In het nieuws. Een toenemend aantal Duitsers keert zich af van de mainstream politiek. 

• Uit een recente peiling? blijkt dat de huidige regeringscoalitie nog slechts 38 procent van de stemmen zou behalen. Dat terwijl de rechtse Alternative für Deutschland (AfD) op 19 procent van de stemmen kan rekenen. Dat is meer dan elk van de drie partijen die momenteel de regering vormen. Inclusief de SPD van bondskanselier Olaf Scholz.
• Dit is de hoogste score die de AfD ooit heeft behaald op federaal niveau in haar tienjarige bestaan. 
• Afgelopen zondag behaalde de AfD in Sonneberg (Thüringen) een eerste districtsleiderspost. Hun anti-euro en anti-steun-aan-Oekraïne-kandidaat Robert Sesselman nam in de tweede ronde de maat van de kandidaat van de christendemocratische CDU.

Hoe de opmars van uiterst-rechts in Duitsland verklaren?

Zoom in. Er zijn verschillende redenen voor het toenemende succes van de AfD bij onze oosterburen.

• Het belangrijkste thema voor uiterstrechts in het afgelopen decennium was immigratie. Hoewel dat nog steeds belangrijk voor hen is, wordt hun tegenstand tegen de groene transitie snel een nieuwe stemmentrekker.
• In Duitsland is de AfD de enige partij in het hele politieke spectrum die openlijk decarbonisatie afwijst.
  • Zo trekt men niet enkel traditionele klimaatveranderingontkenners aan, een relatief kleine groep. Belangrijker nog zijn de daadwerkelijke verliezers van de sterk herverdelende klimaatbeleid, zoals boeren en pendelaars.
• Ook is er een duidelijke correlatie tussen de stijging van de huurprijzen en de steun voor de AfD. De Duitse regering beloofde om dit jaar 400.000 nieuwe woningen te bouwen. Maar ze blijft ver achter op dit doel vanwege bezuinigingen.
  • In steden zoals Berlijn zijn de huurprijzen met 27% gestegen. Naarmate de binnenlandse schuldrem van kracht wordt voor de begroting van 2024, staan er nog meer bezuinigingen op de planning.

“Door een vijfde van de kiezers bij voorbaat uit te sluiten gaat de democratie in de fout”

Zoom out. In Duitsland richt het debat zich nu op wiens schuld het is dat mensen hun toevlucht nemen tot de AfD. Eerder dan te vragen waarom kiezers op zoek zijn naar alternatieve oplossingen voor de problemen die zij ervaren, of wat deze problemen in de eerste plaats zijn

• De aard en omvang van de groeiende steun voor de AfD suggereert dat steeds meer kiezers het gevoel hebben dat er geen andere manier is om hun democratische recht uit te oefenen en hun stem te laten horen dan door een proteststem uit te brengen.

In The Spectator concludeert historica Katja Hoyer dat de AfD niet de oorzaak is, maar een uitlaatklep voor het wijdverspreide gevoel van crisis. “Discussies over hoe de AfD te stoppen, verbieden of uitsluiten van de macht, gaan voorbij aan de zorgen die grote delen van het electoraat naar hen toe trekken.”

• Ze raadt politici van de mainstream partijen in Duitsland aan om te luisteren naar de bijna 20 procent van het publiek die momenteel van plan zijn op de AfD te stemmen. “Aannemen dat die kiezers fout zijn, maakt de principes waarop de democratie is gebouwd belachelijk.”

Wat nu? Ondertussen domineert in Europa een wijdverspreid systeem om monstercoalities te vormen om uiterstrechts van de macht te houden. Een achterhaald idee?

• Zoals bij ons een cordon sanitaire bestaat, hebben de meeste politieke partijen in Duitsland een Brandmauer – een vuurmuur – opgericht. Dat houdt in dat ze niet van plan zijn met uiterstrechts samen te werken in een regeringscoalitie.
• Maar zelfs als de AfD uit een regering wordt gehouden door een brede (en potentieel onstabiele) coalitie van andere grote partijen, zal dit enkel bijdragen tot het succes van de AfD als anti-establishmentpartij.