbronnen.

The Big Picture: De Croo moet absoluut van 2023 nog iets maken.

• Een deal met Engie zou een eerste opsteker zijn voor de federale regering, en met name premier Alexander De Croo, zelfs al is ze nog niet helemaal in alle details dan getekend. Want voor de eerste minister staat wel wat op het spel: de hele affaire rond het ontslag van zijn staatssecretaris en partijgenoot Eva De Bleeker (Open Vld) zindert na.
• Voor het eerst maakte De Croo, die als premier boven het gewicht van zijn partij kon boksen de eerste twee jaar van Vivaldi, een duidelijke ‘unforced error’, zoals dat in tennis heet: een fout die geheel aan jezelf te wijten is. Hij en zijn partij pakten de exit van De Bleeker zo onhandig aan, dat het voormalige kabinet van de staatssecretaris zich tegen de premier keerde, en die diep in bad trok rond “fouten in de begroting”.
• De Bleeker kwam tijdens de kerstvakantie weer boven water, in een wel erg voorzichtig interview met de VRT: van natrappen was geen sprake. De Bleeker lijkt te mikken op het lijsttrekkerschap in Vlaams-Brabant in 2024, naast Gwendolyn Rutten voor Open Vld. Zo lijkt het blauwe bloeden alvast gestopt. Maar de schade is geleden, met name voor de premier.
• De kritiek dat Vivaldi ondertussen het huis niet meer op orde heeft, financieel dan, klinkt loodzwaar. Daarbij in symbiose de vaststelling dat de ploeg er niet in slaagt om een reeks noodzakelijke hervormingen door te duwen: hervormingen die vooral aan Vlaamse kant in de coalitie geëist worden.
• Daarbij de trofee van cd&v: de fiscale hervorming die minister van Financiën Vincent Van Peteghem (cd&v) nu al talloze keren aankondigde. Maar evengoed de begroting zelf, waar Alexia Bertrand (Open Vld) zich als nieuwe staatssecretaris voor Begroting, zich al over op de borst klopte.
• Daarmee verbonden ook de pensioenhervormingen. Die strandden deze zomer op een felbevochten en flauwe deal tussen socialisten en liberalen, die leidde tot spanningen tussen de premier en zijn eigen Open Vld, wegens onvoldoende voor de Melsensstraat. Toen al liet De Bleeker opnemen in de details van die deal dat de hervormingen niet netto meer mogen kosten, in plaats van besparingen op te leveren. Net dat eist ook de Europese Commissie.
• Al maanden blijkt dat dat wél het geval is: het gevolg is het dreigement van de Commissie om een schijf van 900 miljoen euro relancegeld niet uit te betalen. Voor de vakantie legde De Croo een reeks voorstellen neer om verder te gaan met de hervormingen van de pensioenen. Dat leidde tot een zure rode oprispingen.
• Maar het dossier is niet weg. Eind deze week, op 13 januari , wil de Commissie nu toch wat meer duidelijkheid over de hervormingsplannen, zo is bij blauwe regeringsbronnen te horen. De klok tikt dus voor Vivaldi deze week, als eerste grote test voor die ‘hervormingsagenda’.

De sleutel? Die heeft Paul Magnette (PS) toch in handen.

• “Beste Franstalige vrienden, als we zo voortdoen, het land niet hervormen en niet meer mensen aan de slag laten gaan, met wie willen jullie dan in 2024 nog gaan spreken? Mogelijk is het dan zelfs niet meer Bart De Wever (N-VA), maar Tom Van Grieken (Vlaams Belang). Dan wensen we je veel geluk.” Het waren scherpe woorden van Egbert Lachaert, de Open Vld-voorzitter, net voor eindejaar bij BusinessAM.
• Het schetst wel iets van de druk die men probeert te zetten op Magnette, de PS-voorzitter, om toch maar mee te gaan in die hervormingsagenda die De Croo nog wil doorvoeren. Alleen, ook de PS-baas antwoordde al voor het eindejaar, in Het Laatste Nieuws, met een striemend betoog.
• “Ik heb het al eens gezegd, maar ik zeg het nu stellig: er is een probleem met de werkmethode in deze regering. En dat is de laatste weken verergerd. Ik ben zeer boos op Alexander De Croo. Hij is compleet incorrect te werk gegaan door onlangs zonder overleg een pensioenvoorstel op tafel te gooien. Wij hervormden in juli de pensioenen. We stelden een lastige begroting op. We sloten een loonakkoord. Moeilijk, maar we deden het allemaal”, zo stelde Magnette, die meteen doorpakte over waarom de premier nu zo graag nog een grote hervormingsagenda oplegt, volgens hem.
• “De Croo komt in de problemen met die Whatsapps? En wij zwijgen. We verdedigen de begroting. En wat doet hij om ons te bedanken? Hij valt ons aan op een manier die ik nog nooit zag. Ik heb ervaring met vier premiers. Nog nooit heb ik een premier zo zien doen.”
• Dat de woorden van Magnette komen, is meer dan een teken aan de wand. Hij en De Croo vormden in laatste rechte lijn van de regeringsonderhandelingen het duo formateurs dat het Vivaldi-akkoord maakten. Maar daarbij waren, en zijn, de krachtverhoudingen niet gelijk: de PS is na N-VA de partij met meeste zetels, binnen Vivaldi duidelijk de grootste, en de onbetwiste nummer één in Franstalig België. Open Vld is pas de zevende partij in de Kamer.
• Dat men na Charles Michel (MR) in 2014 opnieuw in 2020 een premier aanstelde, met De Croo, die niet het logische electorale gewicht meenam naar de Zestien was een huizenhoog probleem, dat iedereen wist, maar wenste te negeren op het laatste van de regeringsvorming. Ook De Croo zelf moest z’n historische woorden intrekken over een “dweil”, als premier van pas de zevende partij.
• Magnette zweeft, net als Bart De Wever (N-VA) in de Zweedse regering, als een soort schaduwpremier over de coalitie. Als die dan uitgerekend zo openlijk kritiek uit over de ‘methode’ van de echte premier, is er meer aan de hand. Krijgt De Croo straks zijn belangrijkste coalitiepartner niet mee, dan zal er weinig terecht komen van zijn hervormingsagenda.
• In die zin is de Engie-deal veelbetekenend: Magnette laat al maanden weten dat wat hem betreft, er weinig met Parijs zou moeten onderhandeld worden. De PS-voorzitter wilde al veel langer gewoon Engie verplichten om de centrales open te houden, met de wet rond bevoorradingszekerheid in de hand. In de regering Leterme deed Magnette dat zelf al eens, als toenmalige minister van Energie. Vraag is dus of de PS zo enthousiast zal zijn over wat De Croo en Van der Straeten nu onderhandeld hebben. 

Ondertussen: De PS heeft wel andere besognes.

• De hele affaire rond Qatargate, waarbij zowel Marokko als Qatar zouden sommen geld betaald hebben om Europese Parlementsleden te beïnvloeden om hun zaak positief te beïnvloeden, zowel in resoluties als wetgeving, als bij tussenkomsten, met name over mensenrechten of de rechten van arbeiders voor het WK, laat diepe wonden bij de PS.
• Het Belgische gerecht vroeg ondertussen om de onschendbaarheid van Marc Tarabella, Europees Parlementslid van de PS, op te heffen. Maar ook dat andere Europese Parlementslid Marie Arena (PS) zit in nauwe schoentjes. Nog meer slecht nieuws dus voor de Franstalige socialisten, want Arena is toch echt een kopstuk, als oud-minister-president van de Franse Gemeenschapsregering.
• Want zij blijkt toch bijzonder dicht te staan tegen de spilfiguur van de hele zaak, de Italiaanse socialist Antonio Panzeri. Zij belde tussen midden december 2021 en midden september 2022 liefst 389 keer met de Italiaan, wat wijst op een innige relatie. En minstens even straf, toen Eva Kaili, de Griekse socialiste in het Europees Parlement, die op heterdaad betrapt werd door het Belgische gerecht met zakken geld, gearresteerd werd, belde ze als eerste Arena op. Dat onthulde Le Soir vorige week.
• Arena wijst elke betrokkenheid af, en doet het telefoontje van Kaili af als een bagatel: “Ik heb niet eens verstaan wat ze precies wilde zeggen, ik heb haar gezegd dat ze kalm moest blijven en dat de zaken wel zouden uitklaren”, zo was haar commentaar.
• Maar verschillende bronnen in het Europees Parlement wijzen op de rol van Arena, die opdook op conferenties van Panzeri, en die zelf ondervoorzitter was van de commissie rond Mensenrechten van het Europees Parlement. Ondertussen werd ze in die rol geschorst. En volgens Le Soir is men bij de Staatsveiligheid ervan overtuigd dat Arena ook in die functie werkte, samen met Panzeri, op het dossier van Qatar.
• In heel die zaak heeft PS-voorzitter Magnette zich nog niet echt gemanifesteerd: hij moet zijn partij door de storm loodsen, maar gaat niet zo ver van meteen de hakbijl boven te halen voor ook Arena.   

Super pijnlijk: Win for life in Brussel?

• In 2014 al besloot men de job van topambtenaar aantrekkelijker te maken in Brussel. Al wie minstens tien jaar op post zou blijven, zou ook na zijn functie zijn loon mogen behouden, tot aan zijn pensioen. Zo’n functies verdienen rond de 120.000 euro bruto per jaar.
• De maatregel wordt nu, bijna tien jaar later, voor het eerst toegepast. Want twee Brusselse topambtenaren zien hun mandaat nu aflopen. De eerste, Peter Michiels, een ambtenaar met cd&v-signatuur, was de afgelopen tien jaar directeur-generaal bij Brussel Economie en Werkgelegenheid.
• Arlette Verkruyssen is de tweede. Zij was degene die de afgelopen tien jaar Brussel Stedelijke Ontwikkeling en Huisvesting leidde. Voordien was ze nog kabinetsmedewerkster van Guy Vanhengel, voormalig Open Vld-minister in de federale, Vlaamse en Brusselse regering.
• Om dat hoge loon, en vooral de doorbetaling ervan, te garanderen, ging de Brusselse regering creatief te werk: het bezorgde beide ambtenaren een nieuwe functie. Michiels werd zo de nieuwe Oekraïne-coördinator voor het Brussels Gewest, hoewel hij hier nog geen enkele ervaring mee had.
• Voor Verkruyssen werd met de job als afdelingshoofd van Brussel Synergie zelfs een nieuwe functie gecreëerd. Beide mandaten zijn vijf jaar geldig en kunnen tot twee keer verlengd worden. Volgens Le Soir zou de maatregel jaarlijks zo’n 360.000 euro kosten, ook omdat voor de andere vacatures nu nieuwe ambtenaren moeten worden aangeworven; aan eenzelfde loon als Michiels en Verkruyssen.
• De hele constructie leverde snoeiharde kritiek op van de oppositie: symptomatisch voor een gewest dat al zwaar in financiële problemen zit, maar ondertussen dat soort constructies uitdenkt, zo stelden zij.
• Sven Gatz (Open Vld), als Brussels minister van Openbare Ambt bevoegd voor de regel, nuanceert de kostprijs. De hoge brutolonen van 120.000 euro per jaar blijven onder controle, aangezien de totale loonmassa van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest 1,4 miljard euro bedraagt, zo legde hij uit aan Bruzz. Maar Gatz en zijn coalitiepartners beseffen wel dat de hele constructie niet houdbaar is: ze beloven het regeringsbesluit aan te passen. 

Met bijdragen van Kasper Goossens.