De achtergrond: ITER, het grootste kernfusieproject ter wereld, is een geopolitieke puzzel.

• De oprichting van de Internationale Thermonucleaire Experimentele Reactor (ITER) alleen was al een monumentaal geopolitiek symboolmoment.
  • Het project werd namelijk gelanceerd na een ontmoeting tussen Ronald Reagan en de recentelijk overleden Mikhail Gorbatsjov, toen respectievelijk president van de Verenigde Staten en secretaris-generaal van de Sovjet-Unie, in 1985.
  • Een toenaderingsoefening tussen de twee hoofdrolspelers van de Koude Oorlog, tíjdens die ijzige historische periode, dus.

Internationale overeenkomst

• Zijn betrokken bij het project: de EU (die 46 procent van de lopende kosten dekt, via het agentschap Fusion 4 Europe, een groep waartoe ook het VK behoort), alsook China, India, Japan, Zuid-Korea, Rusland en de VS (die elk 9 procent van de kosten dekken).
• Een belangrijk element om te begrijpen hoe het werkt is dat de aangesloten landen voornamelijk materialen voor het project leveren (90 procent van de donaties), zo weet de nieuwssite Politico.
  • Elk land produceert verschillende onderdelen die nodig zijn voor de werking van de reactor. Zodra één land deze verbintenis niet nakomt, is het hele project in gevaar.
• Juridisch gezien is ITER een internationale overeenkomst, zoals de Verenigde Naties. Dat maakt het onmogelijk een land uit het project te verwijderen.
  • Dit in tegenstelling tot het deeltjesversneller-project in het Zwitserse Genève, waar Rusland wel de deur werd gewezen, zo vertelt de hoofdingenieur van ITER, Alain Bécoulet, aan Politico.
• Conclusie: om deze redenen is het moeilijk, zo niet onmogelijk, om Rusland, waarvan de regeringsvertegenwoordigers lid zijn van de ITER-Raad, het hoogste besluitvormingsorgaan, de laan uit te sturen. Maar de manier waarop de organisatie werkt, wordt nog steeds beïnvloed.

“Sterk geloof in waarde van ITER-missie”

De details: het samenhokken blijft doorgaan.

• Een echtscheiding is onmogelijk, maar hoe zit het met samenwonen? Zodra de invasie plaatsvond, rezen er veel vragen. Maar uiteindelijk heeft ITER ervoor gewaakt de oorlog te veroordelen, althans publiekelijk en officieel.
• De wil om het project te voltooien zou prevaleren boven geopolitieke frictie. “De politieke situatie is tot nu toe stabiel en alle leden hebben gezegd dat ze willen blijven samenwerken”, zegt Bécoulet. In die zin was de Raadszitting in april “zeer constructief”. Een gelijkaardig geluid was te horen op de vergadering van oktober, waar de leden “opnieuw hun sterke geloof in de waarde van de ITER-missie bevestigden”.
• Volgens de Russische ingenieur Vladimir Tronza zou het Russische team van ongeveer 50 mensen het project in ieder geval niet willen verlaten en naar huis terugkeren. Er zijn nog geen Russen vertrokken.

Levering onderdelen is “hoofdpijndossier”

Maar: de oorlog in Oekraïne blijft de zaken compliceren.

• Tot zover de interne organisatie. Maar extern maakt de oorlog de zaken nog ingewikkelder. Door de sancties tégen Rusland en de tegensancties van het Kremlin wordt het moeilijk om de basisonderdelen uit het grootste land ter wereld te krijgen.
• Deze onderdelen zijn bijvoorbeeld de aluminium staven waarmee de binnenkant van de reactor elektrisch kan worden geladen.
• Ook ontzettend belangrijk: een reusachtige magneet van 200 ton, die nodig is voor de vorming van het plasma. Beide onderdelen moesten in 2022 door Rusland worden geleverd.
  • De gigantische magneet, zonder welke de reactor niet kan functioneren, werd overigens in november van Sint-Petersburg naar Marseille vervoerd.
• “Het is een waar hoofdpijndossier om aan de onderdelen te komen”, legt Bécoulet uit. “Meer papierwerk, meer rechtvaardiging om aan de verschillende Europese landen uit te leggen dat nee, wij niet onderworpen zijn aan de strafmaatregelen”. Het resultaat: twee maanden langer wachten op de leveringen.

(lb)