De financiële crisis van 2008 is niet veroorzaakt door deregulering maar door de informatica. Dat staat te lezen in het boek ‘The End of Banking’ van Jonathan McMillan. Die schrijft dat de banken in het industriële tijdperk hun rol speelden, maar vandaag – in het tijdperk van het internet – onmogelijk nog te controleren zijn. Daarom moet een volledig nieuw en gedecentraliseerd financieel systeem worden bedacht, waarbij de banken zoals we die vandaag kennen verdwijnen.
McMillan heeft het boek geschreven, samen met een co-auteur. Maar die blijft anoniem en wel om een eenvoudige reden. Hij werkt vandaag nog voor een grote Europese bank, waarvoor hij lange tijd auditeur was. Hij kent de bankenwereld dus door en door en wordt betaald om er de mechanismen te controleren. Daarom moet zijn naam geheim blijven.
Het boek verscheen in 2014 eerst in het Engels. Nadat het door economen, investeerders, financiers en centrale banken werd gelezen is het boek in 7 talen vertaald.
Bank is een product van het industriële tijdperk
Het uitgangspunt is dat banken zeer nuttig waren in het industriële tijdperk. Toen werd het geld verzameld onder één dak, waarna de bank leningen toekenden. Stilaan kwam de overheid zich moeien om de spaargelden van privé-personen te garanderen en in ruil werden aan de banken quota opgelegd, waarbij steeds een minimum aan kapitaal moest worden bewaard om zogenaamde ‘bank runs’ de baas te kunnen.
Dat systeem werkte uitstekend, tot in de jaren 1970 de computer zijn opwachting maakte en stilaan maar zeker het ‘shadow banking’ of ‘schaduwbankieren’ zijn intrede deed.
Schaduwbankieren
Onder ‘shadow banking’ worden die bedrijven begrepen die lijken op een bank, zich gedragen als een bank maar die geen bank zijn. Ze zijn niet in het bezit van een bankvergunning en vallen dus niet onder het toezicht van de toezichthouders. Schaduwbankieren nam in de 21ste eeuw een hoge vlucht en was voor de val van de Lehman Brothers bank zelfs een stuk groter dan het reguliere bancaire systeem.
© Getty Images
Waar ligt het verband met de informatisering?
Waar ligt het verband met de informatisering? “ Een boekhouding met papier en potlood maakte het zeer traag en kostelijk om geld van één balans naar een andere over te schrijven. Vandaag is het, met een paar muisklikken, snel en goedkoop”, schrijven de auteurs.
Ze komen dan terug op de zogenaamde ‘rommelkredieten’, die de crisis van 2008 hebben veroorzaakt. Men gooide allerlei dubieuze leningen op een hoop, gaf ze een commercieel goed klinkende naam, waarna ze opnieuw werden verpakt en in verschillende tranches verkocht en doorverkocht. Totaal onmogelijk zonder computer. En steeds meer van die rommelkredieten kwamen in het ‘shadow banking’-circuit terecht, waar ze aan elke controle werden onttrokken.
Hoe dat kwam? Terwijl de regelgevers banken gingen verplichten om leningen te garanderen met [een stuk] eigen kapitaal, bleven de schaduwbanken gewoon onder de radar opereren.
De auteurs besluiten dat deze vaststelling cruciaal is. En ze bewijst dat de crisis van 2008 geen gevolg was van deregulering, maar van de onvermijdelijke financiële logica van het computertijdperk. Regelgevers hebben sindsdien het aantal regels vermenigvuldigd en die worden steeds moeilijker te begrijpen en te implementeren. Maar dit alles is totaal nutteloos, aldus beide schrijvers:
“Wanneer banken worden geconfronteerd met hogere kapitaaleisen, zullen ze reageren zoals ze dat altijd al hebben gedaan en hun activiteiten verplaatsen naar het ‘shadow banking’. En dat is nu al tien jaar aan de gang: ver weg van de financiële waakhonden beleeft het schaduwbankieren hoogdagen.”
Het probleem is dat in het internettijdperk een kunstmatige scheiding tussen de banken en de rest van het financiële systeem is ontstaan. En zolang de regelgevers het ‘schaduwbankieren’ ongemoeid laten zal er steeds misbruik zijn.
© Getty Images
Fintech
Volgens de auteurs moet de oplossing dan ook worden gezocht bij de ‘fintech’, de financiële technologie, die leners en spaarders toelaat met elkaar in contact te komen zonder tussenkomst van de bank als tussenpersoon.
Het kerngegeven van een lening blijft hetzelfde: een partij brengt het geld aan en de andere betaalt een rente om dat geld gedurende een vastgestelde periode te lenen. Maar het financiële circuit verandert volledig: er is geen depositogarantie meer en alle financiële instellingen – bank of niet – worden op eenzelfde manier behandeld. De voordelen van het schaduwbankieren verdwijnen.
Een andere wereld dus, maar zolang de banken steeds meer regels opgelegd krijgen en schaduwbankieren aan die regels ontsnapt, zal er steeds misbruik zijn. En met immer meer performante technologie zal het omzeilen van de wet steeds makkelijker worden.