Zouden de Verenigde Staten en China oorlog kunnen voeren om Taiwan? China beschouwt het eiland, dat negentig mijl (145 kilometer) voor zijn kust ligt, als een afvallige provincie, en president Xi Jinping bracht de kwestie ter sprake tijdens het recente twintigste congres van de Communistische Partij van China (CPC). Hoewel Xi zei dat hij de voorkeur geeft aan hereniging met vreedzame middelen, was zijn doel duidelijk en sloot hij het gebruik van geweld niet uit. Ondertussen blijft in Taiwan het deel van de bevolking dat zich uitsluitend als Taiwanees identificeert groter dan het deel dat zich als Chinees én als Taiwanees identificeert.

De VS hebben lang geprobeerd Taiwan ervan te weerhouden officieel de onafhankelijkheid uit te roepen en China ervan te weerhouden geweld tegen het eiland te gebruiken. Maar de Chinese militaire capaciteit is toegenomen en de Amerikaanse president Joe Biden heeft nu bij vier afzonderlijke gelegenheden gezegd dat de VS Taiwan zouden verdedigen. Telkens heeft het Witte Huis ʻverklaringenʼ afgelegd waarin wordt benadrukt dat het Amerikaanse ʻéén Chinaʼ-beleid  niet is veranderd.

Maar China is van mening dat recente bezoeken op hoog niveau aan Taiwan dit beleid uithollen. China reageerde op de reis van Nancy Pelosi, voormalig voorzitter van het Amerikaanse Huis van Afgevaardigden, in augustus met het afvuren van raketten voor de kust van Taiwan. Wat zal er gebeuren als afgevaardigde Kevin McCarthy voorzitter wordt van het nieuwe, door de Republikeinen gecontroleerde Huis en zijn dreigement om een officiële delegatie naar het eiland te zullen leiden uitvoert?

Tegenwicht tegen de Sovjet-Unie

Toen de Amerikaanse president Richard Nixon in 1972 naar China ging en Mao Zedong ontmoette, hadden beide landen belang bij het vinden van een tegenwicht tegen de Sovjet-Unie, omdat ze allebei de USSR als hun grootste probleem zagen. Maar nu zit China op één lijn met Rusland, omdat beide landen de VS als hun grootste probleem zien.

Toch konden Nixon en Mao het niet eens worden over de kwestie-Taiwan, dus bedachten zij een formule om de zaak op de lange baan te schuiven. De VS zouden de claim aanvaarden dat de mensen aan beide zijden van de Straat van Taiwan Chinezen zijn, en slechts ʻéén Chinaʼ erkennen: de Volksrepubliek China op het vasteland, niet de Republiek China op Taiwan. De twee partijen kochten tijd voor wat Maoʼs opvolger, Deng Xiaoping, de ʻwijsheid van toekomstige generatiesʼ noemde. Het doet denken aan de fabel van een middeleeuwse gevangene die zijn executie wist uit te stellen door te beloven het paard van de koning te leren spreken. ʻWie weet?ʼ zei hij. ʻDe koning kan sterven; het paard kan sterven; of het paard kan leren spreken.ʼ

Overdreven optimistisch

Vijf decennia lang profiteerden zowel China als de VS van de tijd die zij hadden gekocht. Na het bezoek van Nixon bestond de Amerikaanse strategie erin China bij de wereld te betrekken in de hoop dat de toegenomen handel en de economische groei de middenklasse van het land zouden uitbreiden en tot liberalisering zouden leiden. Dat doel klinkt nu misschien overdreven optimistisch, maar het Amerikaanse beleid was niet geheel naïef. Als verzekering herbevestigde president Bill Clinton in 1996 het Amerikaanse veiligheidsverdrag met Japan en zijn opvolger, George W. Bush, verbeterde de betrekkingen met India. Bovendien waren er aan het begin van deze eeuw enige tekenen van liberalisering in China. Xi heeft echter de controle van de CPC over de burgermaatschappij en regioʼs als Xinjiang en Hongkong verscherpt, en zijn ambitie kenbaar gemaakt om Taiwan terug te winnen.

De betrekkingen tussen de VS en China bevinden zich nu op het diepste punt in ruim vijftig jaar. Sommigen geven de schuld aan voormalig president Donald Trump. Maar in historische termen was Trump meer de jongen die benzine op een al bestaand vuur goot. Het waren de Chinese leiders die het vuur aanmaakten met hun mercantilistische manipulatie van het internationale handelssysteem, diefstal en gedwongen overdracht van westerse intellectuele eigendom, en militarisering van kunstmatige eilanden in de Zuid-Chinese Zee. De reactie van de VS op deze stappen werd door beide partijen gesteund. Pas aan het eind van zijn tweede ambtsjaar heeft Biden Xi persoonlijk ontmoet – tijdens de recente G20-top op Bali.

‘Strategische ambiguïteit’

Het Amerikaanse doel is nog steeds China ervan te weerhouden geweld tegen het eiland te gebruiken en de leiders van Taiwan ervan te weerhouden de jure de onafhankelijkheid uit te roepen. Sommige analisten noemen dit beleid ʻstrategische ambiguïteit,ʼ maar het kan ook worden omschreven als ʻdubbele afschrikking.ʼ In de maanden voordat hij vermoord werd drong de voormalige Japanse premier Abe Shinzō er bij de VS op aan zich duidelijker te verbinden tot de verdediging van Taiwan. Andere deskundigen vrezen echter dat een dergelijke beleidswijziging een Chinese reactie zou uitlokken, omdat het de dubbelzinnigheid zou wegnemen die de Chinese leiders in staat stelt nationalistische sentimenten te sussen.

Hoe waarschijnlijk is een conflict? De Amerikaanse chef marineoperaties waarschuwt dat de groeiende zeemacht van China het land in de verleiding kan brengen snel te handelen in de overtuiging dat het de tijd niet aan zijn kant heeft. Anderen menen dat de mislukking van de Russische president Vladimir Poetin in Oekraïne China voorzichtiger heeft gemaakt en dat het land zal wachten tot na 2030. Zelfs als China afziet van een grootschalige invasie en slechts probeert Taiwan te dwingen met een blokkade of door een eiland voor de kust in te nemen, zou een botsing tussen schepen of vliegtuigen de zaken snel kunnen veranderen, vooral als er doden vallen. Indien de VS reageren door Chinese tegoeden te bevriezen of de ʻTrading with the Enemy Actʼ in te roepen, kunnen de twee landen afglijden naar een echte (in plaats van een metaforische) koude oorlog, of zelfs een hete oorlog.

Existentieel conflict

Afgezien van de kwestie Taiwan passen de betrekkingen tussen de VS en China in het model van wat de voormalige Australische premier Kevin Rudd ʻbeheerde strategische competitieʼ noemt. Geen van beide landen vormt een bedreiging voor de ander zoals Hitlers Duitsland in de jaren dertig of Stalins Sovjet-Unie in de jaren vijftig. Geen van beide is erop uit de ander te veroveren, en dat zou ook niet kunnen. Maar als de kwestie Taiwan niet in goede banen wordt geleid, kan het conflict in een existentieel conflict veranderen.

De VS moeten formele Taiwanese onafhankelijkheid blijven ontmoedigen en tegelijkertijd Taiwan helpen een moeilijk te slikken ʻstekelvarkenʼ te worden. Zij moeten ook met bondgenoten samenwerken om de afschrikking op zee in de regio te versterken. Maar zij moeten openlijk provocerende acties en bezoeken vermijden die China ertoe zouden kunnen aanzetten de plannen voor een invasie te versnellen. Zoals Nixon en Mao lang geleden al inzagen, valt er veel te zeggen voor strategieën en diplomatieke regelingen waarmee tijd wordt gewonnen.

Joseph S. Nye, Jr., hoogleraar aan de Harvard Universiteit en voormalig onderminister van defensie van de VS, is de auteur van het recent verschenen Do Morals Matter? Presidents and Foreign Policy from FDR to Trump (Oxford University Press, 2020).

Copyright: Project Syndicate, 2022

www.project-syndicate.org