Een collega leek de perfecte job te hebben maar geeft zijn ontslag. Een andere zeer gedreven medewerkster zit nu al 6 maanden thuis met een burn-out. Voor velen is het werk een last geworden, eerder dan een plezier. Dat is zeer vervelend want werk slorpt een groot gedeelte van onze tijd op. De redenen hiervoor zitten diep ingebakken in het kapitalisme en kunnen moeilijk worden weggenomen.

Er zijn heel wat mensen die hun werk wel best oké vinden en er zijn er zelfs die echt geluk uitstralen als ze aan de slag zijn. Alain De Botton, de stichter van de School of Life, publiceerde heel wat bestsellers rond werk. Hij gaat ervan uit dat amper 5 procent van de mensen hun job echt met hart en ziel uitvoeren. 

U kent ze wel – die unieke ondernemer die alles wat hij aanraakt in goud verandert, de creatieveling die weer een uniek kunstwerkje aflevert of de ambtenaar die echt het verschil maakt voor heen doel waarin hij of zij hartstochtelijk gelooft, van milieu tot ruimtelijke ordening.

De meesten onder ons doen echter gewoon onze job of maken er het beste van, maar staan niet altijd te springen om er weer aan te beginnen.

De cijfers ogen niet zo goed en dat is een understatement

Er is dan ook wel wat aan de hand. Hier alvast enkele cijfers die aangeven dat niet alles oké is in werkland.

• Volgens een recente analyse van Mc Kinsey wil 40% zo snel mogelijk van job veranderen in de VS.

• Vandaag naderen we de kaap van 500.000 langdurig zieken in België. In 2015 waren er dat ‘maar’ 370.000.  Volgens een enquête van SD Worx uit 2019 – je moet je niet afvragen wat het na de pandemie is – heeft 7% van de werkenden een burn-out en 9% zit daar vlakbij. Dat zijn er ook al een goede 460.000. 

• Als je dan nog eens inzoomt op het verschil in jobvoldoening tussen de generaties heen, valt het op dat de millennials en Gen Z het helemaal niet meer zien zitten. Een analyse van PEW-research, een gereputeerd marktonderzoeksbureau in de VS, uitgevoerd in 2022, zegt alles. Een volle 51% van de journalisten zegt dat hun werk hen eigenlijk emotioneel naar beneden haalt. 

Welke oplossingen nemen de werknemers hierop

• Ontslag nemen is de eerste. In een flexibele jobmarkt als de VS is dit evidenter dan in België waar de meeste werknemers in een gouden kooi zitten. Daar is het fenomeen van ‘the great resignation’ ontstaan waar bijna 4 miljoen werknemers elke maand van job veranderen, een historisch record.

• Ook ‘Quiet quitting’ is een trend geworden, wat staat voor een attitude van werknemers die juist genoeg doen om niet te worden ontslagen.

• Opvallend is natuurlijk dat er vandaag ook bij bedienden geen extra minuut gewerkt wordt. Zoals arbeiders met een tikklok werken, hebben heel wat bedienden dezelfde attitude aangenomen.

• Een ander deel beslist om een start-up te lanceren of zelfstandige te worden, maar dat lijkt dan toch ook niet zo altijd evident. Je bent ook hier rekenen afhankelijk van anderen. Qua verdiensten slaat dit dan ook dikwijls tegen. 

Het zijn allemaal uitingen van de zoektocht naar de ideale ‘work-life balance’, die illusoire zoektocht naar het beste van beide werelden.

De evidente verklaringen die u allemaal kent

De verklaringen hiervoor hebt u zeker al overal gelezen. Nog even een aantal op een rijtje.

• De voortdurende druk van sociale media en emailverkeer creëren een permanente druk waar een gewone sterveling niet voor is uitgerust. Ons brein dat gedurende miljoenen jaren is geëvolueerd, kan die overdosis niet aan.

• De leidinggevenden zijn niet oké en de bedrijven hebben geen aandacht voor de wensen voor hun werknemers. Dat zorgt ervoor dat de werkomgevingen ‘toxisch’ zijn geworden.

• Dan heb je nog uitzonderlijke omstandigheden zoals de Covid19-pandemie, die de groepssfeer wegnam waardoor de betrokkenheid een diepe dip kende. De stress die de huidige energiecrisis oplevert, waardoor heel wat werknemers bang zijn om hun facturen niet te kunnen betalen, is een extra druppel.

• Tenslotte is er de fameuze ‘Why?’, het waarom, een vraag die heel wat werknemers stellen aan het bedrijf. Winst maken en de lonen uitbetalen is niet meer voldoende, het bedrijf moet, als het even kan, ook de wereld veranderen.

De diepgaande redenen worden echter zelden besproken en zijn eigenlijk bijna niet inwisselbaar omdat ze de basis vormen van ons kapitalistisch systeem.

Reden 1: Waarvoor ben ik verantwoordelijk?

Adam Smith, de belangrijkste economische denker uit de geschiedenis, schreef het in 1776 op de eerste pagina van zijn epos ‘the Wealth of Nations ‘, de Bijbel van het kapitalisme die de grondslag legde van de industriële revolutie. Op pagina 1 van het eerste boek – voor liefhebbers het boek is 960 pagina’s dik – staat de essentie van het economisch systeem uitgelegd, dat de basis is geworden van onze onwaarschijnlijke welvaart van de laatste 250 jaar: DE VERDELING VAN ARBEID.

Voor 1750 hadden we een agrarische maatschappij waarin landbouwers hun werk helemaal alleen beheerden van A tot Z.  Het kapitalisme creëerde vervolgens heel veel nieuwe jobs en vooral veel producten en diensten. De kapitalisten hadden echter heel snel ingezien dat je best elk job indeelt in een aantal taken. Niemand had nog zicht op het totaalverhaal en voor velen viel dan de betrokkenheid ook voor een groot stuk weg.  Het gevoel, dat je een verschil maakt met je job, verhoogt naarmate je beter ziet wat de impact is van je bijdrage. 

In een Tayloristische werkomgeving valt die motivatie weg. En dat valt niet meer op te lossen. Ook in de diensteneconomie vandaag presteren de meeste werknemers – maar ook de meeste zelfstandigen – slechts een klein deeltje van het totaalverhaal. Ze programmeren een paar lijnen code van de miljoenen lijnen, ze bekijken een klein stukje van het gerechtelijk dossier dat betrekking heeft op hun specialisatie, enzovoort

Reden 2: Ben jij ook een ‘loser’?

De tweede reden is van psychologische aard. Voor 1750 diende een job weinig meer doel dan mee brood op de plank te brengen. Een landbouwer moest een oogst binnenhalen, de edelman inde belastingen en de ridder zorgde voor veiligheid. Die hele feodale maatschappij werd omgegooid. Daarenboven ontstond het humanisme in symbiose met de Verlichting.  Nu werd de mens het centrum van de wereld, niet langer God. 

Maar dat creëerde ongelooflijke druk want nu was het niet duidelijk hoe je dat leven moest leven. Je moest zelf je leven maken en je was zelf verantwoordelijk voor je lot. Dat was allemaal fijn als alles goed liep maar spijtig genoeg loopt het in een kapitalistische maatschappij voor heel wat mensen fameus mis.’ Losers’ worden ze genoemd terwijl in de pre-industriële maatschappij zij ‘ongelukkigen’ waren die daar niet echt aan konden doen. Het was Dame Fortuna die je lot bepaalde en niet jezelf en dat creëerde ergens rust.

Reden 3: ‘Ik werk dus ik ben’ 

Dit brengt ons tot de derde reden. Vandaag is er één vraag waar alle gesprekken op recepties mee beginnen: ‘WAT DOE JIJ?’ Dat is dodelijk als je werkloos of niet interessant genoeg bent. Je bent vandaag herleid tot de functie op je naamkaartje. Als je dan je job verliest, dan is het alsof je jezelf verliest.

Daarom zijn vrienden van zo’n groot belang: zij vragen niet elke dag wat je doet maar ze zijn geïnteresseerd in wie je bent.

 Een gezonde dosis realisme als tegengif

Is er dan een oplossing voor ongeluk op het werk?  Eerst en vooral is het essentieel dat je geen valse verwachtingen creëert rond het werk. Werk is nu eenmaal soms ook minder aangenaam.

Verder is het niet altijd goed om je werk je totale persoonlijkheid te laten definiëren. Je kan immers je job verliezen en dan moet je je afvragen wat er nog van jezelf overblijft.

Je maar half inzetten lijkt ook geen piste. Van half werk word je ook zeer moe. ‘A job well done’ is nog altijd beter voor je eigen zelfbeeld. Zelfs als je niet de erkenning hiervoor krijgt.

En ondertussen is het zeker een goed idee om toch te zoeken naar een job waar je je goed bij voelt.  Wie weet, valt die toch ooit uit de bus en ben je bij die 5% die echt straalt als hij of zij mag werken. (ddw)

Xavier Verellen is auteur en ondernemer.  Hij is eigenaar van het consultancybureau PaloAlto33 (www.paloalto33.be) en de scale up QelviQ (www.qelviq.com)