Het is bon ton, vooral in de Angelsaksische pers, maar ook bij ons, om bij elke crisis het einde van de Europese Unie aan te kondigen. Deze keer omdat Duitsland, de ‘motor van de Unie’, sputtert. Je kan tijdens elke crisis argumenteren dat het nu echt wel ‘over en out’ is met de Unie. Maar als je wat aandachtiger kijkt, ontstaat een heel ander beeld.  We overlopen zeven crisissen die – volgens de media en Twitteraars – allemaal het einde van de Unie zouden betekenen.

Europa heeft het momenteel niet onder de markt: een energiecrisis, een oorlog met haar dichtste buur, galopperende inflatie en een tekort aan strategische componenten voor haar industrie.

Maar wie goed kijkt, ziet in die uitdagingen echte opportuniteiten. De wereld zit vol bullebakken en grootmachten die niets liever willen dan de macht over anderen over te nemen. De lijst is lang, te beginnen bij Poetin, maar ook Xi, Modi en de alsmaar meer onbetrouwbare partner – wat als Trump terug aan de macht komt? – in de VS. Dat maakt dat het belang van de Europese Unie voor onze toekomstige veiligheid, voedselzekerheid en energie-onafhankelijkheid aan belang heeft gewonnen. Om nog niet te spreken van de zogenaamde ‘vijanden’ – frenemies – binnen de Unie, te beginnen met Groot-Brittannië.

1. Brexit

Het was het ultieme statement. “We hebben niemand nodig. We zijn sterker dan eender wie en zullen laten zien dat het oude machtige Rijk dat het Verenigd Koninkrijk was – laten we niet vergeten dat het VK in 1918 over ruim 60 procent van de wereld heerste- zal herrijzen als ‘Global Britain’. Brexit was het begin van het einde van de EU.

Brexit heeft tot nu toe één zaak bewezen: het gras is niet altijd groener aan de overkant. Dit moet met voorsprong de domste beslissing geweest zijn die een land ooit nam, met name de Europese unie te verlaten. Sinds die beslissing is het VK eigenlijk stuurloos geworden. Het gereputeerde magazine The Economist stelt zelfs dat het land uit elkaar aan het vallen is.

Een bloemlezing van de ‘summer of discontent’ – zoals de Engelse pers het nu omschrijft:

• het uitzonderlijke warme weer,
• het uiteenvallen van de National Health Service,
• de onafgebroken stakingen van overheidspersoneel,
• de ‘cost of living’- crisis,
• de bijna onmogelijkheid om nog te reizen door falende luchthavens én paspoortinstanties die een onwaarschijnlijke achterstand hebben,
• en tenslotte het gebrek aan een regering na het desastreuze parcours van Boris Johnson.

Enkele cijfers ter illustratie:

• 6.6 miljoen Britten staan op een wachtlijst voor een behandeling bij de NHS,
• de inflatie is veel hoger dan in de Europese Unie en zou nog verder stijgen tot 13%,
• het vertrouwen in de overheidsinstanties is schokkend laag, en ook
• de politie krijgt nog slechts het vertrouwen van 57% van de Britten, een daling met 22% ten opzichte van 5 jaar geleden.

Deze beslissing heeft de Europese Unie anderzijds toegelaten om efficiënter te worden, want de Britten waren dikwijls dwarsliggers. Ook Polen en Hongarije blijven moeilijke klanten, maar die hebben het geld echt wel nodig en draaien meestal bij.  Termen als Nexit, Frexit, Polexit en Italexit doen ook de ronde, maar zijn weinig meer dan roddels in de Engelse pers. Alle nationalistische partijen in de grote lidstaten trekken de Europese Unie niet meer in twijfel. Conformisme of gewoon ‘gezond verstand’?

2. Het agressieve Rusland: het ontbreken van een defensiebeleid

Zoals de Britten hun grootste stommiteit begingen met Brexit, kunnen we hetzelfde zeggen van Poetin. Poetin houdt van machtspelletjes. ‘Verdeel en heers’ is er daar één van. Wat deze oorlog echter heeft gecreëerd is eenheid in het Westen, een meer assertief Duitsland en de roep om een sterker defensiebeleid in alle Europese landen. Olaf Scholz, de Duitse premier, noemde het een ‘Zeitenwende’, een historisch moment in de geschiedenis waar Duitsland en Europa nu we de Russische beer van antwoord moeten dienen en voor de eerste keer sinds de Tweede Wereldoorlog geopolitiek een rol van formaat moeten spelen.

De Europese Unie blijft wel het hart waar die beslissingen worden genomen, voorlopig in nauwe samenwerking met de NAVO. Ze reserveert alvast 100 miljard dollar voor de versteviging van de defensie. De speech van Scholz in februari 2022 in de Bundestag blijft de belangrijkste naoorlogse speech van onze oosterburen.

3. Het agressieve Rusland: de afhankelijkheid van gas en olie

Het klopt dat Duitsland, en in mindere mate de rest van de Unie, zich te lang heeft gelaafd aan goedkoop gas en olie, maar ook hier zijn de eerste tekenen zeer goed. De Duitse industrie neemt zelf initiatieven om minder te verbruiken. Mercedes stelt dat het tegen het einde van het jaar zijn verbruik met 50% kan terugdringen. Maar ook de investeringen in alternatieve energiebronnen zetten zich gezwind voort. Wie nu in Duitsland rondrijdt, zal niet onmiddellijk merken dat er een energiecrisis plaatsvindt.

Nooit zullen Duitsland en de Europese Unie zich nog zo afhankelijk opstellen van andere energie-grootmachten. Zoals een grote investeerder uit Koeweit het formuleert: “Er is een fin de siècle-gevoel, ook hier in het Midden-Oosten, als het om de verkoop van fossiele brandstoffen gaat. Europa zal nooit meer toelaten om zo kwetsbaar te zijn.” De winst van Aramco, waar iedereen nu zo wild over doet, zal over enkele jaren niet meer zo vanzelfsprekend zijn.

4. Het onbetrouwbare China

Chinezen zijn handelaars, die trachten zoveel mogelijk te verkopen, liefst zonder wederkerigheid. Europa werd een ideale bestemming. Daarenboven is China ook voor vele onderdelen de ‘fabriek van de wereld’, iets wat pijnlijk werd geïllustreerd door de tekorten die ons tijdens corona plaagden. In Europa zijn we tot onze schande tot de conclusie gekomen dat we te afhankelijk zijn van dit land. 

‘Friendshoring’, het terughalen van strategische productie naar de Europese Unie, staat zeer hoog op de agenda, maar ook dat kan één land niet alleen. De chipindustrie is er één van, maar ook de aanmaak van zonnepanelen is een topprioriteit. Zoals Airbus een groot succes was zullen de grote ‘chantiers’ almaar meer samen worden aangepakt. Niet makkelijk natuurlijk, maar alles start met de intentie en die is er. Niet enkel in Europa leeft dit gegeven. Ook de Amerikanen zijn met een strategische koerswijziging bezig, en misschien nog wel sneller. Groot voordeel is wel dat Europa dankzij Duitsland heel veel expertise in huis heeft in de maakindustrie, iets wat de Amerikanen gaandeweg verloren zijn.

5. Pandemieën

Het klopt dat de Europese Unie wat trager op gang kwam toen de covidcrisis moest worden aangepakt. Maar finaal kwamen de lidstaten overeen om samen vaccins aan te kopen. De EU heeft lessen getrokken uit het verleden en de reactiesnelheid van de Unie zal sterk toenemen wanneer zich straks een nieuwe pandemie aankondigt. Een organisatie stort in elkaar door crises of groeit. In deze bewees de Europese Unie haar nut. We hebben geen nationale regeringen horen klagen over de rol van de Unie. 

6. De grote overheidsschulden

Beeld je in dat we nog pré-euro waren en corona zou toeslaan. Het resultaat zou een groep falende landen zijn die hun financieringstekorten niet op de obligatiemarkten kwijt konden. Sinds de oprichting van de Europese Centrale Bank, hebben we een ‘lender of last resort’ die aan de overheden leent. Heel wat puristen zullen zeggen dat die stijgende overheidsschulden onhoudbaar zijn. De realiteit is echter, zoals econoom Paul de Grauwe al herhaaldelijke keren heeft uitgelegd, dat de ECB-geld kan bijdrukken, eigenlijk omzeggens zonder veel risico.

Iedereen zal nu verwijzen naar de inflatie als gevolg hiervan, maar we dienen hier toch 3 zaken te begrijpen. Eerst en vooral lijkt het erop dat de inflatiepiek al voorbij is. Ten tweede was dit aanbodinflatie, gecreëerd vanuit een tijdelijk falen van het aanbod en niet vanuit de vraag. Die aanbodproblematiek, een gevolg van stilliggende fabrieken door Covid, slecht functionerende havens en tekorten aan strategische componenten, lijkt zich geleidelijk op te lossen. Bovendien heeft de ECB niets anders gedaan dan de Federal Reserve, maar waarschijnlijk slimmer. De renteverhogingen in de VS lijken te agressief geweest te zijn.

7. Het pijlsnel opwarmende klimaat

Vincent Van Quickenborne had gelijk toen hij in Humo stelde dat we dankzij Poetin onze klimaatdoelstellingen zullen halen. Niets zo’n goede portie schaarste, zorgt ervoor dat we creatief worden. Misschien is het toch een goed idee om de kerncentrales nog even open te houden? En misschien kunnen we toch wat zuiniger omgaan met energie. De prijsstijgingen zorgden alvast voor een directe gedragsverandering van de verbruikers. Bijna alle investeringen die de Europese Unie vandaag doet, zijn klimaatneutraal en de urgentie is enkel groter geworden. Alle landen zijn het er roerend over eens dat dit probleem samen moet worden aangepakt. Hitte stopt niet aan de grens.

Dit wordt met voorsprong de grootste uitdaging in de geschiedenis van de mensheid, maar iedereen in de EU is het erover eens dat we dit samen moeten aanpakken. De Europese Unie heeft als doel om met zijn ‘European Green Deal‘ tegen 2050 zero-emissies te halen.

Criticasters en doemdenkers concluderen dat het afgelopen is met de Europese Unie, haar motor Duitsland én haar lidstaten. Maar men kan ook een toekomstvisie contempleren waarin Europa de leidende groene economie in de wereld is en waar – weliswaar uit noodzaak – de hele economie is overgegaan op groene energie en waar landen smeken om bij te mogen horen. Vandaag is de lijst van kandidaat-leden al ellenlang, van Albanië tot Oekraïne en Georgië. Het moet niet verbazen als over twintig jaar het VK de euro invoert en ook Rusland merkt dat zakendoen met Indië en China minder makkelijk is dan gedacht en terug aan de Europese poort klopt. 

Xavier Verellen is auteur en ondernemer.  Hij is eigenaar van het consultancybureau PaloAlto33 (www.paloalto33.be) en de scale up QelviQ (www.qelviq.com)