“Een stikstofdecreet is de enige weg uit de impasse.” Liefst 21 Vlaamse sectorfederaties en werkgeversorganisaties, met Voka op kop, spreken vanmorgen duidelijke taal. “Het dossier verdraagt geen vertraging meer, bespreek en stem over de teksten.” Daarmee kan de boodschap niet duidelijk genoeg zijn, aan de Vlaamse coalitie. Die komt vandaag in onuitgegeven formaat bijeen: leden van de Vlaamse regering, aangevuld met Parlementsleden uit de meerderheid, moeten nu samen een oplossing proberen te vinden voor dat fameuze stikstofdecreet. Daarbij is er juridisch advies, dat zoals verwacht geen enkele knoop doorhakt: die hete aardappel laten de advocaten wijselijk aan de politiek zelf. Uit het advies blijkt wat iedereen al wist: het kiezen is tussen pest of cholera voor de Vlaamse coalitie. Elk scenario houdt juridische risico’s in, er is geen goede kant aan. Tegelijk valt niet te vermijden dat de oude breuklijn in dit dossier terugkomt. Daarbij staan N-VA en Open Vld aan de kant van een snelle oplossing, die het meest de landbouw pijn gaat doen, terwijl cd&v systematisch op de rem gaat, en garanties eist. Vermoedelijk komt ook vandaag dat alles weer terug.

In het nieuws: Een uitzonderlijk conclaaf op het Martelarenplein.

De details: Jan Jambon (N-VA) ontvangt alle technici van de Vlaamse kabinetten, plus een kransje Parlementsleden. Zij moeten proberen eruit te raken in het stikstofdossier. Een onmogelijke opdracht, politiek gezien.

• “Bedoeling is het nu technisch uit te klaren”, zo is te horen bij Vlaams minister-president Jambon, over de toch uitzonderlijke werkwijze van de Vlaamse regering. Die schuift vandaag zelf niet mee aan op de vergadering, maar speelt wel gastheer in zijn kantoren aan het Martelarenplein.   
• Er schuift volk aan van de drie meerderheidspartijen, de kabinetschef van Jambon ook, én Parlementsleden uit de meerderheid die het dossier al langer volgen. Ook critici zoals Gwendolyn Rutten (Open Vld) en zeker Tinne Rombouts (cd&v) worden dus verwacht. Het is de eerste keer dat men zo’n ‘conclaaf’ bijeenroept, en er ook wel ruchtbaarheid aan geeft: kwestie van iedereen mee in bad te trekken, zo lijkt het wel.
• “Maar het moet een technisch overleg zijn, er zitten geen ministers bij”, zo benadrukt men in de wandelgangen. Een manier om alvast de boel niet te laten ontsporen, door telkens hetzelfde te doen in de Vlaamse regering: dan komt Jo Brouns (cd&v), de Vlaamse minister van Landbouw, voor de zoveelste keer lijnrecht tegenover provinciegenoot Zuhal Demir (N-VA), de Vlaamse minister van Omgeving.
• Vraag is meteen wel of die ‘nieuwe methode’ nu ergens toe kan leiden: finaal is het toch aan de politiek om knopen door te hakken, niet aan ‘technici’ of backbenchers in het Vlaams Parlement. Alleen: Jambon probeert duidelijk zoveel mogelijk draagvlak te creëren, om straks toch een gedragen oplossing te krijgen. En daarbij hoopt de minister-president, misschien tegen beter weten in, nog steeds om cd&v mee aan boord te houden in het hele dossier. 

Wat er op het spel staat: Een ramp voor de Vlaamse economie dreigt, zo zeggen de werkgevers.

• Specialisten als Joris Geens (GSJ Advocaten), waarschuwden al in maart van dit jaar als eerste heel expliciet voor een bouwstop, door stikstof. “De facto is die er al”, zo stelde Geens toen tegenover Business AM. Vandaag blijkt die voorspelling pijnlijk duidelijk. 
• In de zomer nog vernietigde de Raad voor Vergunningsbetwisting daarom de vergunning van de nieuwe ethaankraker van Ineos in de Antwerpse haven. Dat bleek de kanarie in de koolmijn: plots werd pijnlijk duidelijk hoe stevig het stikstofprobleem zou worden. Dat zit vandaag veel groter dan enkel bij de chemiereus. 
• In een brandbrief aan de Vlaamse meerderheidspartijen trekken vandaag Voka, Agoria, maar ook Comeos, Febetra, Fedustria, en een hele reeks andere sector- en werkgeversorganisaties aan de alarmbel. Hun woorden zijn niet mis te verstaan:
  • “Voor de Vlaamse ondernemingen is niets belangrijker en urgenter dan het stikstofdossier.”
  • “Als u nu niet handelt, kijken onze ondernemingen en bij uitbreiding de hele samenleving aan tegen een vergunningenstop en miljarden euro’s schade.”
  • “Waar we lang voor gewaarschuwd hebben, is vandaag realiteit. De vergunningenstop in Vlaanderen is een feit.”
  • “Vlaanderen dreigt te verzanden in een stikstofmoeras en internationaal als investeringslocatie uit de boot te vallen.”
  • “Alles waarvoor een spade de grond in moet, staat op losse schroeven.”
• En vervolgens hebben ze ook wel een heel duidelijke opdracht, voor de Vlaamse meerderheid:
  • “U weet wat u moet doen. Breng de tekst van het voorstel van het stikstofdecreet in lijn met het politieke akkoord van maart 2023.” 
  • “Maak werk van een robuustere onderbouwing en motivering van het decreet om zoveel als redelijk en mogelijk is, tegemoet te komen aan het advies van de Raad van State van begin oktober.” 
  • “Bespreek en stem over de teksten in het Vlaams Parlement. Van nul beginnen te heronderhandelen over een nieuw stikstofdecreet is geen optie.”

Wat voorafging? Dit dossier sleept al jaren aan. De lijdensweg voor u nog even in kaart gebracht.

• Na een eerste ‘krokusakkoord’ in 2022, ging cd&v in 2023 helemaal op de rem staan, wat tot weken crisis leidde over de stikstof, in de Vlaamse regering. Daarbij ontpopte de nieuwe Vlaamse minister van Landbouw Brouns, die Hilde Crevits (cd&v) opvolgde op dat departement, zich tot felle verdediger van de landbouwsector: hij vond dat die oneerlijk streng behandeld werden, onder meer met aparte normen.
• Een akkoord in maart 2023 lukte finaal wel, waarbij twee maatregelen die de boeren wat extra zouden helpen, onderzocht gingen worden in een MER, een ‘Milieueffectenrapport’. Met die belofte kon Brouns gesust worden. Daarbij gaat het telkens om dezelfde discussie: moeten industrie en landbouw gelijk behandeld worden of niet, én kan men stikstofuitstootrechten gaan verhandelen of uitwisselen, eens boeren stoppen?
• In de zomer bleek dat er nog geen MER was, want men vond bij Demir geen studiebureau die zo’n studie wilde uitvoeren. Brouns trok aan de noodrem, en weigerde het akkoord van maart in een decreetvorm goed te keuren. Crisis in de regering, en een noodoplossing: Demir kwam op eigen houtje dan maar met een zogenaamde ‘ministeriële instructie’, die juridisch zwakker is dan een decreet. Zonder goedkeuring van cd&v.
• Een paar weken later vernietigde de Raad voor Vergunningsbetwisting die bewuste vergunning van Ineos, waarop N-VA en Open Vld plots doorduwden: ze dienden zonder cd&v een decreet in over stikstof, via het Vlaams Parlement.
• Daarop kwam dan een advies van de Raad van State, dat bijzonder kritisch was voor het voorstel van decreet van N-VA en Open Vld. Daarop besliste de Vlaamse regering, waar Jambon toch probeerde om met Crevits de boel samen te houden, en dus ook cd&v te blijven betrekken, om drie onafhankelijke juristen advies te laten geven, én vervolgens dat speciale conclaaf van kabinetten en Parlementsleden bijeen te roepen. Zo ver zijn we nu. 

De ‘technische methode’ uitgelegd: Onafhankelijk juridisch advies moest de zaak afkoelen, en oplossingen aanreiken. Maar is dat wel gelukt?

• Elke partij mocht één jurist aanduiden. Die drie komen nu, niet verwonderlijk, met een soort salomonsoordeel: ze maken geen keuze, maar duiden vier scenario’s die de Vlaamse regering kan volgen. 
• Daarbij is één zaak duidelijk: het is altijd kiezen tussen pest en cholera. Ofwel maak je keuzes in een heus decreet, en kan men dat juridisch aanvechten. En uit de adviezen blijkt hoe gevaarlijk dat wordt: de Raad van State heeft al bijzonder veel munitie gegeven om al wie het decreet wil gaan aanvechten gelijk te laten halen.
• Ofwel werk je met een “code van goede praktijk”, die dan juridisch minder makkelijk onderuitgehaald kan worden, zo suggereren ze in één van de scenario’s.
• Toch is duidelijk, voor wie de adviezen leest, dat de voorkeur blijft liggen bij het uitwerken van een decreet, het Vlaamse equivalent van een wet: finaal maar normaal, qua juridisch advies, in een ordentelijke rechtsstaat. 
• Daarbij is het pleidooi van de drie experten ook duidelijk, als het over zogenaamde drempels gaat: niet elk bouwproject moet straks een eigen beoordeling vragen, dat wijzen de juristen af, terwijl dat net iets was waar cd&v wel voorstander van is. Want die drempels zijn strenger voor de landbouwsector.
• In elk geval: elke partij en elk kritisch parlementslid kan in de adviezen alweer argumenten vinden om het eigen standpunt te gaan verdedigen. Daar nu dus één heldere aanpak uit distilleren, lijkt een aartsmoeilijke opdracht voor het conclaaf van vandaag. Bovendien blijft het feit dat de finale beslissingnemers vandaag niet aan tafel zitten: de ministers in de Vlaamse regering. Die zullen onvermijdelijk toch de knoop moeten doorhakken.
• En daarbij blijft finaal de vraag zweven die in de brandbrief van de werkgevers ook opduikt: kan er snel een decreet komen, of niet? N-VA lijkt vastbesloten. Zij willen snel een decreet, én een met drempels, plus zelfs sneller een strenger kader deze keer. Bij cd&v blijven ze eigenlijk op hun lijn van maart: men wil hetzelfde akkoord als toen, met dezelfde twee eisen opnieuw gehomologeerd. 
• Sinds maart lijkt er dus eigenlijk niets veranderd, alleen is de situatie veel dramatischer geworden. De deadline ligt voor de Vlaamse regering op eind november, zo gaven ze zelf al aan in interne afspraken. Maar andere, ‘technische’ methodes, dreigen naar hetzelfde eindpunt te leiden. Komt er geen deal dit jaar, dan dreigt het hele dossier te blijven gisten, tot het najaar van 2024. Met dramatische economische consequenties.

Na de orkaan: Het is voorlopig stevige schade opmeten, bij Open Vld. 

• “Deconfiture”. Met dat ene woord vatte een topper bij de Vlaamse liberalen de dag gisterenavond samen. De aanstelling van Paul Van Tigchelt (Open Vld) als nieuwe minister van Justitie én meteen ook vicepremier, een complete verrassing voor velen, leidde tot een storm van boze reacties intern. 
• Daarbij leverde het partijbureau op maandag in de Melsensstraat, het partijhoofdkwartier, geen grote clash op. Dat kon ook niet, omdat zowat alle kritische zwaargewichten van Open Vld gewoon wegbleven: geen Gwendolyn Rutten (Open Vld), geen Bart Tommelein (Open Vld), geen Mathias De Clercq (Open Vld), geen Patrick Dewael (Open Vld), geen Karel De Gucht (Open Vld), het rijtje was lang. Erg lang. 
• Daarbij lieten er een aantal ook openlijk weten wat ze ervan vonden. Rutten schreef haar Facebookpost, waarin ze haar afscheid van de nationale politiek aankondigde, met de duidelijke verwijzing naar een “manifest gebrek aan respect” van de top. De Gucht, die altijd een bondgenoot van Rutten is geweest, had het over “een zware politieke vergissing, waardoor Vlaams-Brabant nu haar sterkhouder verliest”.
• Op het bureau zelf ook geen fundamentele discussie: niemand haalde het in zijn hoofd om de beslissing rond Van Tigchelt te gaan terugdraaien. Maar het toonde pijnlijk duidelijk de politiek van fait accompli, waarmee de G4 van Open Vld werkt: enkel voorzitter Tom Ongena (Open Vld), zijn politieke vader Bart Somers (Open Vld), premier Alexander De Croo (Open Vld) en Vincent Van Quickenborne (Open Vld) zitten in de cockpit. 
• Dat de anderen daarbij pijnlijk aan de kant staan, als toeschouwers, is één zaak. Maar de communicatie van de G4 naar de rest van de partij, in de 24 uur voor de aanstelling van Van Tigchelt, strookte manifest niet met wat achteraf te lezen viel in zowat elke krant of nieuwsbrief: op vrijdag al werd advocaat Kris Luyckx gepolst, als absolute neofiet. Die sloeg het aanbod af, maar daarmee voelde een pak volk zich wel ontzettend gepasseerd. 
• En ook: Van Tigchelt blijft een nieuwkomer, een technicus bovendien als adjunct-kabinetschef, geen politicus. Die moet nu plots wel als vicepremier mee op de kern aanschuiven. En dat gaat manifest in tegen de verzekeringen die Ongena gaf aan meerdere kopstukken, “dat het iemand met ervaring zou worden, sowieso”.
• Een leugentje om bestwil misschien, om elk lek af te dekken, maar het verklaart mee de boosheid van een Patrick Dewael en zelfs de immer minzame Lydia Peeters (Open Vld). Die Vlaamse minister richtte zich bij aankomst in de Melsensstraat tot de micro’s, in een zeldzame vorm van kritiek aan de eigen partij: “Ik ben niet tevreden met de gang van zaken”, zo stelde ze, “ik hoor heel veel onvrede bij de basis.”
• Achteraf kwam Open Vld-voorzitter Tom Ongena sussen, aan de pers. Hij had van het partijbureau “de opdracht gekregen om in overleg te gaan met de achterban om zo de rangen te sluiten”. Maar hij kon het toch niet nalaten even te trappen, naar de groep die zo manifest was weggebleven op het bureau: misschien was het toch beter dat ze voortaan intern, op het bureau, zouden komen meepraten?
• De meest prangende dreiging, die van Patrick Dewael, om voortaan als onafhankelijk Kamerlid door te gaan, suste Ongena expliciet: hij gaat ook daar “het gesprek aangaan”. Massagewerk wacht.

Opvallend: De oude breuklijn komt meteen weer naar boven bij Open Vld.

• Dat men niet overal in de partij meeging in de heiligverklaring van Rutten, hoeft niet te verwonderen. De rechterflank, met stevige vertegenwoordiging in de Kamerfractie, zat echt niet te wachten op de oud-voorzitter, die voor hen als dé spreekbuis van de linkerflank geldt. 
• Dat uitgerekend Egbert Lachaert, die andere oud-voorzitter, uithaalde naar Rutten, voor het partijbureau, was wel heel opvallend: “Er is plaats voor een sterke liberale partij in Vlaanderen, maar dan gaan we wel moeten samenwerken en aan één zeel trekken. Iedereen heeft aspiraties, en ik heb ook redenen om gekwetst te zijn. Dat kan iedereen in zijn loopbaan tegenkomen.” 
• Dat discours, waarbij Lachaert het had over “aan één zeel trekken”, schoot bij een pak volk dan weer in het verkeerde keelgat. “Op dat vlak heeft hij echt geen recht van spreken. Het is wel Lachaert die doelbewust de partij in chaos achterliet voor de zomer, door via WhatsApp zomaar ontslag te nemen. Hij wil met een groepje overlopen, en nu komt hij met die uitleg”, zo klinkt giftig bij een hoge blauwe bron. 
• En dat ook Eva De Bleeker (Open Vld), een ander kopstuk van die rechterflank, voor het bureau het openlijk had over “ons afvragen wat nog de bedoeling is van de partij”, werd hier en daar wel zeer sceptisch onthaald. Niemand is vergeten dat zij gaan praten is met Jean-Marie Dedecker, over een overstap. 
• In Vlaams-Brabant wordt De Bleeker tegelijk haast onvermijdelijk, als lijsttrekker: Rutten is immers niet meer beschikbaar, en ook Goedele Liekens (Open Vld) bedankt om nog op de lijsten te staan, bij Rob TV. De G4 zal, mogelijk met lange tanden, toch voor De Bleeker moeten kiezen, zo lijkt het.  
• Toch blijft het tegelijk compleet fragmentarisch, waarbij iedereen tegenover iedereen lijkt te staan, in Open Vld. Want ook het kamp-Rutten haalden nog eens openlijk en persoonlijk opvallend hard uit, naar de G4: “Het zou bij ons de “Eeuw van de vrouw” worden. Maar het is precies nog de vorige eeuw nu”, zo maakte Maurits Vande Reyde (Open Vld) de link met het boek van de premier over feminisme. Die kritiek komt aan: onder meer Het Laatste Nieuws maakt er een “strijd van mannen die hun macht willen behouden” van, bij Open Vld.  De krant trekt wel vaker de kaart van de ‘genderstrijd’ in de Wetstraat. 
• Maar het komt aan. Want in Kortrijk moet Vincent Van Quickenborne nu vechten tegen hetzelfde beeld: daar moest de veel populairdere Ruth Vandenberghe (Lijst Burgemeester) maandag opzij, om plaats te maken voor ‘Q’. Dat leidde tot scherpe reportages vanuit zijn thuisstad, en andermaal pijnlijke verwijzingen naar dat zelfverklaarde feminisme. “Hij kon toch gewoon Kamerlid zijn, daarvoor is Jasper Pillen al opzij gemoeten. Maar dat was blijkbaar niet genoeg”, klinkt giftig bij een partijgenoot.

Om te volgen: Morgen wacht de lijstvorming in Antwerpen. Haalt Van Tigchelt het daar makkelijk? 

• Op de agenda morgen, in Malle in de provincie Antwerpen: de lijstvorming van Open Vld. En daar zal het “flink gaan stuiven”, zo weet Gazet van Antwerpen van een pak lokale mandatarissen. 
• Want daar moet de beslissing over het lijsttrekkerschap voor de Kamer, normaal voor nieuwkomer Van Tigchelt, wel door een vergadering van het provinciaal bestuur bekrachtigd worden. Daarin zetelen zo’n honderd leden. En een pak daarvan zijn toch niet bepaald gelukkig.
• Zeker in de Kempen broeit een opstand: daar is men niet vergeten dat Bart Somers vorige keer iedereen Sihame El Kaouakibi in de nek heeft geduwd, een op z’n zachtst gezegd ongelukkige keuze, achteraf gezien. De 27 Kempense gemeenten zouden zich achter Kamerlid Marianne Verhaert (Open Vld) scharen, om de lijst te trekken. De vraag is of ze het zo hard spelen dat Van Tigchelt het finaal niet zou halen: dat zou toch verwonderen.
• De frustratie is groot. Want blijkbaar zijn er in de plannen van de G4 hoe dan ook twee zekerheden vanuit Mechelen: Somers zelf, en zijn discipel Ongena, die als partijvoorzitter ook een lijst mag trekken. Als duwer zou Somers met 20.000 voorkeurstemmen genoeg hebben, om dan een zetel te halen. 
• Open Vld moet minstens 7,5 procent halen in Antwerpen om haar twee Kamerzetels te behouden, en 8,5 procent om de drie Vlaamse zitjes te behouden. Dat wordt niet evident, met de huidige peilingen. Vandaar ook de harde strijd.

Om te volgen: Bart De Wever (N-VA) duwt vanuit de kieskring Antwerpen nog eens op de zere plek.

• Een terroristische aanslag in Brussel, nadat een geradicaliseerde Tunesiër jarenlang tussen de mazen van het net van de veiligheidsdiensten bleek te vallen, resulteerde zaterdag finaal in een extra lange bijeenkomst van Vivaldi, waarbij de premier een reeks maatregelen aankondigde. Die gaan geld kosten.
• Daarbij beloofde men meer personeel voor het Brussels parket, de gerechtelijke politie in Brussel én zelfs de spoorwegpolitie. 
• Niet onlogisch komt daar nu reactie op vanuit Antwerpen, waar burgemeester De Wever in de gemeenteraad gisteren hard uithaalde. Ook hij vraagt al veel langer extra middelen, maar krijgt die niet. 
• “Ik gun de Brusselaars alles, zij hebben ook grote problemen”, zegt De Wever. “Ik vraag me af of hier ook eerst iets afschuwelijks moet gebeuren. Hier is al eens een kind doodgeschoten.”
• Daarmee herhaalt De Wever de vraag die hij stelde na de aanval van Hamas op Israël. Toen vroeg hij minister van Binnenlandse Zaken Annelies Verlinden (cd&v) om meer bescherming, onder andere voor de Joodse gemeenschap in Antwerpen. “We zijn nu twee weken verder en ik wacht nog steeds. Ik blijf hopen, maar ik ga eerlijk zijn: ik verwacht het niet meer.”
• Niet toevallig is Verlinden straks de lijsttrekker in Antwerpen voor cd&v, en moet ze het opnemen tegen De Wever in die kieskring. Morgen moet zij overigens, samen met de nieuwe minister van Justitie Van Tigchelt en staatssecretaris Nicole de Moor (cd&v) opnieuw naar de Kamer, om uitleg in het hele dossier van de Tunesiër te geven. 
• Voor Van Tigchelt wordt dat meteen de vuurdoop in de Kamer. Zijn mediaoptredens op Radio 1 en ook in De Afspraak toonden al aan dat hij technisch het dossier goed beheerst, maar daarom nog niet meteen een politicus is. Lange stiltes na vragen, en een wat vreemde lichaamshouding: het kan allemaal verholpen worden met een beetje mediatraining. Maar die heeft hij voorlopig duidelijk nog niet gehad.

Ook genoteerd: De Hoge Raad van Justitie opent onderzoek naar Brussels parket.

• Er komt, los van die kritische doorlichting morgen in de Kamer, hoe dan ook een bijzonder onderzoek van de Hoge Raad van Justitie (HRJ) naar de afhandeling van het uitleveringsverzoek voor Abdesalem Lassoued. “Het Brusselse parket zal worden doorgelicht om te kijken of er ‘disfuncties zijn van de rechterlijke organisatie’.”
• De Tunesische regering vroeg zelf om de uitlevering van Lassoued, maar dat dossier bleef vervolgens ergens hangen. “Het onderzoek is gericht op de werking van de rechterlijke orde alsook op de context en de factoren die het mogelijk maakten dat het systeem niet goed functioneerde, en niet op individuele verantwoordelijkheden”, stelt de HRJ.
• Van Tigchelt juicht dat alvast toe. “Het is goed dat dat gebeurt”, zei hij. Waar hij vervolgens aan toevoegde dat “de fout die daar is gebeurd, zonneklaar is”. (ddw)