Terwijl het federale niveau op zoek is naar een regering die in de verste verte niet te zien is, worstelt de Vlaamse regering met haar verhaal.

Flashback: ‘Ik wil vandaag iedereen oproepen om het negativisme achter ons te laten. Ik wil Vlaanderen vandaag een concreet aanbod doen. Ik stel voor dat we samen een verhaal schrijven, over de grenzen van politiek, bedrijfs- en verenigingsleven heen. We moeten Vlaanderen boven zichzelf doen uitstijgen.’ Het waren die woorden, die Vlaams minister-president Jan Jambon (N-VA) begin oktober in z’n maidenspeech in het Vlaams Parlement uitsprak. Een sterk verhaal, met een sterke Vlaamse regering, die moest excelleren, dat was toen het plan.

Wat gebeurt er precies nu? Vandaag hangt rond de Vlaamse regering een panieksfeertje. Want na een week kritiek op besparingen in preventieve gezondheidszorg, moet minister van Welzijn Wouter Beke (CD&V) toegeven dat die besparingen worden teruggedraaid. Het is niet het eerste incidentje rond die Vlaamse ploeg, die zo helemaal niet waarmaakt wat ze moest brengen.

De details: De Vlaamse regering beslist om bij de start even de korte pijn te nemen, en een reeks besparingen door te voeren. Liever nu het mes zetten dan op het eind van de legislatuur. Maar dat leidt tot een hele reeks boze sectoren, gaande van de openbare omroep, over de culturele sector tot de welzijnssector. Besparingen in de preventie ontploften in het gezicht van de Vlaamse regering:

• Vrijdag besliste de Vlaamse regering dat een reeks projecten die aan preventie doen, ook besparingen moet slikken.
• Dat valt qua timing bijzonder ongelukkig: de Vlaamse regering deed collectief een actie voor Rode Neuzen Dag, en straks ook ‘De Warmste Week’: men baadt in een sfeer van samenhorigheid. En laat die preventieve projecten nu net vaak een teken van hoop zijn.
• Er kwam meteen een heftige storm van protest op gang tegen besparingen op de Zelfmoordlijn, zeker omdat de zelfmoordcijfers in België bij de hoogste ter wereld zijn.
• Minister Beke trok daarop die besparing op de Zelfmoordlijn in. Maar voor de andere projecten zette hij z’n voet: ‘Eerst een kritische analyse maken over wat werkt en wat niet’.
• Een dag later kwam er alsnog een knieval, gisteren in Terzake: alle besparingen in de preventieve mentale gezondheidszorg werden teruggeschroefd. Plots was er toch geld, 1,3 miljoen euro in totaal. Een pijnlijk moment voor de Vlaamse regering.
• De gretigheid waarmee ook vanuit eigen rangen op de minister geschoten werd, viel op. Sommigen hebben nog steeds niet verwerkt dat Beke zelf minister werd in de Vlaamse regering

Om rekening mee te houden? Dit is echt niet de eerste keer dat de Vlaamse regering in de problemen komt. Het begint wat te wegen:

• Het klimaatplan dat de Vlaamse regering op de klimaattop in Madrid moest gaan neerleggen, kwam er met horten en stoten. Eerst was er geen consensus over wat minister van Omgeving Zuhal Demir (N-VA) moest neerleggen, waarna er nog snel maandagmorgen een ministerraad moest volgen, vlak voor Demir vertrok. N-VA kwam er lijnrecht tegenover Open VLD te staan over het ambitieniveau.
• Bart Somers (Open VLD) speelt een opvallende rol. Hij was uitgerekend de man die publiek kwam zeggen dat zijn partij de N-VA federaal aan de deur moest zetten, als luitenant van voorzitter Gwendolyn Rutten. Tegelijk voert hij op inburgering een politiek die alvast het ‘Mechelse model’ moet uitdragen, terwijl het regeerakkoord veel harder en rechtser lijkt. Bovendien maakt hij gewag van een ‘departement in chaos‘, een flinke sneer ook naar voorganger Liesbeth Homans (N-VA). Bij N-VA heeft hij ondertussen al een bijnaam: ‘De Kris Peeters van de Vlaamse regering’.
• Over het onderwijs, en meer bepaald taaltesten voor kleuters, kwam het ook al tot heftige spanningen in het parlement tussen alweer Open VLD en minister Ben Weyts (N-VA). De N-VA wil veel meer inzetten op de kennis van Nederlands, op al heel vroege leeftijd, maar over hoe het in het regeerakkoord staat, en vooral hoe dat geïnterpreteerd moet worden, was er frictie.

Waarom dit van tel is: Dit is helemaal niet wat de onderhandelaars, Jan Jambon (N-VA) op kop, voor ogen hadden deze zomer. Bij N-VA droomt men van een sterk Vlaams project, van het beeld van een ‘werkende regering’, met ‘sterke Jan’ als motor, diametraal tegenover de sclerose van een federale malgoverno. Maar wat kwam eruit?

• De Vlaamse regering ging weken aan tafel, om in alle detail een regeerakkoord te schrijven. Dat moest kibbelkabinet-toestanden vermijden: goeie, strakke afspraken, maken goeie vrienden, was de redenering. Alleen, zo werkt het niet altijd in politiek: de kleine lettertjes zijn niet de smeerolie.
• ‘Sterke mensen in de regering’, was een andere strijdkreet. Jambon erin, Beke erin, en ook Gwendolyn Rutten (Open VLD) erin. Dat leverde de liberalen een extra dikke ministerportefeuille op, een toegift van N-VA, maar Rutten bedacht zich op het eind en stuurde de politiek lichtere Lydia Peeters.
• De speech van Jambon zet het idee van ‘excelleren‘, kijken naar het Noorden van Europa om zich te spiegelen: Nederland en Scandinavië als model. Maar dat ‘verhaal’ komt er helemaal niet uit.
• Het startte meteen in mineur, doordat de oppositie de zaal verliet bij het debat, doordat Jambon ook een beetje te fel sneerde ‘da gade gij niet bepalen‘, bij een tussenkomst van Meyrem Almaci (Groen) over de agenda. En ook vooral omdat Jambon een computerspelletje zat te spelen tijdens het debat: een dodelijk beeld.
• Ondertussen zijn het vooral de besparingen die erin hakken. Het beeld van een hardvochtige ploeg komt naar boven. In het conflict met de cultuursector kan de vraag gesteld worden hoeveel Vlamingen sympathie voelden voor acteurs en regisseurs, die de zalen van het Vlaams Parlement overrompelden. Maar bij de Zelfmoordlijn kwam er plots een muur op de regering af: die soort botte besparingen passeerden niet.

The big picture? Een nieuw, zachter narratief zit eraan te komen voor Jambon I. ‘De ploeg heeft een verhaal nodig, iets anders dan wat nu verteld wordt, zoveel is duidelijk’, zo is bij de CD&V-top te horen. Ook op het hoofdkwartier van de N-VA erkent men dat het niet helemaal loopt zoals men gedroomd had, maar ‘dat het project dat uitgetekend is, fantastisch blijft’. ‘Alleen is het inderdaad zo dat we nu eerst door die besparing moeten, om straks opnieuw te kunnen zaaien.’

Hier komt het op neer: Zeker voor N-VA is het cruciaal dat Jambon lukt, dat de ploeg draait. Het beeld van hardvochtige ploeg moet afgeschud, men gaat op zoek naar een nieuw elan. Bochtenwerk op besparingsdossiers, of de afrekening maken van een voorganger, het draagt niet bij aan het succes van de ploeg.