Vlaamse regering en vooral N-VA reageren ontredderd na alweer stilleggen werf Oosterweel, ramp dreigt voor burgemeester De Wever: "Grote projecten worden zo bijna onmogelijk"

Oosterweel staat op de helling. De ‘werf van de eeuw’, het grootste infrastructuurproject in decennia, is in juridisch drijfzand terechtgekomen, nadat een groene coalitie van Bond Beter Leefmilieu (BBL), Greenpeace en actiegroep Grondrecht de PFOS-vervuiling aangrepen om het hele project frontaal aan te vallen. De Raad van State geeft hen nu voor een tweede keer gelijk: de vervuilde grond moet volgens de rechtbank eerst gesaneerd worden, voor die zelfs maar verplaatst wordt. Daarmee dreigt meteen een gigantisch politiek project te kapseizen: Oosterweel was en is het project van het Antwerpse stadsbestuur, met burgemeester Bart De Wever (N-VA) op kop, naast de Vlaamse regering. Beiden gaan grote schade oplopen, als het er niet komt. Maar het dreigt tegelijk zeer vergaande consequenties te hebben voor allerlei werven: de PFOS-vervuiling in Vlaanderen is veel groter dan men eerder inschatte. Zwijndrecht is daarbij niet eens de meest vervuilde site.

In het nieuws: De Raad van State torpedeert de grootste werf van het land.

De details: “Eerst de PFOS-vervuiling saneren”, zeggen zij. Maar dat verlamt meteen de werken, en dreigt heel de boel voor jaren stil te leggen, of misschien wel definitief de tent te sluiten.

Het arrest van de Raad komt als een schok, zowel binnen de Vlaamse regering als voor bouwheer Lantis. “Want het zet vijftien jaar van praktijk, over de aanpak van werven, compleet op zijn kop”, zo is te horen aan de top van het Oosterweelproject. “Normaal geldt dat als je grondwerken doet, je grond mag verzetten, maar het ‘standstill‘-principe blijft gelden. Nu blijkt dus dat er een hiërarchie is, en je eerst moet saneren. Absurd gewoon”, zo klinkt het bitter.
Lantis vreesde daar wel voor: binnen het bouwbedrijf waarschuwde men de afgelopen maanden voor de ernst van de zaak. “Men plant een uitgekiende moordaanslag op ons project. Dit gaat niet over PFOS op zich, dit is een rechtstreekse poging om Oosterweel onderuit te halen”, klonk het begin februari.
En kijk: een paar maand later zet de Raad van State inderdaad het voortbestaan van de mobiliteitswerken fundamenteel op de helling. Met een arrest dat de twee technische verslagen schorste, legde ie meteen alle grondwerken stil.
Het rechtscollege oordeelt dat Lantis wel degelijk eerst de met PFOS vervuilde grond moet saneren, voor het die mag verplaatsen. Die forever chemical zit overal in de grond, op de plaats waar de nieuwe tunnel onder de Schelde moet komen. De site van 3M, het bedrijf dat jarenlang daar de stof loosde, is vlakbij in Zwijndrecht.
Het gaat volgens de Raad van State om bodemvervuiling, waarvan het niet zeker is of de grondwerken al dan niet “bijkomende verontreiniging veroorzaken”. Men beschouwt de zwaar vervuilde gronden ook technisch gezien als ‘afval’ en dus moeten “de bevoegde overheden beslissen de noodzakelijke omgevingsvergunning te verlenen, en/of een bodemsaneringsproject goed te keuren”.
Na een eerste schorsing in december vorig jaar, is dit ten gronde een aanslag op het hele project: op deze manier kan er onmogelijk een tunnel gegraven worden. Het gaat om enorme hoeveelheden grond: 600.000 kubieke meter in totaal.
Tot nu toe werd de vervuilde grond verpakt, en naar een veiligheidsberm op de terreinen van 3M gebracht. Maar dat kan niet meer doorgaan.

Wat nu? Een pasklare oplossing is er allerminst.

Na de vorige uitspraak van de Raad van State in december lagen de werken twee maanden stil. Toen probeerde men zoveel mogelijk alle aannemers bezig te houden, door ze andere werken te laten uitvoeren. Maar dat lijkt deze keer alvast niet realistisch.
Want het Oosterweeldossier komt nu helemaal in de draaikolk van de PFOS-vervuiling van 3M terecht. De Vlaamse regering is al langer aan het armworstelen met de Amerikaanse chemiereus, over wie de kosten van die sanering op zich moet nemen. Jarenlang werden PFAS (de verzamelnaam voor de forever chemicals waartoe PFOS behoort) geloosd: men besefte tot vrij recent niet hoe schadelijk die voor mens en milieu zijn.
De meest logische oplossing voor Lantis blijft om de veiligheidsberm aan te houden: maar dat vereist dat 3M mee de verantwoordelijkheid opneemt. En zelfs als er een compromis met de Amerikanen bereikt zou kunnen worden, wat blijkbaar wel verwacht wordt, is het de vraag of de actiegroepen dan ophouden.
Een heus saneringsplan goedkeuren, zoals die actiegroepen eisen, voor de hele vervuiling, kan niet op een-twee-drie, om zo de werf te redden. Dat zou verder moeten bouwen op het overlegtraject dat Karl Vrancken, de ‘PFAS-opdrachthouder’ van de Vlaamse regering, voorbereidt: hij brengt binnenkort alle betrokken partijen bij elkaar voor overleg. Maar dat is mijlenver van een grote verzoening, zoals er ooit één voor het Oosterweelproject zelf kwam.
Een andere optie zou kunnen zijn om de werf een omgevingsvergunning te geven, als stortplaats. Alleen, ook dat is een proces dat lang kan duren, en in tussentijd bloeden de werken dood.
De cruciale vraag wordt hoeveel er dan precies moet gesaneerd worden: geldt dit straks enkel voor de site van 3M, op linkeroever zelf, of ook voor alle grond onder de Schelde? “Dat eerste is nog behapbaar, en kan zelfs de hele werf nog op tijd doen lukken: er kunnen andere zaken eerst gedaan worden. Maar als heel de tunnel op deze manier moet worden aangepakt, is het gewoon game over. Dat is simpel”, zo duidt een insider.
De kosten lopen ondertussen al gigantisch op: intern raamde men voor het arrest van de Raad van State de meerkost door de PFOS-vervuiling al op minstens 200 miljoen. Maar dat kon makkelijk aantikken tot een half miljard, als er nog meer problemen zouden komen: die zijn nu een feit.
Het arrest dreigt zo opnieuw honderden arbeiders technisch werkloos te maken, maar vooral: Lantis dreigt haar aannemers kwijt te spelen. In een bouwsector waar men schreeuwt naar grondstoffen en arbeiders op dit moment, gaan zij vroeg of laat eieren voor hun geld kiezen. En als dan alles stilvalt, wordt het zeer moeilijk de werken ooit nog te heropstarten. “Het schip begint te lekken aan alle kanten”, voorspelde de Lantis-top, nog voor dit arrest.

De juridische gevolgen: Als plots het principe geldt dat geen enkele werf nog eerst kan graven, voor er gesaneerd wordt, ziet het er donker uit voor bouwprojecten.

De ironie van de zaak is dat Greenpeace, de BBL en Grondverzet naar de Raad van State trokken, om te ageren tegen de technische verslagen van de werf: maar die waren strikt genomen zelfs niet nodig. “Lantis wilde net hun huiswerk beter maken dan nodig. En dat doet hen nu de das om”, zo zucht men.
Maar tegelijk oordeelt de Raad van State nu wel met vergaande gevolgen: elke bouwwerf in Zwijndrecht, waar de vervuiling van 3M zit, zou in principe dus eerst de grond moeten saneren, voor er iets kan gebeuren. Dat dreigt de gemeente tot een permanente zwarte zone te maken.
En er is meer: verschillende experten van de Vlaamse regering wezen er in stilte op dat 3M heus niet de enige vervuiler is. De site in Zwijndrecht zou niet eens hotspot nummer één zijn in Vlaanderen: verschillende industriële spelers gebruikten PFAS-chemicaliën de afgelopen decennia. En zowat alle brandweerkorpsen werkten met de stoffen, om vuren te blussen.
Een rapport van de Vlaamse Milieumaatschappij maakte al duidelijk dat er overal PFAS in het drinkwater zit. In Antwerpen is er een gebied met hogere concentraties, maar evengoed in West-Vlaanderen. Er is in Vlaanderen sprake van meer dan 3.000 vervuilde sites, met alleen al 800 brandweerkazernes, waar met PFAS-schuim is geoefend. Het probleem is dus veel groter dan enkel de Antwerpse haven.
De kans dat men op niveau van de Vlaamse regering dus met een nieuw, verduidelijkt decreet moet komen, om de grondwerken mogelijk te maken, zonder dat onmiddellijk gesaneerd moet worden, is niet klein: de consequenties zijn immers groot voor iedereen.
Het debat in het Vlaams Parlement vanmiddag moet meteen een eerste indicatie geven daarover: in hoeverre is men binnen de meerderheid bereid om in te grijpen, als wetgever, om het precedent dat de Raad van State nu zet, te gaan corrigeren?

De politieke gevolgen: Een bittere nederlaag voor Bart De Wever (N-VA) dreigt, de harde flank van Groen triomfeert.

“Dit heeft een enorme impact op Oosterweel, maar ook allerlei andere werven, van particulieren en grote bedrijven, die daardoor gehypothekeerd worden. De bouw van de tunnel is in dit geval ook een sanering van de grond. De grond die vrijkomt, wordt gesaneerd en veiliggesteld, dat gebeurt tegelijkertijd. En eerlijk gezegd, als je dit zo niet kan aanpakken, wordt de bouwtijd en bouwkost van zo’n project schier onmogelijk. Dat is het gevoel dat ik heb: grote projecten in Vlaanderen worden bijna onmogelijk“, zo stelde de Antwerpse burgemeester gisteren voor de camera’s van VTM.
De tegenaanval was daarbij communicatief wel ingezet, maar achter de schermen likt men de wonden bij N-VA. Oosterweel was destijds de oplossing voor een van de moeilijkste politieke dossier van de afgelopen decennia in Vlaanderen: de Antwerpse mobiliteitsknoop. Uiteindelijk kwam een coalitie tot stand die op het eerste zicht onwaarschijnlijk leek: actiegroepen als Ringland en Straten Generaal stapten mee in het project van een brug en tunnel, plus een overkapping van de Antwerpse Ring. Voor De Wever en zijn stadsbestuur zou het de parel aan de kroon moeten worden.
Maar vervuiling op linkeroever dreigt alles om te gooien. De architect van die verzoening, Alexander D’Hooghe, stelt over de huidige impasse dat zijn “hart bloedt”, als hij ziet “hoe de PFOS-crisis wordt misbruikt om ons project zwart te maken.”
Grote triomfator, politiek gezien is Mieke Schauvliege, het Groen-Parlementslid dat nu al jaren vecht voor het PFOS-dossier, en het daarbij had over een “doofpotaffaire”. “Verander van koers en kijk nu eerst naar de gevolgen voor de volksgezondheid en de verspreiding van de vervuiling”, zo roept Schauvliege vandaag de Vlaamse regering op in De Standaard. Zij mag gelden als iemand van de harde groene flank.
Rond Schauvliege zit een groep donkergroene actievoerders, met mensen als lokale activist Thomas Goorden en milieuadvocaat Isabelle Larmuseau op kop: die laatste verklaarde zonder bikken of blozen dat “de overheid crimineel is” in het PFOS-dossier, en toont zich wel heel rabiaat in al haar verklaringen over het dossier, maar wordt telkens in de media opgevoerd als “onafhankelijk experte”, tot afgrijzen van de Oosterweeltop.
Daar heeft men ook manifest het gevoel dat juridisch “geen zuivere koffie” wordt geserveerd: “Is dit een arrest dat plots alle gangbare praktijken omgooit niet ingegeven is door politieke motieven, om toch maar dit project te kelderen? Die bedenking kan men zich maken. De aanval is in elk geval ingezet.”
Hoe dan ook dreigt de kater groot te worden voor het Antwerpse stadsbestuur en de Vlaamse regering, als het project er niet komt. Maar de vraag is of Groen daarmee politiek veel winst kan halen: veel van hun kiezers zitten in de Antwerpse stadsdelen als Wilrijk, Berchem en Borgerhout, die potentieel enorm kunnen profiteren van een overkapping van de Antwerpse ring en vergroening van hun stadsdeel. Ringland was ooit de veruitwendiging van die meer gegoede groene kiezer in Antwerpen. Hoe leg je daaraan uit dat ‘hun’ project, er niet komt?

Slecht nieuws: Het IMF is pessimistisch. Al helemaal over de Belgische begroting.

Het Internationaal Monetair Fonds (IMF) komt met nieuwe vooruitzichten voor de wereldeconomie. En die zijn niet prettig. In hun World Economic Outlook hebben ze het over “stevige verslechtering” van hun projecties, door de oorlog in Oekraïne. De groei krijgt klappen, en zakt terug naar een totaal percentage van 3,6 procent voor heel de planeet. Dat is 0,8 procent minder dan nog in januari voorspeld werd, en al 1,3 procent minder dan 6 maanden geleden.
De inflatie blijft daarbij een probleem, zo voorspelt het fonds. Als er effectief in Europa een gas- en olie-embargo komt tegen Rusland, neemt dat nog veel meer toe. Maar nu al verwacht het IMF voor heel 2022 in de eurozone een inflatie van 5,3 procent.
Specifiek voor België voorziet men een groei van maar 2,1 procent, terwijl dat zes maanden geleden nog op 3,1 procent voor 2022 was.
Meteen zijn er brutale cijfers voor het begrotingstekort in België, dat het grootste wordt van alle geïndustrialiseerde landen: het IMF schat in dat we met 5,4 procent tekort op onze begroting gaan eindigen in 2027, tenzij er drastisch wordt ingegrepen. Daarmee zouden we zelfs de VS naar de kroon steken, met hun tekort. Enkel Roemenië doet het nog slechter binnen de EU, in de ramingen van het IMF.
Het is een zoveelste domper op de feestvreugde voor Vivaldi. Daar wil men de komende weken met nieuwe maatregelen voor de koopkracht aankomen. Maar het is hoogst onduidelijk wie dat gaat betalen, en hoe daar een politieke consensus over gevonden kan worden.
Ondertussen roeren de belangengroepen zich. De vakbonden zijn klaar voor een aantal woelige weken, die moeten uitmonden in een grote actiedag. Koopkracht is het centrale thema, de index moet behouden blijven, en tegelijk moet de loonnormwet, de zogenaamde ‘wet van ‘96’ wel opgegebroken worden voor hen.
De werkgevers hebben dan weer een heel ander verlanglijstje. Het VBO kwam vandaag nog met nieuwe communicatie: “Zo zouden begrotingsmaatregelen kunnen worden getroffen om de energiefacturen van de bedrijven te verlagen, zonder dat die maatregelen leiden tot hogere belastingen of nieuwe kosten voor bedrijven.” Wie dan wel de factuur moet ophoesten blijft onduidelijk.

Ondertussen: De Nederlands-Belgische top in Gent is een vriendenclubje.

Eén thema leek te overheersen, in de marge van de top: de bekerwinst van la Gantoise. “Welkom in de stad van de bekerhouder”, zo begroette burgemeester Mathias De Clercq (Open Vld) de Nederlandse premier Mark Rutte, met een wel erg lange handdruk, op het Gentse stadhuis. En ook Anderlechtfans Sammy Mahdi (CD&V) en de Nederlandse ambassadeur Pieter Jan Kleiweg kregen nog eens een herinnering wie de trofee mee naar huis nam op Paasmaandag: afsluitend op de persconferentie wreef premier Rutte het er zowaar nog eens in.
Het was veelzeggend over de sfeer waarin de top plaatsvond: het kon moeilijk hartelijker op de Thalassa-top, waarbij een ‘groepsgevoel’ blijkbaar erg belangrijk was. Eerst zaten twaalf Nederlandse ministers en staatssecretarissen die waren afgezakt naar Gent samen met hun Belgische evenknieën, daarna was er een gemeenschappelijke ministerraad.
Een collectieve avondwandeling door het oude centrum eindigde met een groepsfoto: een selfie van Rutte op de Sint-Michielsbrug, met heel de gemeenschappelijk Belgisch-Nederlandse ploeg achter hem.
Verder was het volop Oekraïne wat de klok sloeg: beide premiers, Alexander De Croo (Open Vld) en Rutte, willen dat Europa het voortouw blijft nemen, ook bij de wederopbouw van het land. Dat zou Oekraïne dan moeten helpen om dichter bij de EU te komen. “Je zou de wederopbouw kunnen gebruiken om te helpen bij de strijd tegen corruptie, om voor meer persvrijheid te zorgen, om de rechtsstaat te versterken”, zo stelde Rutte.

Straks onthuld: Een borstbeeld voor oud-premier Elio Di Rupo (PS).

Het is een traditie in de Kamer: oud-voorzitters van de Kamer krijgen elk een schilderij, in de gangen van het Paleis der Natie, oud-premiers krijgen een borstbeeld. Elk Parlementslid dat dus in het halfrond binnengaat, moet langs de priemende blik van onder meer Wilfried Martens, de uitgestoken hand van Mark Eyskens, de frons van Leo Tindemans, of zelfs meer recent, de gezichten van Yves Leterme en Herman Van Rompuy.
Het is een traditie die in 1850 werd opgestart door Charles Rogier, de toenmalige minister van Binnenlandse Zaken: hij liet een borstbeeld maken van alle gewezen ‘kabinetsleiders’ of chefs de cabinet: tot de Eerste Wereldoorlog was dat de aanspreking voor een premier of eerste minister.
En nu is het dus aan Di Rupo, die tussen 2011 en 2014 een federale regering leidde: vrijdag wordt zijn standbeeld onthuld. Di Rupo leidde een klassieke tripartite en maakte het laatste grote akkoord rond de staatshervorming: de zesde, of het zogenaamde ‘vlinderakkoord’, naar het iconische kledingstuk van de premier. Overigens geldt voor een pak oud-ministers, over partijgrenzen heen, dat Di Rupo een van de beste eerste ministers was waar zij onder werkten.
Maar het geheel is ook een tikje gênant: normaal zijn dit plechtigheden voor iemand die weg is uit de Wetstraat. Di Rupo is dan wel al de zestig ruim voorbij, hij blijft vasthouden aan zijn carrière. Vandaag is hij nog steeds Waals minister-president, tot frustratie van sommigen in de PS die hem liever zouden zien vertrekken.
Gérard Lartigue is de beeldhouwer die het maakte, Di Rupo ging twee keer poseren in zijn atelier. Hij komt in de Kamer in de gang overigens te staan naast Leterme en Van Rompuy.

Gewikt en gewogen (bis): Heeft Steven Vandeput dan toch tegenstand bij N-VA?

Zijn we te snel geweest, gisteren, in ons oordeel over de interne race om het ondervoorzitterschap van de N-VA? Daar moet de partijraad aan de bak, om dit weekend een opvolger te kiezen voor Lorin Parys, die naar de Pro League trok.
Verschillende N-VA-bronnen wezen er ons gisteren op dat het toch wat te voorbarig was om nu al Vandeput uit te roepen als winnaar. “De partijraad laat zich niet graag leiden.”
En daarbij zou Maaike De Vreese (N-VA), Vlaams Parlementslid uit Brugge, toch ook een goede kans maken, zo stellen insiders. “Zij heeft velen uit West-Vlaanderen achter zich, én steun uit Vlaams-Brabant”, zo maakt men zich sterk. “Plus ze heeft een veel jonger profiel: normaal gaat die job naar iemand met de energie van een dertiger.”
Of dat zal volstaan om de oud-minister van de functie te houden, is niet zeker: Vandeput heeft zijn Limburgse steun, en krijgt ondertussen erg veel media-aandacht voor zijn kandidatuur.
Een zaak is tegelijk opvallend: voorzitter Bart De Wever houdt zich angstvallig afzijdig, en wil niets kwijt over enige voorkeur.