Vivaldi sleept zich naar de zomerbreak. Het laatste wapenfeit is het principeakkoord met Engie, dat premier Alexander De Croo (Open Vld) en Tinne Van der Straeten (Groen) vanmorgen konden aankondigen. Maar dat streepje goed nieuws voor de premier kan nauwelijks verhullen dat zijn regering in crisissfeer de zomer intrekt. Van de groots opgezette ‘zomerdeal’ blijft bitter weinig over. De PS, de grootste coalitiepartner, schuift nu al een beetje uitdagend een “nieuwe grote sociaal-economische deal” in het najaar naar voor: een ‘herfstdeal’. “Om Vivaldi wat meer soliditeit te geven”, stelt PS-voorzitter Paul Magnette. Het moet cynisch klinken, voor De Croo, die dagenlang geen kant op kon met de PS, in de pensioendiscussie. Een wat verbitterde premier haalde zelf openlijk uit, niet naar de PS, maar naar “ruis en achtergrondgeluid” van de “onvolwassen partijvoorzitters”, met name die van MR, Vooruit en cd&v, die zijn pensioendeal openlijk taxeerden voor wat hij is: een mager beestje. En opvallend: cd&v kreeg zelfs een boos telefoontje na een harde uithaal van Kamerlid Nahima Lanjri (cd&v). Of het allemaal veel indruk zal maken, is maar de vraag: de coalitie lijkt uitgeleefd, de partners uitgekeken op elkaar, de geruchten over een vervroegde val steeds weerkerend.

In het nieuws: Een principeakkoord met Engie over wat we al wisten: België stapt mee in de baten én kosten van kernenergie.

De details: De (voorlopige) deal staat nu al in de schaduw van een ‘herfstdeal’, die nodig zal zijn om Vivaldi te reanimeren. Een deal waar de PS plots op aandringt.

• “Hij wilde zo graag dat premierschap, maar wat heeft hij er nu eigenlijk al mee gedaan?” De balans na twee jaar is hard, voor eerste minister De Croo, gemaakt door een van de onderhandelaars die in de nazomer van 2020, nu 24 maanden geleden, de regering-De Croo I mee vormde. Destijds was het voor iedereen aan tafel duidelijk dat één man wel héél graag naar de Zestien wilde trekken: de Open Vld-leider Alexander De Croo.
• De vraag wat De Croo nu eigenlijk aan wil vangen met dat premierschap is wel legitiem, na twee jaar regeringswerk. “Wat is, behalve zijn eigen internationale carrière, de agenda eigenlijk?”, zo sneert een partijvoorzitter cynisch. Want feit is dat een pak coalitiepartners zich misbegrepen voelt, en moeite hebben met de methode die de eerste minister hanteert om zijn ploeg te leiden. Of net niet te leiden.
• In die zin was het grote pensioendossier typerend: maandenlang lag het stof te vergaren, en werd het niet aangesneden binnen de federale ploeg, terwijl iedereen wist dat het onvermijdelijk op tafel moest komen. Dat er vervolgens, onder immense druk en via marathonvergaderingen, toch geprobeerd werd om iedereen tot een akkoord te forceren: het werd op een pak partijhoofdkwartieren allerminst geapprecieerd.
• Wat daarbij al langer borrelt, onder het oppervlak: een beschadigd vertrouwen over de methodes die De Croo in het verleden al hanteerde met zijn coalitiepartners, bij de zware onderhandelingsmomenten van zijn ploeg. Als een van de weinigen in het kernkabinet met zeer uitgebreide ervaring haalde de premier daarbij niet altijd de fraaiste aanpak boven.
• “Hij heeft ondertussen zowat iedereen in die kern al meerdere keren goed liggen gehad. Plots geen medewerkers meer toelaten bij cruciale begrotingsbesprekingen bijvoorbeeld. Of één vicepremier vooruitsturen met beloofde ruggensteun, om die dan plots te laten vallen. Of dubbelspel spelen, wat je dan achteraf moet vaststellen”, zo biechtte een vicepremier onlangs nog op.
• Georges-Louis Bouchez (MR) zei het letterlijk, na het magere akkoord over de pensioenen op de RTBF: “De premier moet soms wat meer respect tonen voor zijn coalitiepartners.”
• Daarbij lijkt de geschiedenis zich telkens te herhalen: net voor cruciale momenten zoals een begrotingscontrole of het zomerreces, probeert de premier alles samen te brengen tot één pakket. “Dat is telkens erg ambitieus, maar weinig voorbereid. En dan eindigt het altijd in chaos”, zo biecht een lid van het kernkabinet op. “Het is steeds moeilijker om dan achteraf nog de schijn op te houden. Dan moet iedereen zich toch maar in haast onmogelijke communicatie wringen om het te verdedigen. Maar die goesting is voorbij, bij de coalitiepartners.” Steeds nadrukkelijker hoort daarbij het gerucht dat dit kabinet het einde van het jaar niet haalt.

Zakelijke vaststelling: Een groot ‘zomerakkoord’ is er niet.

• De balans van de voorbije twee maanden oogt alvast mager. Op 31 mei lanceerde de premier deze keer via een “Ambitienota” aan het kernkabinet zijn aanzet voor een groot ‘zomerakkoord’, of een reeks zomerdeals. Dagenlang deed niemand van de Zestien de moeite om die term in de media te corrigeren. Logisch, de ambities waren dan ook hoog. Uit de nota:
  • Zo zou men naar de koopkracht, maar ook de “concurrentiekracht” kijken.
  • De arbeidsmarkt en met name “het invullen van openstaande vacatures” zou bekeken worden.
  • Het defensiebudget zou eindelijk geregeld worden.
  • De ‘pensioenhervorming‘ stond met stip aangeduid.
  • De energiebevoorradingszekerheid zou er komen.
  • En ten slotte: de begrotingsopmaak voor 2023 werd aangekondigd.
• De rest is geschiedenis, voor Vivaldi: de arbeidsdeal werd een sisser, want de PS gaf geen duimbreed toe, het defensiebudget was een lange lijdensweg, waarna Ecolo en Groen konden leven met een heel voorwaardelijke belofte rond 2 procent van het bbp. Van ingrepen voor de concurrentiekracht of een begrotingsopmaak is nauwelijks sprake. De pensioenen werden een nog grotere sisser, nadat de PS andermaal nauwelijks opschoof. En op de valreep slikken de groenen nu een deel van de eisen van Engie, over de kerncentrales.
• Onderweg werd dat ‘zomerakkoord’ plots opnieuw omgedoopt in een ‘zomeragenda‘, in de hoop de schade voor Vivaldi wat te beperken, rond het hoge, en vooral niet ingevulde verwachtingspatroon. Zonder succes.

Symptomatisch: Wie de Kamer woensdag volgde, waande zich in een land zonder regering.

• Dat de appetijt voor nog veel toneeltjes op is, binnen Vivaldi, kwam woensdag pijnlijk aan de oppervlakte tijdens het vragenuurtje in de Kamer. Daarbij gaven de partijvoorzitters overigens zelf op voorhand de maat van het ritme in de Kamer aan, door vlak na het sluiten van een pensioenakkoord al bijna unisono mee te geven dat het “onvoldoende” was, en dat “veel meer nodig is”.
• Wat volgde was een Open Vld-voorzitter Egbert Lachaert die bijna letterlijk in de woestijn predikte: “Een partij die deel uitmaakt van de coalitie owns his shit. Wanneer een deal wordt gemaakt, moet hij ook worden verdedigd“, zo probeerde hij.
• Het effect was omgekeerd: de oppositie van Vlaams Belang, N-VA en Jean-Marie Dedecker aan de ene kant, en Raoul Hedebouw en zijn PVDA aan de andere kant maakten makkelijk brandhout van wat zij elk, vanuit hun ideologie, “veel te weinig” vonden.
• Maar het was cd&v-Kamerlid Nahima Lanjri, die na een gemist staatssecretariaat niet veel meer te verliezen heeft, die de keizer helemaal van zijn kleren ontdeed, terwijl hij lijdzaam moest aanhoren. Ze had het over de pensioenhervorming als “een voorgerecht” of “een borrelhapje”, maar “zeker niet de hoofdschotel, de grondige hervorming die absoluut noodzakelijk is”. “We verwachten dat u terug achter de kookpotten gaat staan en het hoofdgerecht klaarmaakt”, zo sneerde ze.
• Vervolgens deed Lanjri er nog een schepje bovenop, door de filosoof John Rausch te citeren, als uitsmijter voor de premier: “Een politicus kijkt uit naar de volgende verkiezingen. Een staatsman kijkt vooruit naar de volgende generatie.”
• De lichaamstaal van De Croo, die nooit een bepaald hartelijke relatie met de christendemocraten heeft gehad, vertelde alles. Hij had al de vernedering moeten slikken dat Lanjri zowaar een cd&v-foldertje met het pensioenprogramma op zijn bankje was komen leggen, iets wat hij achteloos op de vloer van de Kamer deed belanden.
• De tussenkomst van Lanjri leidde achter de schermen tot een boos telefoontje van de premier naar de voorzitter: Sammy Mahdi (cd&v) kreeg een reprimande, waarna de zaak gesust werd en de cd&v-voorzitter op de viering van 21 juli plots opdook met selfies samen met Lachaert, in een wat ongemakkelijke pose van valse camaraderie.
• Want bij de cd&v-top was wel wat onbegrip te horen over de houding van de premier, die zich plots geviseerd voelde. “Probeer dat te snappen, als je weet dat Conner Rousseau (Vooruit) al om twee uur ’s nachts naar journalisten sms-berichten zond, dat dit niet genoeg was. Lanjri zei gewoon dat er nog verdere hervormingen moeten gebeuren.”
• Donderdagmorgen kon de premier nog steeds niet verbergen dat hij diep gekrenkt was, door de kritiek op zijn pensioendeal. Een pak Vivaldi-voorzitters, van de jonge generatie (en dus van Vooruit, cd&v en MR, al kan ook Groen worden meegerekend) kregen allemaal een veeg uit de pan van de premier op Radio 1:
  • “Ik vind dat natuurlijk een stuk een gebrek aan volwassenheid“, zo kregen ze te horen.
  • “Als je een beslissing neemt, moet je die ook verdedigen. En wat mij betreft zitten alle vicepremiers mee aan tafel.”
  • En nog over de partijvoorzitters: “Dat is ruis en achtergrondgeluid.”

De essentie: De premier van een coalitieregering met zeven, die zelf pas de vijfde partij is binnen die coalitie, blijkt inderdaad een dweil.

• Ruis en achtergrondgeluid, zo kan je niet meteen het interview afdoen, dat Paul Magnette ondertussen vanmorgen lost in Le Soir. Daarbij zet de leider van de grootste coalitiepartner nu al de agenda, voor het najaar. Cynisch genoeg “wil hij zich daarbij zeker niet opdringen”, zoals “Bart De Wever (N-VA) dat wel deed bij de regering-Michel”. Maar de parallel ligt iets te veel voor de hand om niet te trekken: de leider van de grootste partij die geen premier werd, om dan als schaduwpremier van buiten de coalitie het tempo en de toon van de regering wél te bepalen.
• Het is en blijft een weeffout die van bij de start in Vivaldi sloop, net zoals dat het geval was in de Zweedse coalitie van Charles Michel (MR) daarvoor: de grootste niet de leiding toevertrouwen. Zo blijven het profetische woorden van De Croo zelf, “dat wie als zevende partij in de Kamer een regeringscoalitie wil leiden, de dweil van de regering zal zijn“.
• Want kijk: nu biedt Magnette plots een nieuwe verhaallijn aan, aan de federale ploeg. Hij wil twee maanden van “intensief werk”, “vanaf 15 augustus, om te proberen om tegen 15 oktober een ambitieus akkoord te hebben”. Zelf spreekt Magnette over “een pakket met de begroting, salarissen, koopkracht, energie, belastingen … het welzijnspakket”.
• “Dit zal het mogelijk maken om Vivaldi wat soliditeit te geven“, zo besluit hij fijntjes. En wie goed leest, ziet dat hij tussen de lijnen ook “de kwestie van de lonen, de wet van 2017 over de loonnormen én het sociaal akkoord van het voorjaar van 2023” op tafel legt. De PS staat dus al klaar met een nieuw eisenpakket.
• Voor De Croo moet het hard om lezen zijn: zijn grootste regeringspartner dicteert nu al de agenda, om binnen enkele weken volop aan de bak te moeten en eigenlijk een zo goed als nieuw sociaal-economisch luik van het regeerakkoord te gaan schrijven.
• De vraag is tegelijk of De Croo veel andere keuzes heeft. Alle grote beslissingen van zijn ambitienota werden uitgesteld. De PS zet nu de deur open voor een grotere discussie, waarbij haar pijnpunten ook op tafel komen, in een brede hervormingsdeal. Maar daarbij de eeuwig weerkerende vraag: is de MR dan ook aan boord?
• Het leidt tot de onvermijdelijke vraag in de Wetstraat of deze coalitie de rit kan uitrijden. Magnette bezweert in Le Soir vandaag van wel: “Deze ploeg houdt het tot 26 mei 2024”, zegt hij stoer. Maar het feit alleen al dat hij het zo affirmatief moet verklaren, telkens opnieuw, is veelzeggend. Net zoals zijn verwijzing naar het sociaal overleg dat in 2023 zal volgen, dat nu al met stip in de agenda van elke Vivaldist genoteerd is.
• Het is meteen het fundamentele verschil met de Vlaamse ploeg van Jan Jambon (N-VA). Die kabbelt maar verder, maar pompte de afgelopen weken de verwachtingen niet op, met de aankondiging van grote akkoorden: een fout die men wel maakte rond het ‘krokusakkoord’ in het voorjaar. Relatief geruisloos schuift men de grote dossiers, zoals Ventilus, maar ook de stikstofdeal, zo verder naar het najaar.
• Plus, van een schaduwpremier kan niet echt sprake zijn: de grootste leidt de dans op Vlaams niveau. Open Vld en recent zeker cd&v kunnen vanuit de Melsensstraat en de Wetstraat 89 wel wat blaffen, maar de karavaan trekt verder. Hoogstens moet Jambon nu al vervelende vragen beantwoorden over of hij zichzelf nog opvolgt in 2024, of dan in alle stilte plaats moet maken voor Zuhal Demir, de coming lady.

Ook genoteerd: Vanuit cd&v komt een oude reflex weer op tafel.

• Wie Nahima Lanjri en Koen Geens (beiden cd&v) woensdag in de Kamer bezig zag, ziet nog nauwelijks een partij die aan boord is van Vivaldi. Dat mag weinig verwonderen, met een partijvoorzitter die openlijk een andere, meer assertieve koers predikt. Zijn troepen volgen enkel het voorbeeld van de twitterende voorzitter in de buitenbaan.
• Maar Geens, die zich meer en meer ontpopt tot de éminence grise en staatsman van de partij, legt daar tegelijk wel een inhoudelijke analyse naast, die kan tellen. Op zijn Facebookpagina gaat hij fors door op het rapport van het Monitoringscomité van vorige week.
• Daarbij stelt hij vast dat de donkere voorspellingen over de overheidsfinanciën een onderliggende evolutie maskeren, dat de deelstaten steeds grotere budgetten hebben verzameld, ten koste van het federale niveau. “De echte macht (of beter: geld) zit dus niet meer op het federale niveau van de Belgische Staat“, zo schrijft hij.
• Vooral zijn oplossing voor dat probleem is interessant:
  • “Nu de economische motor wereldwijd stokt, is pappen en nathouden geen oplossing meer. De renteverhoging die onvermijdelijk zal volgen op de aanhoudende inflatie zal het door de coronacrisis reeds geslagen begrotingstekort vanzelf doen aanzwellen en elke resterende budgettaire marge wegnemen.”
  • “Beslissen op federaal niveau wordt met de dag moeilijker. Omdat de voorkeuren van noord en zuid in dit land te sterk uiteenlopen, en het altijd makkelijker is de schuld op een hoger niveau te steken. België moet het oplossen, vinden Vlamingen en Walen. Europa moet het oplossen, vinden Duitsers en Fransen. Maar de hand in eigen boezem steken, en thuis uitleggen dat het feest voorbij is, ho maar.”
  • “Ik geloof dus in responsabilisering van de deelstaten, en een overheveling van bevoegdheden.”
  • “Willen de deelstaten meer uitgaven doen, bijvoorbeeld in de kinderbijslag, dan moeten ze die zelf financieren: dat heet verantwoordelijkheid nemen.”
• Echt verwonderlijk is het niet, dat binnen cd&v steeds luidere stemmen klinken, die de communautaire dossiers terug op de agenda duwen. De christendemocraten waren diegenen die met de meest lange tanden in Vivaldi stapten, omdat ze net overtuigd waren dat eerst bredere rondes communautaire hervormingen nodig waren. Alles lijkt dus terug te komen, voor Vivaldi.

Vandaag dus nog op de valreep: Een “niet-bindende intentieverklaring”, tussen Vivaldi en Engie.

• Doel 4 en Tihange 3 gaan pas in november 2026 weer open, en de overheid stapt mee in het aandeelhouderschap. Het is een laatste pluim(pje) dat De Croo op zijn hoed mag steken, voor de zomervakantie.
• Vanmorgen volgde een persconferentie waarin het princiepsakkoord aangekondigd werd, in feite een “niet-bindende intentieverklaring”. De echte deal moet in het najaar onderhandeld worden, maar er was een symbolische doorbraak nodig, want die was politiek beloofd.
• Die doorbraak bestaat erin dat Vivaldi toegeeft aan een oude eis van Engie: de Belgische staat wordt voor 50 procent mede-eigenaar van Doel 4 en Tihange 3, en gaat mee in de baten én de kosten delen. Normaal gezien zouden die centrales in de zomer van 2025 definitief op slot gaan.
• Er komt nu een nieuwe vennootschap. De bedoeling is dat de levensduur van de twee kernreactoren met een decennium wordt verlengd. De centrales moeten vanaf november 2026 de productie starten, onder voorbehoud van goedkeuring door de veiligheidsautoriteiten. Doel 4 en Tihange 3 zijn samen goed voor 2 gigawatt capaciteit.
• De bottom line van het akkoord is dat de Belgische staat dus toch ten dele financieel zal bijspringen. Risico’s en winsten zullen gedeeld worden via een joint venture, die wordt opgericht. Engie heeft het over “de creatie van een nieuwe entiteit voor de twee kerncentrales, met een 50/50-aandeelhouderschap van de Belgische staat en Electrabel (de Belgische dochter van Engie, red.)”.
• Maar, belangrijk voor de groenen in de deal: “Het beheer van het radioactief afval, de splijtstoffen en de kosten van de ontmanteling van de kerncentrales, zijn voor de rekening van de exploitant”, zo staat ook in de tekst te lezen. Die exploitant is “niet de Belgische staat”, zo staat verder letterlijk in de tekst. Meer dan semantiek, al is het de vraag wat die 50/50-structuur dan precies inhoudt.
• De hele Wetstraat is als de dood voor een discussie waarbij de uiteindelijke finale kosten van de sluiting van de kerncentrales, een kwestie van meer dan 40 miljard, bij de overheid komt te liggen.
• Groen en Ecolo overschrijden nu al ferm een rode lijn, door in het kapitaal van de twee kerncentrales te stappen. Dat was voor hen tot voor kort een absoluut taboe. Maar de Vivaldi-ploeg stond met de rug tegen de muur, en kon weinig eisen stellen.
• Groen-fractieleider Wouter De Vriendt boog de bocht vanmorgen om in ‘moed’ van zijn partij: “Leiderschap in crisistijden. De oppositie beweerde dat Tinne Van der Straeten (Groen) doelbewust onderhandelde om te mislukken. Maar kijk: akkoord met Engie binnen het mandaat van maart”, zo rekte hij de invulling van die regeringsbeslissing wel heel fel op. Want daarin was nog de participatie van de overheid in kernenergie, zeker in een 50/50-structuur, aangegeven als “geen optie”. 
• De vraag is of het leed voor de groenen nu geleden is: op Twitter deed MR-voorzitter Bouchez er triomfantelijk nog een schepje bovenop. Hij herinnerde er heel Vivaldi aan dat zijn partij zich “als enige verzette tegen de sluiting”. “Wat onmogelijk was, wordt mogelijk. Nu moeten we kijken of we meer dan twee kernreactoren kunnen verlengen. Zonder dat, dreigen er voor ons land een black-out en dramatische prijzen. Nu alle Europese landen hun afhankelijkheid van gas afbouwen, zou het omgekeerde doen onverantwoordelijk zijn”, zo stelt hij vanmorgen.
• Met dat standpunt staat hij niet alleen: in onder meer Duitsland woedt exact dat debat opnieuw, ook binnen de paars-groene coalitie daar. In eigen land dringt N-VA al veel langer aan op het idee om heel het nucleaire park te behouden. Een recordopbrengst van 785 miljoen euro dankzij de zogenaamde ‘nucleaire rente’, een extra bestaande taks op de kerncentrales, voor vorig jaar, lijkt dat argument nog kracht bij te zetten. De Belgische overheid zou alvast, net zoals de Franse staat, dan een extra instrument in handen krijgen om de inflatie te temperen.