Meer steden organiseren een volksraadpleging. Maar wat zijn de regels rond zo’n referendum en heeft het ook nut? Business AM sprak erover met Bram Verschuere, professor Bestuurskunde aan de UGent.

Beluister hier het volledige gesprek met professor Verschuere:

In het nieuws: Zowel Gent als Tongeren organiseert een volksraadpleging. In Gent wordt de bevolking bevraagd over sociale woningen, in Tongeren gaat het referendum over een mogelijke fusie met Borgloon.

• Verschuere: “Er zijn 300 lokale besturen in Vlaanderen die zelf voor een stuk autonoom kunnen beslissen of zij een bepaald thema aan hun kiezers voorleggen in een volksraadpleging. Burgers kunnen ook zelf, als zij voldoende handtekeningen verzamelen van hun medeburgers, het lokaal bestuur dwingen om een volksraadpleging te organiseren rond een bepaald topic. En dat is wat er is gebeurd in Gent.”
• “Een volksraadpleging heeft nut onder een aantal omstandigheden. Ten eerste moet het gaan om een vraag die relevant is voor de meeste mensen, omdat men anders niet geneigd is om op te dagen of deel te nemen. Ten tweede moet het op een correcte manier georganiseerd worden. Het grote probleem bij volksraadplegingen is dat dit vaak heel ongenuanceerd is. Een moeilijk thema wordt dan in een simpele ja-neevraag gegoten.”

Referenda zijn adviserend

• “Belangrijk is dat je op voorhand een grondig maatschappelijk debat voert rond dat thema”, haalt Verschuere aan. “Dat je in dialoog gaat met de burgers. Dat je als bestuur ook een stuk zicht probeert te krijgen op hoe burgers kijken naar sociaal wonen in het geval van Gent. Op basis van dat debat ga je mensen enthousiasmeren om deel te nemen aan het referendum.”
• “Een stadsbestuur hoeft de uitslag van een volksraadpleging niet te volgen. Het is enkel adviserend. Maar als de meerderheid van een bevolking pro of contra iets stemt, dan wordt het zeer lastig om als bestuur de uitslag naast je neer te leggen. Daardoor is er wat koudwatervrees bij heel wat lokale besturen om met het instrument aan de slag te gaan. Het is nog geen succes geweest.”

Democratie onder druk

• “De representatieve democratie staat onder druk en verliest legitimiteit en vertrouwen van burgers. Dan gaan overheden op zoek naar andere manieren om burgers bij het beleid te betrekken. Zo kom je uit bij de participatieve democratie waarbij burgers rechtstreeks inspraak krijgen in het beleid. Dat kan om referenda of volksraadplegingen gaan. Maar dat kan ook iets complexer zijn, met een burgerkabinet, zoals in Gent gebeurde rond het circulatieplan“, legt Verschuere uit.
• “Slechts een minderheid van de burgers voelt zich geroepen om heel actief deel te nemen aan een referendum. Wie een referendum organiseert, haalt vaak niet de helft van de burgers die komen opdagen. Heel weinig burgers hebben de capaciteiten om gedurende een aantal weekends in een burgerkabinet of een burgerforum te gaan zitten. Dus er zijn nog wel wat drempels rond die participatie. Wat je organiseert, moet ook representatief zijn voor de totale bevolking, anders ondergraaf je de democratische principes.”