Bij de oorlog in Oekraïne duiken verhalen op over het gebruik van captagon, een drug die ISIS massaal aan haar strijders gaf. Syrië verdient haar naam als narcostaat inmiddels aan de productie ervan.

Captagon. Dat is een drug die bekend is geworden in Irak en Syrië, door het gebruik dat de islamitische terreurgroep ISIS ervan maakte. De pillen bestaan grotendeels uit amfetamine, en zijn bedoeld als een angst dempend middel bij psychoses en andere psychische problemen. Maar ISIS gebruikte het voor haar strijders, die zich er onoverwinnelijk door voelden.

Nu duikt hij ook weer op in Oekraïne. De geruchten zijn dat Oekraïense soldaten ze krijgen van hun commandanten. Maar het lijkt logischer dat het de Russische zijde is die ze gebruikt. Want sinds ISIS het verslavende spul standaard aan haar mannen begon te geven en er fabriekjes voor opzette om aan de vraag te voldoen, is er in Syrië een hele industrie ontstaan. Moskou heeft immers goede banden met Damascus.

Captagon zorgt ervoor dat je lang wakker kunt blijven. Het veroorzaakt strijdlust en euforie. Maar het is ook uitermate verslavend. Daarom is het al in de jaren tachtig als geneesmiddel in de ban gedaan.

Aan Iraakse zijde namen de manschappen ook amfetaminepillen. Dat leidde na de overwinning op ISIS tot een leger aan verslaafden die terugkeerden in de maatschappij. In Basra, waar velen van de militieleden vandaan kwamen, leidden de drugsproblemen bijvoorbeeld tot overvolle gevangenissen. Er waren te veel verslaafden om allemaal toe te laten in het afkickprogramma dat strafvermindering beloofde.

Cold Turkey

Toen ISIS eind 2017 in Irak als verslagen werd beschouwd, ging in Syrië de strijd nog even door. Tot de slag om Baghouz begin 2019 eindelijk het einde betekende van de militaire machine van ISIS. De duizenden mannen die de Syrische Koerden toen gevangen namen, zullen de eerste periode van hun gedwongen cold turkey er niet best aan toe zijn geweest.

De oorlog is al weer een paar jaar voorbij, maar dezelfde Syrisch Koerden namen toch in maart meer dan 2,5 miljoen captagonpillen in beslag. De pillen waren ook al weer bestemd voor Irak. Maar deze keer kwamen ze uit gebied in Syrië dat onder controle staat van de Syrische overheid.

ISIS had al ontdekt dat er meer vraag naar de drug was dan alleen onder haar eigen strijders. In Arabische landen wordt het goedje ook recreationeel gebruikt. Om wakker te blijven voor de studie, werk of een feestje, om een energie-boost te krijgen of angst kwijt te raken. En er wordt grif voor betaald: voor de beste kwaliteit wel 25 dollar per pil. Vanwege de twee c’s op de pillen worden ze Abu Hilalain (Vader van de Twee Halve Manen) genoemd.

Voor ISIS was het daarmee ook een inkomstenbron geworden. De grondstoffen zijn niet moeilijk te verkrijgen, de pillen vrij simpel te maken en de winst is groot. In het onrustige Syrië is dat ook een aantrekkelijk concept gebleken voor Syrische zakenlieden met nauwe banden met de regering in Damascus. Uit de verschillende fabrieken die zij hebben opgezet, overspoelt het spul sinds 2016 de wereld.

Export

Volgens het door de EU betaalde Centrum voor Operationele Analyse en Onderzoek had de captagon-export uit Syrië in 2020 een marktwaarde van tenminste 3,46 miljard dollar. Dat is internationaal gezien moeilijk te beteugelen, als het inmiddels exportproduct nummer 1 is geworden, en de overheid tot over haar oren betrokken is. Vergelijk het met het belangrijkste legale exportproduct: olijfolie, dat Syrië jaarlijks ‘slechts’ 122 miljoen dollar oplevert.

Daarmee is captagon voor Syrië, net als het voor ISIS was, een belangrijke inkomstenbron voor buitenlandse valuta. Syrië is een narcostaat geworden. Dat geld komt vermoedelijk niet ten goede aan de Syrische economie, maar verdwijnt op bankrekeningen van smokkelaars en krijgsheren.

Het is een gemakkelijk product, dat in kleine, onopvallende ruimtes – leegstaande villa’s, loodsen en fabriekjes – geproduceerd wordt. In Syrië en ook in de Libanese Bekaavallei, in gebied dat wordt beheerst door het aan Iran gelieerde Hezbollah.

De pillen worden op allerlei manieren verborgen om ze naar de afnemer te vervoeren. In valse bodems van scheepscontainers, in pakken melk, thee en zeep, blikjes tomatenpuree, in motoren en als vulling van sinaasappels en granaatappels, maar soms zelfs in zomen en naden van kleding genaaid. Om speurhonden te slim af te zijn, worden ze ook verstopt in ladingen koffie en specerijen.

Ze gaan over land naar Jordanië, Libanon en Irak. Vandaar gaan ze verder, bijvoorbeeld via het vliegveld en de havens van Beirut. Maar het belangrijkste deel vertrekt uit de Syrische Middellandse Zee-haven Latakia. Dat is gebied dat onder controle staat van de overheid, en in het bijzonder van aan Assad gelieerde families. De Vierde Divisie van het Syrische leger zorgt dan ook voor bescherming van de productie en export.

Ontdekking

De pillen worden echter ook in toenemende mate ontdekt voor ze de afnemer bereikt: alleen dit jaar al zouden zo’n 50 miljoen pillen in beslag zijn genomen. De ontdekking ervan pillen in groente en fruit leidde in Saoedi-Arabië vorig jaar al tot een maandenlange importstop uit Libanon. Dat was zeer schadelijk voor dat land dat toch al in een financiële crisis verkeert.

De pillen zijn de afgelopen jaren in beslaggenomen in Turkije, Libanon, Jordanië, de havens van Egypte, Griekenland en Italië, op luchthavens van Frankrijk, Duitsland, Roemenië en Maleisië. Een aantal van die landen vormt zelf geen belangrijke markt voor de drugs, maar ze zijn een tussenstop op een minder van de hand liggende route naar de Golf.

De captagon die nu in Syrië wordt geproduceerd, bestaat meestal niet meer uit de oorspronkelijke ingrediënten, amfetamine en fenethylline. Dat laatste middel wordt vaak vervangen door makkelijker verkrijgbare middelen, zoals cafeïne. Waardoor het schadelijke effect van de drugs alleen maar toeneemt, zeggen deskundigen.

In Syrië menen sommigen dat het bij de captagon-productie niet alleen gaat om geld. Het zou ook kunnen worden ingezet in de machtsstrijd in de regio, zegt Malik al-Abdeh, een Syrië ‘watcher’ met connecties met de oppositie in The Economist. “Het gebruikt drugs als een wapen tegen de Golf. De boodschap is: normaliseer de betrekkingen, of we vernietigingen jullie jongeren.”

Als dat werkelijk zo is, zet dat de recente ontmoeting van de Syrische president Bashar al-Assad aan de Verenigde Arabische Emiraten wel in een heel ander licht. Dat land is een belangrijke doorvoerroute voor de drugs naar Saoedi-Arabië, en heeft er een oorlog tegen afgekondigd.

Moeilijker

De Amerikanen waarschuwen echter dat zo’n normalisering van de betrekkingen met Syrië van landen en organisaties zoals Interpol, het juist moeilijker maakt om de handel in captagon tegen te gaan, laat stond in de gaten te houden.

Want het ontbreekt de VS en haar bondgenoten aan een controlemechanisme of een gedeelde strategie om die handel te beheersen.

Voor de goede orde meldt de Syrische regering af en toe de aanhouding van een handelaar en het in beslag nemen van een paar duizend pillen. Niemand laat zich daar echt door voor de gek houden. Het regime kijkt wel uit om de lucratieve handel echt aan te pakken.

En daarmee ligt het ook voor de hand dat de pillen steeds weer nieuwe afzetgebieden bereiken. Zoals die van de oorlog in de Oekraïne. Zeker als de Golfstaten Syrië inderdaad zover hebben gekregen de stroom naar hun burgers wat in te tomen, in ruil voor terugkeer in de armen van de Arabische naties.