Commotie rond een randfestival van de radicale IJzerwake, een afscheuring van de IJzerbedevaart met een stevige Vlaams Belang-stempel, was dit jaar de zomerkomkommer in de Wetstraat: bij gebrek aan veel ander nieuws, werd een lokale kwestie in Ieper plots groot nationaal nieuws.

• Alles draaide daarbij rond Frontnacht, een festival dat extreemrechtse bands zou aantrekken. Na druk in de media vond men in het Ieperse stadsbestuur een rapport van de Staatsveiligheid terug, op basis waarvan het festival verboden werd: de veiligheid kwam in gevaar. Tussendoor had Conner Rousseau (Vooruit) zelfs gedreigd het stadsbestuur te verlaten met zijn Vooruit, als dat niet zou gebeuren.
• Maar in de nasleep ging Vlaams Belang-kamerlid Van Langenhove aan het tweeten. Die voormalige baas van Schild & Vrienden is al veel langer omstreden, en werd net binnengehaald bij Vlaams Belang om het ontstaan van een electoraal alternatief op (extreem)rechts de kop in te drukken. Van Langenhove had het over een “wetenschappelijk experiment met alleen etnische Vlamingen”. Hij ­benadrukte daarbij dat “een ­controlestad” met alleen etnische Vlamingen “interessant zou zijn”. Het Kamerlid zelf moet beseft hebben dat dat een brug te ver was, ook voor Vlaams Belang, want hij wiste zijn tweet vrij snel.
• Maar het beeld van het Belang, die de “etnische kaart” speelt, bleef hangen. Zodanig dat Van Grieken zich na ruim 24 uur toch genoodzaakt zag om te corrigeren: “Mensen. Experimenteren. Huidskleur. Hoe hypothetisch ook, dit is géén ­partijstandpunt”, zo stelde hij bij, in een tweet.
• Eerder deed Van Grieken zelf in De Tijd de uitspraak dat “het ­blanke een dominante factor moet zijn in onze samenleving”. Later zou hij dat intern in de partij catalogeren als “zijn grootste fout”, net omdat het de kaart van rassen trekt, iets wat het Belang net niet (meer) wil doen. Huidskleur is niet het issue, wel de bereidheid om te assimileren, en ‘Vlaming’ te worden. Een belangrijke nuance, wil Vlaams Belang ooit met andere partijen coalities kunnen maken.
• Dat de interventie van Van Langenhove slecht viel, intern bij het Belang, leidt geen twijfel. Vlaams fractieleider Chris Janssens (Vlaams Belang) haalde in Het Belang van Limburg stevig uit en onderstreepte dat de uitspraken van Van Langenhove “nergens op slaan” en “de ernst van het partijprogramma onderuit­halen”. Het is erg ongewoon dat Belangers elkaar publiek aanvallen.
• Maar Janssens staat bekend als een trouwe aanhanger van de lijn-Van Grieken, om zijn partij tot beleidspartner te maken, om op een dag mee te gaan besturen. In 2019 onderhandelde Janssens, samen met Barbara Pas en Van Grieken met N-VA daarover. En dat gedurende een aantal weken. Hij is potentieel een minister in een Vlaamse regering, moest het ooit zover komen dat Vlaams Belang op dat niveau een coalitie maakt.

Waarom het ertoe doet: Van Langenhove hielp zo N-VA een handje.

• Bij N-VA is sinds 2019 de discussie intern ondertussen beslecht: dergelijke oefening om samen coalities te maken, komt er niet meer. In 2024, na de Vlaamse verkiezingen, lijkt dergelijke oefening uitgesloten.
• “Vlaams Belang kreeg toen de kans om zich te vervellen tot een potentiële coalitiepartner, maar toonde in de afgelopen jaren net het tegendeel: ze zijn niet bereid om te vervellen tot een partij waarmee kan samengewerkt worden”, zo is bij een N-VA-topper te horen.
• Die deur is al een tijdje dicht, het was voorzitter Bart De Wever (N-VA) zelf, die dat signaal gaf. Onder meer Theo Francken en Jan Jambon waren in de zomer van 2019 de grote voorstanders van een toenaderingspoging. Maar dat momentum was in de feiten ondertussen al helemaal voorbij. Meermaals liet De Wever zich ontvallen dat hij het niet opnieuw zou doen. En helpt de interne dynamiek bij het Belang hem een handje: met een radicale Van Langenhove in de rangen, is het niet moeilijk voor de N-VA-top om te stellen dat “een samenwerking onmogelijk is”. Of het moet zijn dat het Belang intern grote kuis houdt.
• Wat daarbij meespeelt: elke poging om federaal een akkoord met de Franstaligen te maken, is onverzoenbaar met dergelijke toenadering. Het is ofwel met de PS federaal, of ooit met Vlaams Belang op Vlaams of stedelijk niveau, zo lijkt het.
• Meteen wacht Van Grieken een erg moeilijke opdracht: kan hij tegen 2024 het beeld bijstellen dat zijn partij wel degelijk in staat is beleid te maken? Een goed uitgekiend pad daar naartoe, met onder meer contacten met de politieke leiders van Hongarije en Polen, en een aantal interne congressen en voorbereidingsmomenten, lijkt nu gebarreerd.
• De opties zijn bovendien beperkt. Van Langenhove al te zwaar terugfluiten, of zelfs gewoon uit de partij gooien, dreigt meteen te resulteren in datgene dat de Vlaams Belang-top net wilde vermijden: dat er op uiterst rechts een alternatief voor dat Belang zou opduiken.