Vivaldi maakt zich op voor de begrotingscontrole, de laatste grote, ernstige budgettaire oefening voor de verkiezingen in 2024. Het rapport van het Monitoringscomité is daarbij onthaald als ‘goed nieuws’ voor Vivaldi: het verwachte begrotingstekort daalt met 6 miljard, en gaat naar 4,8 procent van het bbp. Onder meer lagere energieprijzen, lagere inflatie en hogere economische groei, allemaal externe factoren, helpen een handje. Alleen, in datzelfde rapport zitten tegelijk heel donkere prognoses, die in lijn liggen met alle andere waarschuwingen: zo stijgt bij ongewijzigd beleid het tekort door naar 6,1 procent, in 2028. En de staatsschuld explodeert verder, naar 117 procent van het bbp in 2028. De rente daarop zal 16 miljard euro kosten. De rentesneeuwbal dreigt zo: al dit jaar kost het de Belgische belastingbetaler 8,5 miljard euro om alle intresten te betalen, 1,5 miljard meer dan vorig jaar. Meteen trekt Alexia Bertrand (Open Vld) als staatssecretaris van Begroting duidelijk een ferme lijn. “Er is geen ruimte voor nieuw beleid”, zo snoert ze het komende conclaaf dicht. En tegelijk is achter de schermen bij de liberalen te horen “dat er al zeker geen nieuwe fiscaliteit bijkomt”. Dat betekent dat de begrotingscontrole wel eens een oefening in niets doen dreigt te worden: socialisten en liberalen houden elkaar in een houdgreep. En de structurele hervormingen? Die verschuiven tot na Pasen.

In het nieuws: “De regering heeft de juiste keuzes gemaakt”, zo claimt Bertrand de economische groei, die het Monitorningscomité op 1 procent raamt, voor dit jaar.

De details: Scratch the surface, en het nieuws oogt toch allemaal veel minder roeskleurig. Alleen al die economische groei waar Vivaldi nu vanuit gaat, lijkt te optimistisch: de Europese Commissie ging uit van 0,8 procent én er woedt momenteel een bankencrisis, met daarbovenop de ECB die botweg de rente blijft verhogen.

• Geen druk op de ketel. Dat is het beeld, voor de aanvang van de begrotingscontrole van de federale regering. Nochtans was van de ‘Iden van Maart’ ondertussen veel gemaakt, met name voor premier Alexander De Croo (Open Vld): rond 15 maart zouden daarbij die begrotingscontrole, de fiscale hervorming, de pensioenen én het energiedossier samenkomen tot één dodelijke cocktail, zo leek het.
• Maar kijk: de twee belangrijkste hervormingsdossiers, de pensioenen en de fiscale hervorming, lijken ondertussen verkast naar na de paasvakantie. Voor de fiscale hervorming dringt cd&v er zelf op aan om het op te schuiven. Het dossier van de pensioenen werd uit beleefdheid voor de PS, die met Karine Lalieux (PS) de bevoegde minister heeft, wel nog op de agenda van de kern gezet.
• Maar niemand verwacht een doorbraak: Europa eist 1,2 procent van het bbp als besparingen, de socialisten willen maar tot 0,3 procent gaan, en zijn echt niet van plan hierop toe te geven. Dat zo een ramp dreigt voor PS-staatssecretaris van Relance Thomas Dermine, is voor de Franstalige socialisten dan toch bijzaak: liever een keihard conflict met Europa, om aan te tonen dat ze de ‘sociale afbraak’ tegenhouden, dan gaan plooien om dat Europees relancegeld te vangen.
• Vervolgens kwam er gisteren het rapport van het Monitoringscomité, en dat oogt op het eerste zicht erg goed voor Vivaldi: het zit vol ‘meevallers’.
  • De inflatie daalt, en dus is een automatische sprong van de lonen via de index er trager dan verwacht voor alle ambtenaren. Dat scheelt 850 miljoen.
  • De energieprijzen zijn fors naar beneden gegaan: het uitgebreide sociaal tarief, dat handenvol geld kostte op haar piek, kost plots bijna een miljard minder.
  • De sociale zekerheid doet het beter dan verwacht, met ongeveer 1 miljard opnieuw aan ruimte.
  • De economie trekt aan, volgens het Monitoringcomité, dat de groei nu op 1 procent zet, ten opzichte van de helft in de vorige ramingen.
• Meteen wilde Bertrand, die erg assertief aanwezig is op haar beleidsdomein, die pluim op de hoed steken. “Deze regering heeft juiste keuzes gemaakt in haar beleid: de groei is hoger dan verwacht, dankzij onze aanpak. Dit toont dat de economie beter stand heeft gehouden dan voorzien. De koopkracht van de burgers is behouden gebleven, om hen te beschermen. En er zijn besparingen gedaan, en die zijn op koers”, zo stelde ze aan Radio 1.

De inzet: De liberale Bertrand trekt meteen lijnen in het zand: “Geen ruimte voor nieuw beleid”.

• Door die betere vooruitzichten dan verwacht mag premier De Croo opgelucht adem halen. Weg zijn de lastige verhalen van het najaar, toen Eva De Bleeker (Open Vld) plots de meerkost van het lage btw-tarief opnam in de begroting van 2023, en die naar een tekort van 6,1 procent door steeg. Ondertussen is die discussie uitgeklaard en staan er extra inkomsten uit accijnzen tegenover. Niet ‘budget-neutraal’, zoals de premier initieel beweerde, maar dat gezichtsverlies lijkt weggewassen.
• Want met een daling van 5,9 procent naar 4,8 procent van het bbp als begrotingstekort komt De Croo plots wat meer ‘onder de mensen’, ook op Europees niveau. En hij en de rechtervleugel van de regering kunnen achteruit leunen: ze hebben de wind mee, en moeten vooral nu dat consolideren, in de cijfers.
• Bertrand, die een veel betere band heeft dan De Bleeker ooit had met De Croo, speelt daarbij de rol van aanvaller. Vanmorgen stelde ze luidop dat er “geen ruimte is voor nieuw beleid”, met andere woorden, geen nieuwe uitgaven. De beurs wordt op de knip gehouden, geen euro mag eruit: een klassieke opstelling van een begrotingsminister. “Wij hebben een aantal waarschuwingen gekregen van het IMF, de Europese Commissie, en recent nog Fitch”, zo stelde Bertrand. Daarbij herhaalde ze nog eens de ambitie én timing van de premier: “We moeten hervormen op lange termijn, want de vergrijzingskosten zijn cruciaal. Dat zijn de pensioenkosten. Maar dat is niet voor nu”, zo deelde ze nog een tikje uit naar de PS.
• De vraag is of er zo veel oorlog gemaakt zal worden binnen Vivaldi, op het komende conclaaf: ook de socialisten zijn voorlopig geen vragende partij om nog grote werven binnen te halen. Post-corona kregen zij er al een indrukwekkend pakket sociale en ‘koopkrachtversterkende’ ingrepen door. Ook aan de linkerkant leunt men dus eerder achteruit.
• In praktijk kan Bertrand de beurs ook niet dicht houden: er zijn immers in tussentijd twee grote akkoorden gemaakt door Vivaldi, en die gaan onherroepelijk nieuw geld ofwel ‘nieuw beleid’ betekenen. Daarbij is er enerzijds het asielakkoord, dat Bertrand ook aangreep om te zeggen “dat deze ploeg wél werkt”, dat meer opvang en snellere procedures belooft, wat meer gaat kosten. En er is de hardere strijd tegen drugs, met een nieuwe nationale drugscommissaris, wat ook extra budget betekent.

The Big Picture: Een meevaller nu, maar de cijfers blijven op langere termijn problematisch.

• Vanmorgen hangen opnieuw een vijftigtal economen aan de noodrem: in een gezamenlijk opiniestuk in De Tijd waarschuwen ze in klare taal voor wat op België afkomt. “De toestand van onze overheidsfinanciën is op langere termijn onhoudbaar. Zonder ingrijpen dreigen ze compleet te ontsporen.”
• Wie dieper in het rapport van het Monitoringscomité graaft, stoot op exact dezelfde conclusie: een heel andere boodschap dus dan wat Vivaldi uit de cijfers haalt.
  • Doet de federale regering niets aan ingrepen, dan glijdt men verder af naar 6,1 procent tekort op de begroting in 2028. Ver weg van de 3 procent-norm die vanaf 2024 weer van kracht wordt voor de Europese Commissie.
  • De staatsschuld verhoogt op dezelfde manier: ze stijgt door naar 117 procent van het bbp tegen 2028, als niets wordt gedaan. Daar ligt de EU-norm op 60 procent. De intresten op die schuld blazen op tot 16 miljard euro, per jaar.
  • Het structureel tekort gaat naar 38,4 miljard euro volgend jaar. Daarbij valt op dat het probleem federaal zit: de deelstaten dalen van 7 miljard naar 6,7 miljard structureel tekort.
  • De werkzaamheidsgraad neemt niet spectaculair toe, maar blijft hangen op 74,4 procent en 38.000 nieuwe jobs.
  • Economisch zijn de groeivooruitzichten van het Monitoringscomité wel erg ‘rooskleurig’, met 1 procent. Andere instellingen schatten die lager in. En vooral: de bankencrisis heeft recent een heel andere context gecreëerd, ook in Europa.
• Vanuit de oppositie klinken al scherpe waarschuwingen: “Een gewone begrotingscontrole zal niet volstaan. De Croo heeft niets onder controle. De Vivaldi-regering moet eindelijk wakker worden en sterk hervormen. Er is een volledig nieuwe, ambitieuze begroting nodig. Andere wachten ons Griekse scenario’s, zegt het Federaal Planbureau zelf”, zo verklaart Sander Loones (N-VA).

Waar het straks echt om draait? Wie bluft, en wie pokert, over het relancegeld.

• Over de fiscale hervorming maakt niemand zich echt zorgen. Want de architect, minister van Financiën Vincent Van Peteghem (cd&v), heeft het communicatief al handig gespeeld, en een wel erg ruim voorstel, van zo’n 6 miljard euro op tafel gelegd. Daarmee oogstte hij lof, en kreeg hij meteen ook een paar klassieke veto’s.
• Wat echter vooral telt: die 6 miljard is schieten naar de maan, overshooting, om veel dichter bij huis te kunnen landen. Bij de begrotingscontrole in oktober gaf men immers fiat, overal in Vivaldi, aan Van Peteghem om een hervorming te doen. Maar de notificaties van die beslissing zijn tegelijk wel heel duidelijk: het gaat om een hervorming “ter grootte van het afschaffen van de bijzondere bijdrage”, die dateert als ‘crisistaks’ uit de tijd van Jean-Luc Dehaene (cd&v). En daarbij gaat het om minder dan één miljard. Een (eerste stap van) hervorming zal dus logischerwijze straks in die buurt landen.
• Daarnaast zijn er de pensioenen, waarover het veel harder gaat. “Iedereen miskijkt zich op die schijf van de EU, van 850 miljoen, die nu niet aangevraagd is voor België, omdat we de pensioenhervorming nog niet gedaan hebben. Als we dat punt niet voltooien, gaat het niet om 850 miljoen, maar wel 4,5 miljard, al het relancegeld”, zo stelt een regeringsbron.
• Daarin zitten tal van projecten, zeker ook voor de deelstaten. Zowel Jan Jambon (N-VA) als Elio Di Rupo (PS) zijn onrechtstreeks betrokken partij. En meer: de clausules van het akkoord bepalen dat als het geld er niet komt door de federale regering, zij dat deel van het gat moeten dichtrijden.
• Er staat dus wel behoorlijk wat op het spel, in de discussie over de pensioenen. Daarbij circuleert veel “als” en “zou”: de EU keerde nooit in het verleden zoveel geld uit, en werkte ook nooit met die voorwaarden. Er is dus niet echt een precedent of maatstaf, om te zien hoe hard de Europese Commissie het wil spelen.
• De signalen daarover verschillen ook enorm, naargelang de bron binnen de federale regering. Bij de PS is te horen dat het zo’n vaart niet zal lopen, en dat de Commissie wel zal bijdraaien. Bij de liberalen strooit men dan weer met het nieuws dat de Commissie “gechoqueerd was” over de laatste PS-voorstellen rond pensioenen.
• Het is de vraag wie dat laatste grote spelletje blufpoker wint, binnen Vivaldi. Maar het staat buiten kijf dat de Commissie alvast wat milder kan oordelen, als België niet langer de slechtste leerling in de begrotingsklas is: in die zin is de begrotingscontrole nu wél van belang. 

Opvallend: Na de Vlaamse en Brusselse regering, is het nu de beurt aan een heuse crisis in de regering van de Franse Gemeenschap.

• U had vast ook nog nooit gehoord van Pierre-Yves Jeholet (MR), tot de coronacrisis. De man mocht, ook als minister-president dan, van de kleinere Franse Gemeenschap (anders dan in Vlaanderen zijn gewest en gemeenschap nooit gefuseerd tot één regering), ook telkens aanschuiven op het crisisoverleg destijds. Daarbij maakte hij er een sport van om als eerste telkens naar de camera’s te spurten en zijn verslag van wat beslist was mee te geven, live op de Franstalige televisie.
• Maar nu kampt zijn regering met een immense patstelling. De PS van Paul Magnette dreigt immers met een wisselmeerderheid, over de medische opleidingen aan Waalse universiteiten. Zowel de UMons als de UNamur, twee kleinere universiteiten, willen een master in de geneeskunde aanbieden.
• Dat was niet naar de zin van de minister van Hoger Onderwijs (in Franstalig België splitsen ze Onderwijs uit in verschillende portefeuilles van ministers) Valérie Glatigny (MR). Die ziet dat, om financiële reden, niet zitten. De Franse gemeenschap is zo goed als failliet: de financiering van het onderwijs in Franstalig België staat al jaren onder geweldige druk. Bovendien speelt ook een communautair dossier: Wallonië heeft al jaren te veel huisartsen en een tekort aan RIZIV-nummers, identificatienummers voor verpleegkundigen. Maar dat lapt men systematisch aan de laars, tot frustratie van Vlaanderen, waar wel een harde numerus clausus is voor de opleiding geneeskunde.  
• Maar Magnette, zelf van Henegouwen en de universiteit Bergen, gaat op het gaspedaal staan, net als Ecolo. Zij willen het er absoluut doorkrijgen, en dreigen met een wisselmeerderheid. Meer huisartsen “zijn cruciaal”, volgens Magnette. Maar dan valt de facto de regering Jeholet wel.
• Het is, na de crisis die weken duurde in de Vlaamse regering over stikstof, en de patstelling in Brussel over de site in Schaarbeek, die eigenlijk nog altijd aansleept, het zoveelste wankelen van een deelstaatregering. De these dat legislatuurparlementen daarbij meer stabiliteit bieden, lijkt zo alvast stevig ondergraven. 

Genoteerd: Open Vld neemt het toch op voor Herman De Croo (Open Vld).

• Consternatie in de Kamer gisteren: plots kwamen de Vlaamse liberalen van Open Vld, via een brief van Kamerlid Christian Leysen (Open Vld) met een nieuwe stelling voor de dag, in het dossier van de bijkomende pensioenen voor topambtenaren en oud-voorzitters.
• “Dat was helemaal niet wat besproken is, gisteren in het Bureau van de Kamer. En helemaal niet waarop we uiteengegaan zijn”, zo stelt een betrokkene. In het Bureau zetelen de fractieleiders, maar ook de ondervoorzitters van de Kamer. Zo zitten eigenlijk de meest ervaren en invloedrijke Kamerleden daarin bijeen.
• In de brief stelt Leysen immers voor om “wat betreft de bijkomende vergoeding van de oud-Kamervoorzitter, het aangewezen lijkt deze apart te behandelen”. Dat is overigens ook de these die premier Alexander De Croo (Open Vld) zondag op RTL ook al verdedigde, over de case, waarbij z’n vader betrokken is. In geval van de topambtenaren gaat het om fraude, maar hij argumenteerde dat dat voor de oud-Kamervoorzitters niet het geval is.
• In het Bureau hield Open Vld-fractieleider Maggie De Block woensdag wel al voorzichtig een pleidooi in die richting, maar dat werd door de andere partijen manifest niet gevolgd. De twee juridische nota’s die de Kamer ontving over het dossier, maakten ook nauwelijks onderscheid tussen de Kamervoorzitters en topambtenaren en waren in hun adviezen uniso: het gaat om een aanvullende pensioenregeling én die is niet wettig in elkaar gedraaid.
• Maar er is wel één duidelijk onderscheid: de vergoedingen voor de oud-kamervoorzitters, zo’n 1,3 miljoen in totaal, stonden wel elk jaar netjes in de begroting van de Kamer, die gestemd is. De 5,9 miljoen euro extra voor de topambtenaren stond daar niet in. Maar of dat juridisch gezien een voldoende sterk argument is op beide zaken apart te behandelen, valt te betwijfelen: de twee advocatenkantoren vonden alvast van niet.
• Jan Peumans, eminence grise en voormalig voorzitter van het Vlaams Parlement voor N-VA, was ook duidelijk, op Business AM: “Die topambtenaren hebben sowieso al een goed pensioen, waarom zou je nog een bonus moeten krijgen?“.
• Peumans wees verder ook richting de twee oud-voorzitters, De Croo en Bracke, die laatste van zijn eigen partij: “Ik heb gisterenavond de partijvoorzitter nog gehoord op de televisie, die krijgt geen enkel contact met de heer Bracke, die zit blijkbaar in Zuid-Afrika. Ik weet van heel dat verhaal, hoe de partij ermee omgaat, het fijne niet.” Verder had hij ook een kort advies voor beide heren: “Gewoon schuld bekennen en alles terugbetalen. Punt.“

Opgemerkt: Een BoerBurgerBeweging in België?

• In Nederland werd de BBB, een partij die in 2019 opgericht om de belangen van de landbouwsector te behartigen, uitgeroepen tot winnaar van de laatste Provinciale Statenverkiezingen. De partij kan zo 17 van de 75 zetels in de Eerste Kamer, de Nederlandse Senaat, veroveren, waarmee ze ook heel wat impact hebben op het beleid van de regering-Rutte.
• Boegbeeld Caroline Van Der Plas, de afgelopen twee jaar het enige parlementslid van de partij, wordt door de winst als het ware gebombardeerd tot celebrity. En als het regent in Den Haag, druppelt het in Brussel. Zo greep cd&v-voorzitter Sammy Mahdi geheel verwacht de BBB-overwinning aan om zijn eigen positie, waarbij hard wordt ingezet op de landbouw en het hele stikstofdossier, nogmaals te onderstrepen: “Veel mensen leven mee met de landbouwsector. Je moet natuurlijk rekening houden met natuur, maar ook met de voedselvoorziening. En dat is in Nederland onvoldoende gedaan“, zo klonk Mahdi voor de camera’s van Villa Politica.
• Maar of die Nederlandse verkiezingen zo geweldig nieuws zijn voor de Vlaamse christendemocraten is maar de vraag. Want er dreigt concurrentie te komen: Tine Hermans, boerendochter en inwoner van Merksplas, op een boogscheut van het Turnhoutse Vennegebied, een van de regio’s die zwaar getroffen wordt door het huidige stikstofakkoord in Vlaanderen, richtte vlak na de overwinning van de BBB zelf ook een BBB op: de Facebookpagina, en bijhorende politieke partij BoerBurgerBelangen was geboren.
• De Facebookpagina is een hit, zo berichten onder meer Het Laatste Nieuws en Gazet van Antwerpen: meer dan 3.000 deelnemers, na minder dan één dag. Of Hermans dan echt politieke plannen heeft, is niet duidelijk. Maar als zij niet in het gat springt, is de kans groot dat anderen het wel doen.
• En opvallend daarbij: het was Van Der Plas zelf die het nieuws wereldkundig maakte, via Twitter. “In België zijn vandaag de eerste voorbereidingen gestart voor een Vlaamse BBB. Wij zijn niet betrokken, maar wij juichen dit initiatief natuurlijk van harte toe!“, schreef Van Der Plas. “Ik ben al een tijdje enorm begaan met wat er op het gebied van stikstof staat te gebeuren in de regio waar ik ben opgegroeid als boerendochter: het Turnhouts Vennengebied”, zo liet Hermans zelf weten aan HLN. “Ik zou op dit moment nog niet verder willen communiceren omdat we echt nog wat voorbereidingen willen treffen. Maar er zit iets aan te komen.”
• Is dat het geval, dan dreigt cd&v meteen nog meer in de tang genomen te worden. Want het is niet zo dat bij de boerenbewegingen men massaal enthousiast is over het nu gesloten stikstofakkoord in de Vlaamse regering. Daarbij is één zaak al wel duidelijk: het akkoord biedt niet de nodige rechtszekerheid, want cd&v dreigt ermee het niet te stemmen als de betrokken MER’s niet positief zijn.
• Bovendien opvallend: Kamerlid Jean-Marie Dedecker leest in de grote overwinning van BBB ook weer zijn kans. Want ook hij flirt al langer met opnieuw verkiezingsdeelname met een eigen partij, of het heropleven van LDD. Ook hij wil surfen op de golf van ongenoegen over “regeltjes uit de hoofdstad”, die de periferie worden opgelegd.

Opgemerkt (2): De eerste F-35 moet nog geleverd worden, een werkgroep binnen Defensie gaat al rond tafel om de opvolger te helpen vormgeven. En dat gaat geld kosten.

• Lockheed Martin werkt momenteel, in de fabriek in het Texaanse Fort Worth, aan de eerste F-35-gevechtsvliegtuigen voor de Belgische luchtcomponent. De eerste toestellen moeten nog dit jaar worden afgeleverd, maar blijven wel geparkeerd in de VS: Belgische piloten krijgen daar hun opleiding, tegen 2025 worden ze naar de luchtmachtbasis van Florennes getransfereerd.
• Nog voor het eerste vliegtuig van de band rolt, wordt al gekeken naar een opvolger. En dat is opvallend, gezien de terughoudendheid waarmee destijds het dossier van de F-35 liep, zeker langs links. Minister van Defensie Ludivine Dedonder (PS) lijkt daarbij deze keer echter haar ogen te hebben gericht richting Frankrijk. Dat werkt samen met met Spanje en Duitsland aan de ontwikkeling van het Future Combat Air System, ook wel FCAS genoemd. “Er is een sterke wil vanuit de politiek om mee te doen met het SCAF-programma”, zo verklaarde stafchef Michel Hofman al eind januari. Ook de Britten werken, samen met Italië en Japan, aan een eigen toestel, Tempest gedoopt.
• Nu blijkt dat Dedonder meer wil dan enkel het aankopen van de vliegtuigen: het Koninklijk Hoger Instituut voor Defensie start met een werkgroep, “Next Generation Combat Aircraft Technologies” gedoopt, waarbij belangrijke spelers uit de Belgische defensie-industrie worden gebracht. Tegen juni moet de werkgroep met adviezen komen, over de mogelijkheden om in te stappen in de ontwikkeling van de toestellen.
• De werkgroep kadert in het DIRS, de strategie die het onderzoek- en ontwikkelingsluik binnen Defensie moet vormgeven. Voor die DIRS werd maar liefst 1,8 miljoen euro uit het spaarpotje van Defensie voorzien; een aanzienlijk bedrag dat volgens critici beter gebruikt had kunnen worden om de actuele capaciteiten van de strijdkrachten uit te bouwen.
• Tegelijk lijkt het ook voorbarig om nu al te gaan kijken naar een opvolger van de F-35: de toestellen werden ontworpen om 8.000 uren te kunnen vliegen; het Belgische leger mikt op een jaarlijks 240 tot 270 uur vliegtijd per toestel: de eerste F-35’s, die nog dit jaar in gebruik worden genomen, zouden dus tot 2056 in dienst kunnen blijven. Maar de PS-minister wil de boot met de Fransen duidelijk niet missen, ook al zal dat een pak geld kosten.