Dit is een extra weekendanalyse, na een bewogen marathon voor de federale regering rond een aantal dossiers. En andermaal een peiling die erin moet hakken bij Open Vld en cd&v.

De federale regering raakte er zaterdag, in een dag van verzengende hitte, toch weer uit. Triomf dus na de marathonvergaderingen van vrijdag en zaterdag, 14 uur en 8 uur aan één stuk. Meteen valt op dat toch wat dossiers aan elkaar gekoppeld werden, de ‘koehandel’ die de premier niet gewild had, maar waar de PS toch op aandrong. En die ze kreeg. Want ook rond de verlenging van wat energiemaatregelen kwam er witte rook, naast het defensiebudget en een verhoging van het budget van ontwikkelingssamenwerking. België kan naar de NAVO-top met een belofte dat het die 2 procent van het bbp nastreeft, tegen 2035. Over de precieze belofte aan NAVO-baas Jens Stoltenberg werd heftig gediscussieerd: twee uur lang lag Ecolo nog dwars. Het werd uiteindelijk: “In the period 2031-2035, the defense budget will continue to grow with the intention to move to 2% of GDP by 2035, which the Belgian government considers as a cap.” Dat laatste blijft een belofte die verdacht veel lijkt op wat toenmalige premier Elio Di Rupo (PS) al in 2014 beloofde.

In het nieuws: Een triomfantelijke persconferentie, met premier Alexander De Croo (Open Vld), naast zijn minister van Defensie Ludivine Dedonder (PS).

De details: “Na de oorlog in Oekraïne hebben we een stukje onze naïviteit afgeschud. Het is dan goed deel te zijn van een solidaire club van meer dan 30 landen. (…) We hebben nu beslist dat het onze bedoeling is dat we 2 procent van het bbp bereiken tegen 2035”, zo stelde De Croo.

• Woorden doen ertoe. Dat ondervond het kernkabinet van Vivaldi andermaal, zaterdag. Want nadat al een heel pak voorwaarden gekoppeld waren aan de verdere groei van het defensiebudget, kwam eindelijk de kat op de koord: wat ging België dan precies beloven aan de NAVO? Hoe zou het in de brief naar NAVO-secretaris-generaal Jens Stoltenberg exact verwoord worden?
• “Daarover is het vervolgens bijna twee uur gegaan. Over één zin, uiteindelijk zelfs over één woord. En ja, daarbij stond Ecolo, met hun vicepremier Georges Gilkinet (Ecolo) toch weer lijnrecht tegen de liberalen en de premier”, zo stelt een aanwezige vicepremier.
• De zin in kwestie, in de brief: diegene waarin dus uitgesproken wordt dat België voor die heilige graal van 2 procent van het bbp aan militaire uitgaven gaat. “We stonden daarbij echt wel onder druk: België en Canada dreigen als ‘probleemlanden’ bestempeld te worden, wij zijn de enigen die nog geen duidelijke beloften hebben vastgelegd”, zo is in regeringskringen te horen. “En de premier trok zich dat persoonlijk aan: hij is erg gevoelig voor de internationale reputatie van ons land.”
• Daarbij kwamen de tegenstellingen van de afgelopen weken weer op tafel: de groenen, en vooral Ecolo aan de ene kant, en de premier aan de andere kant. Verschillende bronnen wijzen erop dat Groen-vicepremier Petra De Sutter vervolgens een belangrijke rol speelde om toch het compromis te maken. “De sfeer bleef altijd goed. En De Sutter was echt helpful. Een bruggenbouwer“, zo bevestigt een andere vicepremier.
• “Georges (Gilkinet, red.) stelde voor om het te hebben over “the aim to move to grow“, en bleef daar maar op hameren. Maar dat was echt niet voldoende voor de premier“, zo stelt een andere bron. Daarbij wilde Ecolo eigenlijk liefst op de lijn blijven die in 2014 ook al gezet was door toenmalige premier Elio Di Rupo (PS), op de NAVO-top in Wales. Daar beloofde die ook “naar de 2 procent te streven”, maar zonder een duidelijk tijdspad.
• Dat is nu wel in de tekst gekomen, met 2035 als datum. “Maar het blijft een zin met toch een zekere conditionaliteit hé. “With the intention to move to“, let goed op die woorden. We kunnen zeggen dat we dat willen doen, maar niemand die weet wat de toekomst echt brengt. De Croo heeft vervolgens goed begrepen dat dit de brug was om Ecolo over de streep te trekken”, zo klinkt bij de groenen.
• Die stonden onder forse druk van hun achterban, en kregen wel wat reacties en mails over de zaak: een sterke pacifistische reflex blijft aanwezig. Daar moest Gilkinet, die misschien zelf persoonlijk al sneller akkoord was gegaan, toch stevig rekening mee houden: “Je voelde dat Jean-Marc Nollet (Ecolo) stevig mee keek over zijn schouder, van op afstand”, zo zegt een aanwezige.
• Ecolo tweette met hun partijaccount na het akkoord ook een niet mis te verstane boodschap, waarbij ze maar weinig ruimte lieten voor premier De Croo om de deal als een grote overwinning te verkopen: “Het overeen gekomen akkoord is niets anders dan een herhaling van de intentie om vooruit te gaan in de richting van een herinvestering, waar België zich al in 2014 toe geëngageerd heeft.”
• Voor De Croo, altijd handig in communicatie, zal het voorlopig worst wezen: hij kan toch aankondigen dat de 2 procent er komt, en naar de NAVO-top in Madrid trekken met een belofte die zijn gezicht en dat van België redt. Eerder dit jaar was Vivaldi al akkoord gegaan om het budget voor Defensie tot 1,54 procent van het bbp te brengen tegen 2030. Dat blijft nu ook de enige vaste harde norm, die zelfs niet overschreden zal worden.
• Dat België daarmee tegelijk onderaan de klas blijft staan, met zowel de effectieve uitgaven de komende jaren, als de timing van die belofte, blijkt wel uit onderstaande vergelijkende tabel (vanuit de regeringsnota zelf):

De essentie: Dit deeltje van het ‘Zomerakkoord’ was wel degelijk een tapijtenmarkt. Met onder meer maatregelen voor energie, maar ook Ontwikkelingssamenwerking en zelfs nucleaire proliferatie in de deal.

• Die verklaring rond de 2 procent, duur bevochten door Ecolo, ging bovendien gepaard met allerlei andere voorwaarden, die gekoppeld zijn aan de verhoging van het defensiebudget. Daarbij zijn er de ondertussen gekende fraseringen: meer Europese integratie, meer return voor Belgische bedrijven, meer return voor de samenleving, investeringen in (de bescherming van) kritieke infrastructuur.
• Maar de echte politieke discussie bestond er in dat er garanties zijn gegeven aan de groenen en socialisten dat deze belofte om naar 2 procent te gaan in het budget niet andere noden (met name de klimaatbudgetten of sociale budgetten) kan usurperen. “Het is duidelijk dat we straks naar discussies gaan van wat binnen en buiten de Europese budgetregels gaat vallen, om mee te tellen voor een begrotingstekort. Daar wilden we toch al één en ander over vastleggen, zodat Defensie niet andere prioriteiten eruit duwt”, zo is te horen over de discussie.
• En daarnaast is er toch de opvallende verhoging van het budget Ontwikkelingssamenwerking, van 0,4 tot 0,7 procent van het bbp tegen 2030, nu een departement van Vooruit, met Meryame Kitir als minister. Aan tafel vocht Frank Vandenbroucke (Vooruit) fel voor een zo snel mogelijke verhoging, ook al was op de voorafgaande discussies al duidelijk geworden dat die verhoging er in principe zou komen. Het valt vooral op dat het engagement sneller en concreter is dan dat op Defensie.
• Voor de groenen was overigens niet ‘Madrid’ de top die in het oog moest gehouden worden, maar wel ‘Wenen’. Daar komt volgende week een vergadering bijeen ter voorbereiding van een VN-Verdrag voor een Verbod op Kernwapens (TPNW), of “nucleaire non-proliferatie”. België beslist om daar nu naartoe te gaan, “als waarnemer”, “net als Noorwegen, Nederland en Duitsland”, zo is bij de groenen te horen. Die voorwaarde hadden de liberalen opgelegd: België mocht niet het enige NAVO-land daar zijn.
• Maar die zet is diplomatiek van belang: binnen de NAVO is dat nog nooit gebeurd. De groenen dromen er nu al van om straks bij de VN-resoluties rond non-proliferatie België zich te laten onthouden, als andere EU-landen dat samen met dit land zouden doen. “Het is goed dat we meegaan om Oekraïne te verdedigen, maar tegelijk moet er ook iets rond het kernwapen-opbod in de wereld gebeuren”, zo is te horen.
• Naast die compensaties, vooral voor de groenen, was er vooral de PS, die hard op tafel klopte: er moest en zou ook iets “voor de mensen” in de deal zitten. En dus werden er ook een heel pak energiemaatregelen nog doorgeduwd, het eerste deeltje van ‘koopkracht’, zo u wil:
  • Het sociaal tarief wordt voor 2 miljoen gezinnen verlengd tot eind dit jaar.
  • De btw op gas en elektriciteit blijft op 6 procent tot eind dit jaar.
  • De accijnzen op brandstoffen blijven ook tot eind dit jaar verlaagd.
  • Voor mede-eigenaars komt er een regeling van 70 miljoen euro steun in totaal.
  • Ook woonzorgcentra, ziekenhuizen, vzw’s en gemeentebesturen krijgen dat verlaagd tarief van 6 procent btw op gas.
  • De energiecheque van 200 euro voor huishoudens met mazout, gaat naar 225 euro.
• En nog breder: eigenlijk is ook al voor de winter van 2022-2023 al het principe vastgelegd dat die lage tarieven blijven gelden. En de PS kan rekenen: vicepremier Pierre-Yves Dermagne (PS) haalde een cijfer van 1,4 miljard aan. Zo is men al een eind onderweg richting de 6,5 miljard die de Franstalige socialisten hadden geëist.
• Er was overigens voor elk wel iets: voor Open Vld viel er vrijdag al een succesje uit de kast. Want de kern raakte het vrijdag ook eens over het hervormd strafwetboek, een trofee voor Vincent Van Quickenborne. Die heeft zo’n hervorming nodig om mee de overbevolking in de gevangenissen tegen te gaan. Daarvoor moest hij nog een nieuwe noodgreep vragen: om de laatste zes maanden van elke gedetineerde (behalve voor terrorisme of zedefeiten) niet te laten uitzitten. Dat stuitte op felle kritiek van de oppositie, maar ook van cd&v en MR. Die maatregel komt er nu toch, maar niet tot eind 2024 zoals Van Quickenborne wilde, enkel voor één jaar.

En nu? Vivaldi mag even naar adem happen.

• “Next: de pensioenen en Engie”, zo stuurde een vicepremier ons een berichtje dit weekend. Het is duidelijk dat de deal, hoewel dus achteraf al meteen voorwerp van discussie tussen Ecolo en de premier, toch voor zuurstof zorgt. “Voila, we zijn er toch maar door geraakt“, zo klonk de opluchting bij de liberalen. En exact dezelfde boodschap bij een andere vicepremier.
• Eigenlijk iedereen aan tafel beaamt die sfeer: “Men mag van Vivaldi zeggen wat men wil, maar dit zijn toch stuk voor stuk serieuze dossiers die wij beslist hebben. Er zit toch nog genoeg kracht in Vivaldi. En ik ben blij dat we met zeven serieuze partners aan tafel zaten”, zo zegt een vicepremier.
• Zo heeft premier De Croo alvast weer wat momentum beet. Als het pensioendossier nu effectief in de juiste richting schuift, en dat leek erop na de discussies dit weekend, waarbij de dossiers nu terug naar de IKW’s (Interkabinetswerkgroepen) gestuurd zijn voor de kabinetschefs, dan komt er straks weer wat vaart in Vivaldi.
• Al blijft de vaststelling dat, zeker voor Defensie, het bij nader inzien toch veel opgewarmde kost is, en dat de kloof met de NAVO-partners in de komende jaren alleen maar groter dreigt te worden. Net zoals bij de arbeidsdeal, die nu eindelijk bevestigd is, maar waar iedereen weet dat een veel grotere hervorming nodig is, lijkt het zo vijgen na Pasen te worden.
• Bovendien blijven nog de ‘koopkrachteisen’ op de regeringstafel liggen. En van een deftige begrotingsdiscussie, die ook voor de zomer beloofd was, is nog steeds geen werk gemaakt. Los daarvan belooft ook het Engie-dossier nog aartsmoeilijk te worden.

Ook genoteerd: De peilingen voorspellen tegelijk niet veel goeds voor Vivaldi. Noord en zuid drijven steeds verder uiteen.

• Het grootste nieuws in de jongste peiling voor de Wetstraat, die van IPSOS voor VTM/HLN/Le Soir/RTL, was zeker de heropstanding van de PS. De Franstalige socialisten veren recht, zowel in Brussel als Wallonië. “Hameren op koopkracht werkt duidelijk“, zo is de conclusie aan de Keizerlaan. Dat belooft voor morgen, wanneer de vakbonden door Brussel trekken, op een grote koopkracht-manifestatie, en de komende weken aan de regeringstafel. De PS is in elk geval in Wallonië weer afgetekend eerste, bijna op het resultaat dat ze in 2019 haalden.
• Verder over de taalgrens: de MR trappelt wat ter plaatse, enkel PTB-PVDA blijft duidelijk winnen. Ecolo zakt een beetje weg, en vooral Les Engagés, het vroegere cdH, glijdt af. Links (PS, PTB, Ecolo) haalt in Franstalig België bijna 60 procent.
• Het contrast met Vlaanderen kan nauwelijks groter. Daar zet N-VA de trends van de afgelopen peilingen door: ze zijn weer duidelijk de grootste, met 24,8 procent zitten ook zij op het niveau van de verkiezingen van 2019. Bovendien onttroont Bart De Wever (N-VA) Alexander De Croo (Open Vld) als populairste.
• Vlaams Belang blijft ook stevig scoren met 22,6 procent. In de projectie van de zetels (die statistisch niet fantastisch veel waard is), halen de twee Vlaams nationale partijen zo respectievelijk 25 en 21 zetels in de Kamer: een meerderheid van de 89 Vlaamse zetels dus. Vermoedelijk is dat hetzelfde voor het Vlaams Parlement.
• Dat Vooruit in de lift zit, was al langer duidelijk. Deze peiling bevestigt andermaal, met 14,8 procent. Ook PVDA blijft hoger scoren dan hun kiesresultaat, maar ze toppen wat af, naar 8,5 procent. Groen glijdt verder weg, met 7,9 procent zijn ze nu al drie peilingen op rij kleiner dan PVDA. Links in Vlaanderen heeft zo 30,6 procent, de helft van in Wallonië dus.
• Bij Vivaldi zijn de christendemocraten maar niet te stuiten in een val naar beneden. Met 10,2 procent is er geen sprake van een Sammy Mahdi-effect, men gaat nog ruim een percent lager dan de vorige peiling in maart. Maar de echte pijnhopen zijn voor Open Vld. Die partij zakt naar een historisch dieptepunt van 9,3 procent: sinds de peilingen nog nooit gebeurt.
• Voorzitter Egbert Lachaert (Open Vld) reageert gewoon niet meer op de peilingen, ondervoorzitter Stephanie D’Hose werd daarop van stal gehaald, in Het Laatste Nieuws. “We zijn niet getrouwd met de regering”, dreigt die zowaar. Voor een partij die de premier levert toch een ongezien dreigement. “Het allerslechtste wat kan gebeuren is dat het slabakt en verder afstraalt op ons”, zo stelt ze.
• Het lijkt onwaarschijnlijk dat iemand in de Wetstraat onder de indruk is van die taal. Want de uitspraken van De Croo, “dat Open Vld als zevende partij met een premier de dweil van de regering zou spelen” lijken ondertussen een self fullfilling propehcy: daar gaat een zwijgende Lachaert en een blaffende D’Hose niets aan veranderen.
• Tegelijk duikt vroeg of laat zo binnen Open Vld de onvermijdelijke discussie op of men zich met heel de partij niet massaal achter de premier en diens links-liberale regeringsbeleid moet gaan zetten: die opstand tegen Lachaert broeit ondertussen al veel langer.

De details: De ranking van de kopstukken leert veel over de interne krachtsverhoudingen.

• De IPSOS-peiling is al een tijdje op verschillende manier de populariteit van politici aan het peilen. Traditioneel is er de veel meer open vraag: “Wie van hen wilt u dat de komende tijd een belangrijke rol zal gaan spelen”, waarbij meerdere antwoorden mogelijk zijn. En daarnaast is er sinds een paar peilingen ook de vraag “door wie voelt u zich best vertegenwoordigd”. Die vraag heeft maar één antwoord, een “enge bevraging” dus.
• Toch zijn beiden veelzeggend: dezelfde namen schieten omhoog, dezelfde omlaag. Grote winnaar is Conner Rousseau (Vooruit), die van 54 procent op de brede vraag een ‘ja’ krijgt, net evenveel als Bart De Wever (N-VA). Ze duwen meteen premier De Croo naar een derde plek, voor het eerst sinds heel lang. De Croo daalde van 54 naar 52 procent, terwijl Rousseau en De Wever allebei van 50 procent komen.
• Voor De Croo is het eenzelfde verhaal in de enge bevraging, waar hij terugvalt naar de derde plek, met 12 procent nog. De Wever staat hier terug nummer één, met 16 procent. En Rousseau scoort 13 procent, een mooie tweede plek.
• Voor N-VA geldt zo dat De Wever ongenaakbaar is. Maar daarnaast blijft de partij wel kopstukken houden: Zuhal Demir zakt wat terug en haalt 45 procent in de brede bevraging (vierde plek wel nog steeds) en 4 procent in de enge (een negende plek). Met Theo Francken, die 42 procent haalt in de brede bevraging (7de plek) en vijf procent in de enge (6de plek) is het vechten om wie de tweede populairste N-VA’er is na De Wever. Opvallend: Jan Jambon (N-VA) klimt opnieuw wat. Hij en Ben Weyts zitten nog steeds in de top 10.
• Bij Vlaams Belang duikt Tom Van Grieken opvallend op in de ‘enge’ peiling: hij haalt 12 procent en de vierde plek in die ranking. In de brede peiling strandt hij op een 12de plek met 32 procent, en vooral 53 procent die hem zeker geen rol wil zien spelen. Verder heeft het Belang eigenlijk nauwelijks kopstukken: Filip Dewinter en Dries Van Langenhove komen nauwelijks aan bod. Al haalt Dewinter in de ‘enge’ peiling wel nog 2 procent, wat hem op een 13de plek zet.
• Voor Vooruit geldt dat na Rousseau er enkel nog Frank Vandenbroucke (Vooruit) lijkt te zijn. Die haalt in de brede peiling nog de zesde plek met 44 procent en in de enge peiling nog 4 procent en een achtste plek. Verder zijn er Meryame Kitir en Melissa De Praetere, maar die scoren erg laag, met een 25ste en zelfs een laatste, 30ste plek.
• Bij cd&v geen goed nieuws voor de nieuwe voorzitter, Sammy Mahdi. Die zakt weg, drie plekken, naar nummer tien en 37 procent in de brede peiling. In de enge peiling zit hij zelfs op 2 procent, ruim uit de top 10. Puur in populariteit is Hilde Crevits (cd&v) veel sterker, met 44 procent en een vijfde plek in de brede peiling en 4 procent en een zevende plek in de enge peiling. Bovendien stijgt Crevits opvallend 6 procent in de brede peiling, terwijl Mahdi daar 2 procent zakt. Annelies Verlinden (cd&v) zakt ook wat verder weg, naar 34 procent in de brede peiling, net als Vincent Van Peteghem die naar 22 procent weg glijdt.
• Voor Open Vld is er na De Croo niet veel meer. Vincent Van Quickenborne (Open Vld) haalt de 13de plek in de brede peiling, maar verliest met 29 procent wel een puntje. Bart Somers (Open Vld) verliest drie punten, met 29 procent en een 14de plek. Voorzitter Egbert Lachaert (Open Vld) haalt een 23ste plaats met 20 procent nog, ook verlies.
• Voor Groen is het duidelijk dat Petra De Sutter de leider is, maar zij zakt wat weg, naar 26 procent en een 16de plek in de brede peiling. Ook Tinne Van der Straeten (Groen), op een 21ste plek, zakt verder weg naar 21 procent.
• Bij PVDA heeft Raoul Hedebouw wel wat tractie: in de brede peiling haalt hij 26 procent en een vijftiende plek. In de enge peiling springt hij naar een vijfde plek, met 5 procent. Verder heeft PVDA niemand.
• In Franstalig België blijft Sophie Wilmès (MR) hyperpopulair, met De Croo telkens op een tweede plek: zowel in Wallonië als Brussel. Opvallend daar: Jean-Luc Crucke, het dissidente Parlementslid van MR, haalt met 28 procent de tweede hoogste MR-score in Wallonië. Ruim meer dan de 23 procent van Georges-Louis Bouchez, die op een vijftiende plek blijft hangen.