Het inzicht: Een nieuw tijdperk breekt aan voor de Europese energiemarkt, zo betoogt Budinský tegenover de nieuwssite Euractiv. De trend: weg van de vrije markt.

• Dat zit zo: toen de EU haar eerste richtlijn voor de liberalisering van de energiemarkt begin jaren 2000 heeft uitgevaardigd, produceerde de Europese energiesector nog meer dan wat de consumenten nodig hadden, weet de Tsjechische steenkoolbons.
• Dat leidde tot een golf van privatiseringen door regeringen die niet in de geldbuidel wilden tasten voor energie-infrastructuur.
• “Nu zien we de tegenovergestelde trend”, aldus Budinský. De vraag naar stroom is groter dan het aanbod, als gevolg van “chronische onderinvestering” door overheden in energie-infrastructuur in het afgelopen decennium.
• Ook toenemende bezorgdheid over de energievoorziening en nieuwe innovaties zoals elektrische mobiliteit, doen de vraag stijgen.

Crisissfeer

De context: Vorig jaar was de crisissfeer in de Europese stroomsector constant, als gevolg van de knip in de Russische gasleveringen.

• Zo werd crisisjaar 2022 gekenmerkt door de faillissementen van een paar belangrijke energiebedrijven in Duitsland en het Verenigd Koninkrijk. Dat zorgde ervoor dat nationale regeringen meer in de pap te brokken wilden hebben bij die bedrijven, en leidde tot nationaliseringen (zoals van het Duitse Uniper, bijvoorbeeld).
• Daarnaast was er nog de gedeeltelijke loskoppeling van Spanje en Portugal van de Europese energiemarkt, en het gebakkelei van EU-energieministers over de hoogte van een gasprijsplafond.

Subsidiekorven

Intussen wacht de energiesector met spanning op het eerste concrete voorstel van de Europese Commissie om de elektriciteitsmarkt van de EU te hervormen.

• Dat zal er volgens de EU op gericht zijn om alle Europese consumenten te laten profiteren van goedkope hernieuwbare elektriciteit.
• Volgens Budinský, die ook voorzitter is van een Tsjechische werkgeversorganisatie binnen de mijnbouwindustrie, zal er daarom geen sprake meer zijn van echte marktwerking: “Ik zou het een model willen noemen omdat het geen markt meer zal zijn”, klinkt het.
• Hij verdeelt de Europese elektriciteitsproducenten in drie “subsidiekorven”. De eerste korf: hernieuwbare energie; geen overheidssteun nodig.
  • De tweede is gas, waarvoor de overheid middelen moet verstrekken om het stand-by te houden voor het geval groene energiebronnen niet beschikbaar zijn.
    • De laatste korf, bestaande uit de bedrijven die de meeste overheidssteun vereisen, behelst steenkool en kernenergie. Die bedrijven zouden zonder overheidssteun helemaal niet functioneren, klinkt het.
• Daarom: “Alleen hernieuwbare energie zal op marktbasis blijven, de rest zal op de een of andere manier worden gereguleerd: gas, kernenergie en kolen, die zullen worden afgebouwd. Dat is wat we verwachten van de nieuwe Europese Commissie.”
• Conclusie: “De huidige markt is voorbij – het is afgelopen. Ik ben bang dat we een situatie zullen krijgen die vergelijkbaar is met de Europese landbouw: erg veel regeltjes”, oppert de Tsjech.

Gasprijsplafond

Verder: Eind vorig jaar wisten de energieministers van de EU uiteindelijk al een akkoord te bereiken over één beleidswijziging voor de stroommarkt: het gasprijsplafond. De stroomprijs is immers gekoppeld aan de gasprijs, omdat een belangrijk deel van de Europese elektriciteit in Europa in gascentrales wordt opgewekt.

• Dat plafond wordt vastgeklikt op 180 euro per MWh.
• Daarnaast wordt het plafondmechanisme geactiveerd wanneer: 1) de Europese groothandelsprijs (FTT) dit bedrag gedurende drie opeenvolgende dagen overschrijdt, 2) de prijs gedurende die periode ook minstens 35 euro hoger ligt dan de referentieprijs voor LNG op de wereldmarkt.
• De maatregel zal op 15 februari 2023 in werking treden.

Maar: recentelijk raakte echter bekend dat Intercontinental Exchange (ICE), de uitbater van de Europese gasbeurs, een nieuw soortgelijk handelsplatform gaat lanceren in het VK. Dit project maakt het mogelijk om het door de EU opgelegde prijsplafond te vermijden, en zou de maatregel zelfs contraproductief maken.