Er hangt de komende jaren een financiële molensteen rond de nek van Wallonië en Brussel. Nieuw is dat niet, maar wel des te confronterend. In twee nieuwe studies tekenden de SERV en de CRB het financiële pad voor de komende jaren uit voor de overheidsfinanciën, ook voor de deelstaten. Dat ziet er niet rooskleurig uit: de schulden wegen zwaarder, en de uitgaven nemen sneller toe voor Wallonië, Brussel en de federale staat, dan voor Vlaanderen. Maar daarnaast is er de fameuze Bijzondere Financieringswet, een mechanisme om de deelstaten te financieren vanuit de federale kas. Die gaat vanaf volgend jaar nog een veel straffer effect hebben op de dotaties die Wallonië en Brussel krijgen. Want die dreigen de komende jaren steeds minder te worden: systematisch dooft een overgangsmechanisme verder uit. Dat mechanisme werd in 2010 uitgetekend bij de zesde staatshervorming, en kan straks bij een nieuwe communautaire ronde een enorme rol gaan spelen. “De Franstaligen wilden in 2010 ‘zekerheid’ op de korte termijn. Wij mikten op verantwoordelijkheid op termijn, met overgang van tien jaar.  Dat begint nu te spelen”, zegt Wouter Beke (cd&v), die de zaak destijds onderhandelde.

In het nieuws: “Enkel de financiën van de Vlaamse overheid en van de lokale overheden zijn grotendeels onder controle”, schrijft de Centrale Raad voor het Bedrijfsleven (CRB).

De details: Geld is bijzonder vaak al de achterliggende drijfveer geweest voor staatshervormingen.

• Een nieuw rapport van het adviesorgaan CRB viel deze week in de schoot van de Kamerleden. Daarin worden projecties gemaakt voor de komende jaren voor de staatskas: “Stand van zaken Belgische overheidsfinanciën“. Het levert niet bepaald aangename lectuur op, voor gelijk wie in de Wetstraat: met de stijgende rente en de erg hoge tekorten bij de federale regering, maar ook in Wallonië en Brussel waarschuwt de CRB expliciet.
• “Er is duidelijk nood aan bijsturing en dan in het bijzonder bij het Waalse en Brusselse gewest, de Franse gemeenschap en de federale overheid. Die laatste zal bovendien het grootste deel van de vergrijzingskosten moeten dragen”, zo schrijft de CRB bij deze grafiek, waarbij de tekorten hebben geprojecteerd voor de komende jaren, ten opzichte van hun totale primaire uitgaven. Het gaat uiteraard om een benadering, maar het toont meteen voor welke uitdagingen men staat.

• Komt daar een tweede studie bij, van de Sociaal-Economische Raad van Vlaanderen, de SERV, waarin de sociale partners zetelen. Die hebben zich verdiept in de effecten van de Bijzondere Financieringswet. En die mogen de Franstalige beleidsmakers nog meer kopzorgen geven.
• Want dat financieringsmechanisme is de grote verdeler van overheidsgeld, dat grotendeels nog via federale belastingen in de staatskas komt, en vervolgens via zogenaamde ‘dotaties’ verder vloeit naar de deelstaten, die er hun werking uit betalen en beleid mee maken. Maar die wet zit zo ineen dat de stroom geld gaat opdrogen. Dat werd, zeer tegen de zin van de Franstalige partijen, in 2011 wel in die zesde staatshervorming verwerkt.

Ingezoomd: Hoe zit die Bijzondere Financieringswet dan ineen?

• Als koninklijk onderhandelaar legde Wouter Beke, toen de cd&v-voorzitter, het principe van een nieuwe financieringswet op tafel. Daarbij zouden de dotaties voor alle deelstaten gaan afnemen, relatief ten opzichte van het bbp, de komende jaren. De federale overheid zou zo meer buffer krijgen om de kosten van de vergrijzing (die grotendeels in de sociale zekerheid zitten en dus door dat federale niveau betaald worden) te kunnen opvangen.
• Dat laatste element noemden de onderhandelaars destijds de “stabiliteit” voor het hele systeem. Netto is dat effect nu berekend op 2,88 miljard euro, extra geld dus voor het federale niveau. Het maakt dat de sociale zekerheid iets meer gegarandeerd was.
• Maar er zaten nog meer elementen in. Zo was er het “democratische element“: de deelstaten zouden zelf meer belastingen mogen heffen, fiscale autonomie dus. Dat is vandaag ook al een feit, voor alle deelstaten.
• Belangrijker was dat er ook “responsabilisering” in het mechanisme werd ingebouwd: hoe meer economische groei, hoe meer mensen aan het werk, hoe meer eigen inkomsten. Vlaanderen plukt daar tien jaar later zichtbaar al de vruchten van, en is eigenlijk nu al de winnaar van wat destijds werd uitgetekend.  Vlaanderen krijgt nu 5,293 miljard euro, Wallonië 5,248 miljard euro en Brussel 3,264 miljard euro.
• En politiek het meest gevoelige, bij die onderhandelingen in 2011: de “solidariteit“. Men bouwde een overgangsmechanisme in, om tien jaar lang eigenlijk de dotaties toch in realiteit niet te laten dalen. Daardoor krijgt Wallonië (het Waals gewest en de Franse gemeenschap samengeteld) toch 600 miljoen euro meer, en Brussel ook 100 miljoen euro dan waar ze eigenlijk recht op zouden hebben.
• Dat laatste mechanisme loopt nu zachtjesaan af. Vanaf volgend jaar gaat er telkens een stukje af, waardoor Wallonië in 2039 maar op 91,4 procent van het bbp zal eindigen, en Brussel zelfs maar op 90 procent. Veel geld dus, dat niet meer zal doorvloeien naar de Brusselse en Waalse koffers.

Waarom dit ertoe doet? Ook in 2011 dachten de Vlaamse partijvoorzitters al aan een volgende staatshervorming.

• Bij talloze onderhandelingen, ook nu binnen Vivaldi, blijkt telkens het gebrek aan appetijt aan Franstalige kant, om de nodige hervormingen door te voeren, om de staatsfinanciën op orde te zetten. En omdat het nu eenmaal veel makkelijker is om een status quo te onderhandelen dan een verandering, is hun positie aan tafel, ondanks in de minderheid te zijn, vaak sterker.
• Dat wilden de Vlaamse partijen in 2011, met toen N-VA overigens niet aan tafel, voor een stuk breken, door er de hefboom van veranderende financiële stromen op te zetten. Aan Franstalige kant leefde toen overigens het idee, niet voor het eerst, dat een decennium later de toestand er anders, economisch beter, zou uitzien voor hun deelstaten. Hun focus lag op de eerste tien jaar alles veiligstellen.
• “De Franstaligen wilden in 2010 ‘zekerheid’ op de korte termijn. Wij mikten op verantwoordelijkheid op termijn met overgang van tien jaar. Dat begint nu te spelen”, zo duidt Beke vandaag zijn onderhandelingen van toen, die hij voerde met Benjamin Dalle (cd&v) als kabinetschef. Toen al calculeerde men in dat er op termijn een nieuwe stok achter de deur nodig was.
• Al nuanceert Beke dat ook: “Ja, Vlaanderen is duidelijk de winnaar. Maar ook federaal heeft ‘gewonnen’ aan de financieringswet. Die voorzag immers ook een bijdrage in de sanering van de federale overheidsfinanciën, en levert vandaag bijna 3 miljard op.”
• Vandaag is hoe dan ook wel duidelijk, met de projecties die er komen, dat er over centen gesproken zal moeten worden, ook federaal. Want de Bijzonder Financieringswet mag dan bijna 3 miljard euro extra naar de federale kas laten vloeien, de vergrijzing heeft daar eigenlijk elke marge opgevreten. Federaal wordt het steeds moeilijker om naast de sociale zekerheid eigenlijk nog iets van eigen beleid te voeren: domeinen als Defensie of Binnenlandse Zaken staan daardoor enorm onder druk, zeker op langere termijn.

Nog ingezoomd: Zeker de deelstaten dreigen straks in de problemen te komen.

• De Bijzonder Financieringswet zet met dat ‘responsabiliseringssysteem’ hoe dan ook verder het mes op de keel: er moet meer volk aan de slag, in de twee deelstaten waar de werkzaamheidsgraad lager is dan in Vlaanderen. Of men dreigt nog meer geld te verliezen.
• Plus, ook de manier waarop men uitgaven doet, ligt onder vuur. Uitgerekend vandaag komt La Libre met het nieuws dat het pensioenfonds van de Waalse Parlementsleden een groot probleem blijkt te zijn: daar is geen deftige financiering voorzien, terwijl er wel royale pensioenen zijn beloofd. Tegen 2035 dreigt een tekort van 80 miljoen. Zowel Deloitte als verzekeraar Ethias lieten er rapporten op los, en komen tot dezelfde conclusie.
• Na de hele heisa rond hun griffier en diens dure dienstreizen en megalomane bouwprojecten, die de kop kostte van Parlementsvoorzitter Jean-Claude Marcourt (PS), is er dus alweer een zaak van wanbeheer.
• Op de achtergrond speelt tegelijk een veel ernstigere zaak, waar het Waals gewest vorig jaar mee te maken kreeg: huisbankier Belfius, nochtans een overheidsbank, weigerde in september 2022 om het zogenaamde kassacontract, waarbij ze voor de Waalse overheid werkingsmiddelen financiert, zomaar te verlengen. Maximum tot 2024, zo eisten ze, omdat er onzekerheid is over wie daarna in de regering komt: lees, als het PVDA is, wil men niet zomaar daaraan vasthangen. Het wordt een hele klus om in 2024 dat contract dan op tijd verlengd te krijgen.
• Het zegt veel over de manier waarop kredietinstellingen kijken naar de Waalse overheid, die kampt met een stevige schuldgraad. Vandaag is er nog geen druk op de financiële markten, maar iedereen voelt wel al de rentestijgingen die de Europese Centrale Bank aan het doorvoeren is. Niet alleen sijpelt die kost van hogere rentes door, maar ook de starheid van banken om nog leningen te verstrekken zal onvermijdelijk toenemen.
• Tegelijk wordt het ook federaal straks een helse klus om nog begrotingen in evenwicht te krijgen, door de loodzware financiële druk van de sociale zekerheid. Een opvallende vaststelling daarbij is dat de vergrijzing veel meer vanuit Vlaanderen drukt, de exploderende kost ligt dus ook grotendeels daar. Of hoe het misschien op een bepaald moment wél interessant wordt voor Franstalige onderhandelaars, om toch (bepaalde delen van) de sociale zekerheid naar de deelstaten te duwen.

Genoteerd: België levert opnieuw wat wapens aan Oekraïne. Al valt de totale inzet compleet in het niet bij wat de bondgenoten geven.

• Oekraïne krijgt binnenkort extra Belgische antitankwapens en luchtafweergeschut geleverd, als het van minister van Defensie Ludivine Dedonder (PS) afhangt. Ze bevestigde dit gisteren in de Kamer, aan de vooravond van de belangrijke Ramstein-vergadering, waar bijna 50 landen samenkomen op de luchtmachtbasis om verdere steun aan Oekraïne te coördineren. Vermoedelijk levert België M72 LAW’s, raketwerpers voor eenmalig gebruik, en MILAN’s, antitankwapens die al uit dienst werden genomen en klaarliggen voor de schroothoop. Al lijkt Oekraïne nu toch een nobelere bestemming.
• Tegelijk verkondigde Dedonder dat België nu al in totaal voor 90 miljoen euro steun leverde aan Oekraïne; zowel wapens als bescherming. Om dit cijfer te bekomen, wordt handig gebruik gemaakt van de nieuwprijs van de wapens; een MILAN is nu, vijftig jaar na productie, echter veel minder waard. 
• Die 90 miljoen valt al helemaal in het niet vergeleken met de bondgenoten. De VS leverde zo al in totaal 27,4 miljard dollar, goed voor 0,11 procent van zijn totale bruto binnenlands product, of 3,8 procent van zijn defensiebudget voor 2022. Voor België gaat het slechts om een gênante 0,01 procent van het bbp, of 2,14 procent van het totale defensiebudget. Het betreft ook vooral lichte wapens en ondersteunend materieel, zoals enkele oude Volvo-vrachtwagens of vier mortieren uit de jaren 70.
• Het excuus ligt voor de hand: de afgelopen decennia werd fors bespaard op defensie, waardoor er simpelweg minder middelen zijn om te sturen. Die bubbel werd echter al vlotjes doorprikt door de bondgenoten: verschillende landen versnellen aankopen om hun eigen materieel te doneren, Denemarkten doet zijn 19 CAESAR-houwitsers al van de hand nog voor er één exemplaar werd gedoneerd, en de Britten kochten eerder al oude Belgische pantserhouwitsers op om te doneren. Met nog 700 pantservoertuigen op stock bij het Oudenaardse bedrijf OIP lijkt dat laatste ook voor België nog een optie, al lijkt de politieke goodwill te ontbreken.

The Big Picture: Heel wat op het spel, op die luchtmachtbasis in Duitsland.

• Vandaag wordt D-Day voor Oekraïne. Want om zich te kunnen wapenen tegen een nakend Russisch offensief, dat al enkele weken in de lucht hangt, heeft het veel meer zware wapens nodig. En dringend. De bijeenkomst van de Ukraine Defence Contact Group, de verzameling van landen die Oekraïne uit de nood helpen, op de NAVO-basis in het Duitse Ramstein, moet oplossingen bieden.
• En kijk, nog voor men aan het ontbijt aanschoof, beloofden enkele partners al heel wat te leveren. De VS maken een pakket van 2,5 miljard dollar vrij, met bijna 500 gepantserde voertuigen, meer dan 100.000 artilleriegranaten en maar liefst 3 miljoen kogels voor geweren. Finland maakt al zijn twaalfde pakket bekend, goed voor 400 miljoen euro, of bijna een verdubbeling van het tot nu toe al geleverde bedrag.
• Ook in de dagen voorafgaand aan de Ramstein-bijeenkomst kon Oekraïens president Volodymyr Zelensky zich in de handen wrijven met westerse steun. Zo schonk Zweden een aantal Archer-artilleriestukken, doneerde Estland bijna al zijn artillerie, beloofde Canada 200 pantservoertuigen en geven de Britten 14 Challenger 2-tanks, een groot aantal houwitsers en 600 Brimstone-precisieraketten.
• De focus op Ramstein komt echter vooral op Duitsland te liggen, dat voorlopig de levering van Leopard 2-tanks blokkeert. Polen gaf al aan toch enkele Leopards te gaan leveren, of Duitsland nu wil of niet. De nieuwe Duitse minister van Defensie, Boris Pistorius, kan zich wel meteen profileren, als hij de levering toch kan doorzetten.

Opvallend: Paul Magnette (PS) rept geen woord over de pensioenen.

• “We zullen in de komende weken onderzoeken welke bijkomende stappen er gezet kunnen worden in de pensioenen. Het spreekt voor zich dat we een degelijke analyse moeten maken opdat de maatregelen de betaalbaarheid op de langetermijn kunnen verzekeren. Dat is de ambitie van alle regeringspartijen”, zo maakte premier Alexander De Croo (Open Vld) zich gisteren in de Kamer sterk, na kritische vragen van de oppositie over de pensioenplannen.
• Die liggen al een tijdje te sluimeren voor Vivaldi, met de druk van de Europese Commissie erop, die een schijf van 947 miljoen euro steun niet uitbetaald, zolang de hervormingen er niet zijn.
• Iedereen keek dus naar PS-voorzitter Magnette, die een paar uur later speechte in Brussel, op zijn nationale nieuwjaarsreceptie. Maar Magnette hield het uiterst braafjes: hij had het vooral opnieuw over de koopkracht én de fiscale hervormingen, maar geen woord over de pensioenen. Ook geen veto’s en dreigingen dus, wat toch als positief mag gezien worden door de coalitiepartners. Het enige sneertje dat die kregen, we vermoeden richting MR, was mild: “2023 zal een lastig jaar worden, want sommigen denken dat we al in campagnemodus zijn en sturen elke dag venijnige tweets met provocaties en persoonlijke aanvallen.”
• Over de fiscale hervormingen was Magnette duidelijk: “We hebben eenvoudige en duidelijke voorstellen gedaan: we willen de belastingen op lage en middenlonen verlagen, zodat miljoenen werknemers elke maand 100 tot 200 euro netto meer verdienen. Om die hervorming te financieren, willen we de strijd tegen belastingfraude opvoeren en grote vermogens zwaarder belasten. En geloof me, er is nog ruimte”, zo stelde hij.
• Maar het woord fraude wilde de PS tegelijk liefst niet te veel horen. Want deze hele zaak-Tarabella zweeft boven de hoofden van de Franstalige socialisten. Deze week gooide Magnette het PS-Europarlementslid uit de partij, ook al was hij nog niet veroordeeld, laat staan ondervraagd door het gerecht. Maar ook de Europese socialistische fractie S&D deed dat deze week: Magnette koos daarna voor de korte pijn.
• “We hebben de moeilijke weken achter de rug. Er zijn ontslagen, schorsingen en uitsluitingen geweest. Dat was niet plezierig. Maar wij als socialisten moeten een voorbeeld zijn. Toen u mij tot partijvoorzitter verkoos, zei ik u dat wij, socialisten, absoluut voorbeeldig moeten zijn in ons gedrag. En als voorzitter zal ik geen compromissen sluiten wat betreft het respecteren van ethische normen en principes.”

Genoteerd: Heel veel aandacht voor Olivier Vandecasteele, maar Lahbib probeert niet te hoog in te zetten.

• Alle Franstalige kranten (ze zijn met vijf) voeren vandaag een “gemeenschappelijke actie” voor “de vrijlating van Olivier Vandecasteele”: om maar te zeggen dat de opsluiting van de 41-jarige voormalige NGO-medewerker leeft over de taalgrens.
• Over diens vrijlating pookte minister van Justitie Vincent Van Quickenborne (Open Vld) de verwachtingen hoog op: hij had het over “er alles aan doen, om hem vrij te krijgen”, wat volgens de voluntaristische Kortrijkzaan ook zou lukken.
• Maar dat ziet de minister van Buitenlandse Zaken Hadja Lahbib toch een tikje anders. Zij geeft toe, in een gesprek met L’Echo, dat ze niet bepaald veel armslag heeft. “De betrekkingen met Iran zijn moeilijk, we hebben geen invloed, noch diplomatiek noch economisch, en zeer weinig contacten”, zo stelt Lahbib.
• België veroordeelde bovendien Iran de afgelopen maanden een aantal keer openlijk, onder meer na de dood van de activiste Masha Amini. Het regime ligt enorm onder vuur en plooit terug op repressie en doodvonnissen om te kunnen overleven. “Het is mijn plicht om onze onderdanen in het buitenland te beschermen, maar ik kan ook niet zwijgen over wat daar gebeurt. We praten er openlijk over met het Iraanse regime”, zo zegt Lahbib.
• Over een mogelijke ruil, met Vandecasteele voor de in België veroordeelde terrorist Assadolah Assadi, is volgens Lahbib nog met geen woord gerept met Iran. “Als ik mijn collega aan de telefoon spreek, gaat het niet over de heer Assadi, maar over het lot van Olivier Vandecasteele. Het doel is zijn vrijlating, betere detentievoorwaarden, contact met zijn familie en duidelijkheid te verkrijgen.”
• België zou die Assadi eventueel uitleveren, in ruil voor een aantal vrijlatingen waaronder Vandecasteele. Maar het Grondwettelijk Hof stak een stokje voor de wet die dat moet regelen. Midden februari oordelen ze definitief.

Ook meegeven: Kamerleden moeten voortaan met hun brooddoos naar het werk.

• Een ware muizenplaag teistert momenteel de Kamer, zo blijkt uit hun intern blaadje de “Newsflash”. Onder de rubriek ‘need to know’ duikt daar het nieuws op: de beesten zitten vooral in de Senaat en de Kamer zelf, maar ook in de kantoren.
• “Mogen we daarom iedereen vragen om alle etenswaren die u op kantoor hebt in metalen of plastieken dozen te bewaren en die goed te sluiten?”