Joachim Coens (CD&V) vecht voor zijn overleven. Daarbij haalt hij alles uit de kast, om toch maar de consensuskandidaat te worden die straks zijn partij verder mag leiden. Maar het ondervoorzitterschap van de partij, dat werd aangeboden aan Kamerlid Nawal Farih (CD&V), vertrouwelinge van Sammy Mahdi (CD&V), veroorzaakt intern commotie: het voorstel lekte, “in een foute framing”, zo klinkt het, tot afgrijzen van Coens. Die had overigens al twee jaar geen ondervoorzitters meer aangeduid. Met de opsmukoperatie rond het merk CD&V zocht hij nieuw momentum rond zijn partij én zijn figuur. De christendemocraten blijven zo worstelen met onduidelijkheid aan de top: wie is nu baas?

In het nieuws: Coens speecht in Antwerpen voor zijn ‘boostercongres’, maar trotseert tegelijk een verdeelde partij.

De details: Zijn reis naar Oost-Congo, tijdens de paasvakantie, waar hij in een schooltje in Goma ontroerd raakte door een opbouwproject, inspireerde hem om nieuwe moed te putten.

• “Donnons aux enfants des racines et des ailes”: geef aan onze kinderen wortels en vleugels. Die zin, aan de inkomhal van het Afrikaanse schooltje, greep CD&V-voorzitter Coens zodanig aan dat hij er zaterdag in de Elisabethzaal zijn hele speech aan ophing, voor zijn partijgenoten.
• CD&V kwam er samen op het “&NU”-congres, een mooie naam voor het ‘boostercongres’ dat de partij zou gebruiken om te “vernieuwen” en de “boodschap weer scherp te zetten”, zo had Coens het aangekondigd. Al deed schaduwkroonprins Sammy Mahdi het vanmorgen op Radio 1 af als “een soort van uitgestelde nieuwjaarsreceptie“.
• Coens had het in zijn speech over “de basisnoden van de mensen die onder druk staan”:
  • “Vandaag lijken onze wortels bedreigd. In de veranderende wereld voelen veel mensen zich alsmaar minder zeker. Als tradities, normen en waarden verdwijnen, waar vinden we dan nog houvast?”
  • “Tegelijk voelen veel mensen dat hun vleugels afgeknipt zijn. Hebben we nog voldoende mogelijkheden om uit te vliegen? Als we werken, ondernemen en bijdragen, dan mogen we toch niet in miserie belanden of ons onzeker voelen?”
• Daarbij maakte hij ook opvallend genoeg geen analyse over CD&V, maar had hij het systematisch over “de centrumpartijen”, die er niet in slagen “om de zorgen van de gewone mensen te benoemen en te beantwoorden”. “Ze zijn te elitair, te neoliberaal, te ontworteld geraakt. Teveel redenerend vanuit een eigen comfortabele situatie, de bubbel van Brussel, te weinig volks. Met als gevolg dat de extremen, zowel links als rechts, terrein winnen”, zo stelde Coens.
• “En dat vacuüm moet ingevuld worden door een echt volks centrum“, zo stelde de huidige voorzitter, die meteen zijn nieuwe video voor de partij onthulde (waarbij men niet langer met Amerikaanse stockbeelden gaat werken, maar telkens met ‘echte mensen’) én de baseline dus ook: “van en voor het volk”.
• Opvallend: het woord ‘voorzitter’ of ‘leider’ kwam geen enkele keer voor in de speech. Daarover bleef het stil. Maar dat het tegelijk wel hét thema was van het congres, “wie neemt de partij nu in handen?”, daar kon niemand omheen.

De essentie: Een poging van Coens om het kamp-Mahdi dichter bij hem te trekken, lijkt mislukt. En dat laat schade.

• Vorige week ging het al over de tongen binnen de partij, en lekte het, tot grote ontsteltenis van de Wetstraat 89, het partijhoofdkwartier, ook in Het Nieuwsblad: Kamerlid Nawal Farih had van Coens een aanbod gekregen om ondervoorzitter van de partij te worden. “Onvoorstelbaar”, zo klinkt het in de entourage van Coens, waar men het ‘gespin’ en ‘gestuur’ van sommigen binnen de partij bepaald lastig vindt, over de rol van de voorzitter.
• Want het voorstel lekte, dus vlak voor een moeilijke partijraad, donderdagavond. Daarop zou Farih bovendien ook het aanbod geweigerd hebben, volgens die lekken. Een nieuwe klap dus voor Coens, zo leek het. De Limburgse staat immers bekend als een van de weinige up coming people in de Kamerfractie van CD&V, en vooral: ze is erg close met Sammy Mahdi, de naam die blijft opduiken om straks Coens mogelijks op te volgen.
• Wilde Coens op die manier onrechtstreeks Mahdi paaien, en opnieuw bruggen bouwen, om zijn herverkiezing te verzekeren? Volgens sommige insiders wel. Feit is dat erg veel mensen op de hoogte waren, voor de partijraad donderdag, van de zet van de voorzitter om “te verzoenen”. Maar de poging oogt achteraf vooral tegelijk ook knullig:
  • Deed Open Vld-voorzitter Egbert Lachaert niet net hetzelfde, door in zijn zwalpende partij ook plots twee nieuwe, jonge ondervoorzitters als een konijn uit een hoed te toveren, in de hoop het ‘liberale vuur’ aan te wakkeren?
  • En vooral: is dit dan de manier waarop Coens probeert zijn vel te redden, door het telkens te hebben over “de hele opstelling, niet alleen de rol van de voorzitter”, die moet herbekeken worden?
• Op de Wetstraat 89, het CD&V-hoofdkwartier, kadert men de zoektocht naar nieuwe ondervoorzitters in de “vernieuwingsoperatie van alle besluitvormingsorganen van de partij, met onder meer het partijbestuur en de partijraad.” “Er moeten enkel nog vijftien mensen gecoöpteerd worden in de partijraad, vorige donderdag zijn al vijf jonge talenten gecoöpteerd. Dan is de samenstelling volledig en dan kan de aanduiding van (nieuwe) ondervoorzitters, op voordracht van de voorzitter, volgen“, zegt de partijwoordvoerder.
• Bij Farih zelf is overigens een sussend verhaal te horen: ze zit verveeld met het lek. “Het is niet zo dat ik de voorzitter heb afgewezen, ik hou dat nog in beraad, maar combineer mijn job nog met studies aan de VUB, dat is dus zwaar. En ik voelde mij niet speciaal onder druk gezet, om snel voor die partijraad donderdag dat voorstel te aanvaarden. Het is jammer dat dit zo wordt opgeblazen.”

Ook genoteerd: Coens zelf heeft het lastig met de ‘framing’, maar vecht verder voor overleven.

• De afwijzing, en vooral het lek daarvan, zette opnieuw op het congres de deur open naar allerlei speculatie over hoe het aan de top nu verder moet. “Het is allemaal goed en wel, maar door nu een marketingoperatie te doen, hebben we het fundamentele probleem nog altijd niet opgelost“, zo is bij een partijtopper te horen.
• Coens zelf wil er, naar gevraagd, niet te veel op ingaan: “Ik vind het bizar dat men dit congres nu afdoet als ‘marketing’, wij hebben een hele lange voorbereiding gehad, om op onze drie thema’s te werken: inkomen, gezond leven en een veilige thuis.”
• Donderdagavond moest Coens ook al een partijraad trotseren, waar toch wel scherpe kritiek klonk op de partijleiding. Niet onlogisch: anders dan de fracties, is die raad gevuld met mensen die veel minder te verliezen hebben, en veel meer vrank en vrij kunnen spreken. Maar opnieuw schilderden lekken hem af als “boos” tijdens de vergadering, waarbij hij sommige sprekers hard zou hebben aangepakt en zelfs kwaad de vergadering zou hebben verlaten.
• “Ongelofelijk. Die meeting is compleet rustig verlopen, vier uur lang. We hebben goed geluisterd, ik heb geantwoord, en de analyses over wat fout loopt genoteerd. Maar wat daar dan achteraf van gemaakt wordt? Komaan zeg. Wie wint daarbij?“, zo stelt Coens.

En nu? Een beslissing lijkt onvermijdelijk, maar geheel in christendemocratische traditie plant niemand de dolk hard en diep.

• In de Wetstraat durft men over CD&V de Bijbelse metaforen wel eens bovenhalen. Daarbij wordt de lange lijdensweg die de partij nu moet ondergaan, met een voorzitter die duidelijk gewond is en waarvan het allerminst zeker is of hij kan aanblijven, meteen vergeleken met de kruisweg. Een aantal staties is duidelijk al gepasseerd, al kan niemand zeggen hoeveel.
• En ook in omgekeerde zin: Coens zelf durft wel al eens te grappen over de verrijzenis. En uiteraard telt de christelijke kalender nog wel een paar data waarrond gewerkt kan worden met metaforen: straks volgt nog Hemelvaart. Mogelijks ook voor Coens.
• Want nu is de beslissing over een vervroegde voorzittersrace opgeschoven naar de volgende partijraad, op 12 mei. Daar moet Coens dan een “voorstel doen voor een verkiezingskalender“, maar kopstukken als Hilde Crevits (CD&V) en Vincent Van Peteghem (CD&V) gaven al aan dat de onzekerheid niet kan blijven aanslepen tot eind dit jaar.
• Tegelijk is de toestand binnen CD&V typerend voor de partijcultuur daar: het gaat er soms minder brutaal aan toe dan bij de liberalen of socialisten, maar dat heeft als nadeel dat wonden blijven etteren, en leiders met een pak dolken in de rug, gewond, steeds maar verder aanblijven. Die situatie gold op een bepaald moment voor Yves Leterme (CD&V) en jaren later ook voor Kris Peeters (CD&V).
• De vraag is of een consensusfiguur gevonden kan worden, in de dik twee weken die nog resten tot 12 mei. Het zal aan de kopstukken zoals Crevits en Van Peteghem zijn om deze keer geen Pontius Pilatus te spelen, en de handen in onschuld te wassen tijdens een bepalende race om de leiding.
• Kenners van de partij wijzen er overigens op dat (in tegenstelling tot wat in deze brief vrijdag nog geschreven werd) er binnen CD&V een stevige cultuur bestaat van ‘in consensus’ vanuit de partijtop één figuur aanduiden. De feiten geven hen gelijk:
  • 1999: Stefaan De Clerck, zonder tegenkandidaat
  • 2003: Yves Leterme, zonder tegenkandidaat
  • 2004: Jo Vandeurzen, tegen ‘outsiders’ Pieter De Crem en Karel Van Butsel. De establishment-kandidaat Vandeurzen won uiteindelijk.
  • 2008: Marianne Thyssen, zonder tegenkandidaat
  • 2010: Wouter Beke, zonder tegenkandidaat
  • 2013: Wouter Beke, zonder tegenkandidaat
  • 2016: Wouter Beke, zonder tegenkandidaat
  • 2019: Joachim Coens, tegen zes uitdagers, en een nipte tweede ronde versus Sammy Mahdi.
• Maar met uitzondering van 2004 was er dus voor 2019 eigenlijk nooit een ‘open race’ bij CD&V. En nog uitzonderlijker: bij de laatste keer was voor het eerst nadrukkelijk geen kandidaat ‘van de partij‘. Vincent van Peteghem, de huidige vicepremier, was dat misschien nog het meest, maar ook hij kreeg geen duidelijke en openlijke steun van de toenmalige top, en sneuvelde eerder verrassend in de eerste ronde.
• Al moet misschien voor de volledigheid toch gezegd dat achter de schermen in West-Vlaanderen, zeker in de tweede ronde, wel degelijk hard geduwd werd, ook vanuit het kabinet van Crevits, voor Coens. Een heel pak lokale West-Vlaamse mandatarissen pleegden toen telefoontjes en stuurden e-mails, om toch maar Coens verkozen te krijgen. Een regionale dynamiek speelde dus zeker. Mahdi had daarentegen Vlaams-Brabant veel minder achter zich.
• Hoe dan ook, vandaag is de interne dynamiek helemaal anders. Coens krijgt geen openlijke steun van de ministers, ook niet diegenen die hij zelf gecast heeft. En velen wijzen er daarentegen op dat “als Mahdi het wil, het voor hem is”. De vraag is of hij zijn visibele post van Asiel en Migratie wil laten schieten.
• Maar meest gehoord binnen CD&V, ook aan de top: “Dit kan geen maanden meer blijven aanslepen“. De kans dat dus voor de zomer een beslissing valt, is groot.

Opvallend: Open Vld heeft een leider. Maar op welk niveau opereert die?

• Het is een beetje de ziekte van elke Belgische premier: naast die vermoeiende, harde realiteit van de Belgische politiek, waarin weinig kan, en telkens dezelfde probleempjes opduiken, is er het boeiende wereldtoneel. De ene dag discussieer je met Joe Biden, Olaf Scholz en Emmanuel Macron, de volgende dag moet je over de problemen in de Open Vld-afdeling in Boortmeerbeek je licht laten schijnen.
• Guy Verhofstadt (Open Vld) wist het dus na een tijd, maar ook Yves Leterme (CD&V), en zeker ook Charles Michel (MR): het boeiendste land, in de Zestien, is het buitenland.
• Dat ook De Croo ten prooi zou gaan vallen aan dat fenomeen, was niet moeilijk te voorspellen: zijn liefde voor het internationale en het wereldtoneel was al langer groot. In de regering-Michel had hij dankzij zijn portefeuille van Ontwikkelingssamenwerking al ruim de kans om te reizen en zijn focus breder te leggen.
• En toch blijft het opvallend: terwijl Egbert Lachaert via een partijcongres probeert om opnieuw ‘blauw vuur’ in de liberale tent te krijgen, blijft De Croo de focus stevig op het internationale houden, ook op dat congres.
• In Gent, op het eerste van vier congresdagen, kreeg De Croo, de onbetwiste leider in de peilingen, het logische slotwoord. “Onze westerse waarden en onze democratie zijn nooit verworven”, zo tekende De Standaard zijn woorden op. “Vrijheid is niet iets abstract, dat is de belangrijkste les die we tijdens deze congressen moeten meenemen.”
• Daarbij haalde hij fors uit naar zowel extreemrechts als extreemlinks. “Iedereen die de voorbije jaren heeft aangeschurkt tegen ­autocraten als Poetin, heeft vandaag mee bloed aan zijn handen.” En hij had het over “de nuttige idioten die Poetin ook bij ons voor zijn kar heeft weten spannen”, zo sneerde hij naar Vlaams Belang en PVDA, zonder ze bij naam te noemen.
• “Ook in ons parlement zijn er extremistische partijen die, zelfs na Boetsja en Marioepol, nog altijd met een dubbele tong spreken. Toen wij bezig waren met de veiligheid van ons land en van onze militairen, waren zij hun Facebookpagina’s aan het opkuisen zodat er toch maar geen foto met Poetin of zijn kliek zou ­opstaan”, zo stelde hij.
• Opvallend genoeg zette Raoul Hedebouw (PVDA) in De Zondag daarover nog eens de puntjes op de i. Daarbij veranderde hij zijn positie helemaal niet:
• “De Europese werkende klasse wordt meer getroffen door de sancties dan Poetin en de Russische elite. Dat kan niet de bedoeling zijn. Wij zijn voor gerichte sancties tegen de oligarchen.”
• “Wij geloven niet dat de NAVO de oplossing is. Rusland is de eerste verantwoordelijke voor deze oorlog, maar ook Amerika is olie op het vuur aan het gieten. En wie zal dat finaal betalen? Wij, de Europeanen.”
• “Humanitair willen wij wel Oekraïne steunen, volle bak zelfs, maar militair niet. Wij zouden geen militair materiaal sturen.”

Opgemerkt: Een stille revolutie binnen Open Vld: het partijbureau wordt terug zoals het ooit was, in 1992.

• De Croo blijft dus eerst en voornamelijk premier, ‘wereldleider’, terwijl Lachaert zocht naar de nieuwe wind voor zijn partij, die in de peilingen onder de tien procent zit. Maar de partijvoorzitter kreeg er wel wat steuntjes in de rug.
• Misschien wel het belangrijkste: het Open Vld-partijbureau wordt stevig hervormd. Dat was destijds eigenlijk wel een stille hoop van kandidaat-voorzitter Lachaert in 2020: die steunde met zijn ‘team Egbert’ een hele reeks jonge en nieuwe kandidaten voor het partijbureau, dat rechtstreeks verkozen wordt bij Open Vld, samen met de voorzitter. Maar het resultaat was desastreus, destijds in het voorjaar van 2020: Lachaert zelf won wel, maar zijn aanhangers in het partijbureau waren op één hand te tellen.
• Wat toen opviel: hoeveel oudere, voormalige kopstukken, samen met gekende nationale parlementsleden en de bekende burgemeesters verkozen werden. Het resultaat was nul vernieuwing in de partijraad.
• Dat had ook wel wat repercussies: want een partijvoorzitter bij de Vlaamse liberalen is niet oppermachtig, hij of zij moet toch rekening houden met dat vaak mondige partijbureau. En destijds kampte Lachaert dus met een partijbureau dat fors voor Vivaldi was, terwijl hij net verkozen was bij de achterban op een belofte om vooral richting N-VA te kijken. Dat leidde tot het grapje van de voorzitter in de zomer van 2020, toen Lachaert en zijn compagnon De Croo uiteindelijk toch kozen voor Vivaldi “dat het partijbureau nu eindelijk als één man achter mij staat”.
• Onder impuls van Jong Vld komt daar dus forse verandering in. Het partijcongres keurde nieuwe regels goed voor het partijbestuur. Geen vader en zoon meer in hetzelfde bestuur: de clan-De Croo, (waar zowel Herman als Alexander verkozen waren), -De Gucht (waar zowel Karel als Jean-Jacques verkozen waren) en -Dewael (met vader Patrick en zoon Frank) kunnen dus niet meer samen zetelen.
• Dat is best symbolisch voor de Vlaamse liberalen, waar een handjevol families altijd de partij is blijven begeesteren en fascineren.
• Maar eigenlijk veel belangrijker voor de partij: de helft van de leden in dat bestuur zullen voortaan niet-mandatarissen moeten zijn. Daaronder verstaat men Parlementsleden en ministers, plus ook oud-ministers én oud-Parlementsleden. De term is dus behoorlijk scherp gezet.
• Meteen valt iedereen in dat huidige bestuur in de categorie ‘nationale mandataris’. Bedoeling is naar tien mandatarissen en tien niet-mandatarissen te gaan. Dat was overigens ook zo bij de start van VLD, in 1992. Toen was dat erg vernieuwend, vandaag is het opnieuw zo.
• Want meteen wordt het orgaan veel onvoorspelbaarder, en moeilijker te sturen: wie niet in een Parlement zetelt heeft vaak veel minder te winnen of verliezen, en kan meer ‘ideologisch’ beslissen. Hetzelfde geldt voor de jongerenvoorzitter, die voortaan ook automatisch in het partijbestuur komt.

Ook genoteerd: Een hiërarchie in de staatsstructuur voor Open Vld.

• Het partijcongres wilde zich, expliciet verwoord door De Croo, “niet vastrijden in fundamentele discussies over de organisatie van België”, want “daar zit de wereld niet op te wachten”.
• Tegelijk keurden ze wel een opvallend voorstel goed: het federale niveau krijgt overmacht op de deelstaten, wat een aantal domeinen betreft. Dat geldt, als het van Open Vld afhangt, voortaan onder meer voor internationale verdragen, voor de “aanpak van crisissen” en ook voor “een bindend begrotingstraject voor alle niveaus”.
• Zeker dat laatste is enorm vergaand: want wie de centen bepaalt, bepaalt de facto toch de grote lijnen van een beleid. Maar het is vooral principieel een belangrijk feit: Open Vld zet zo het federale niveau boven de andere, iets wat nieuw zou zijn in de Belgische staatsstructuur. Daar zijn de gemeenschappen en gewesten nu niet hiërarchisch lager dan het federale niveau.
• Het voorstel kwam er niet zonder slag of stoot. Onder meer oud-voorzitter Karel De Gucht (Open Vld) was er rabiaat tegen. En in De Tijd toonde ook Vlaams Parlementslid Maurits Vande Reyde (Open Vld) zich erg kritisch over die aanpak: “Ik vind niet dat wij de Belgische kaart moeten trekken om een tegenpool van de N-VA te vormen.”

Gevolgd: Een thriller bij N-VA eindigt in het voordeel van Steven Vandeput.

• 80 stemmen voor Vlaams Parlementslid Maaike De Vreese (N-VA), 86 stemmen voor Hasselts burgemeester en Vlaams Parlementslid Steven Vandeput (N-VA): zo eindigde een bijzonder spannende tweede ronde, voor het ondervoorzitterschap van N-VA.
• Dat het zo nipt was, had ook wel te maken met de interne strijd, waarbij de afdeling uit Limburg, met onder meer Zuhal Demir (N-VA) stevig lobbywerk verrichte voor Vandeput, en tegelijk Theo Francken (N-VA) en Ben Weyts (N-VA) uit Vlaams-Brabant, maar ook een pak volk uit haar eigen West-Vlaanderen zich achter De Vreese zetten.
• De post van ondervoorzitter was vrijgekomen nadat Lorin Parys verkaste naar de Pro League. Maar dat er zo’n heftige strijd volgde, zegt alles over het belang van die functie. Immers: zo’n ondervoorzitter komt terecht in het Dagelijks Bestuur of ‘DB’ in het N-VA-jargon. Dat orgaan is de ‘Pretoriaanse garde’ rond voorzitter Bart De Wever (N-VA), waarin alle belangrijke zaken van de partij worden besproken, als eerste.
• Bovendien is het ook het groepje dat bij cruciale momenten, zoals regeringsonderhandelingen, mee in de cockpit zit: in 2019 en 2020 nam De Wever zo heel regelmatig Parys mee om te gaan spreken met andere partijen, onder meer met de PS.
• Dat Vandeput en in zijn kielzog dus ook Demir hard vochten om de post te pakken te krijgen, is van belang voor de verhoudingen binnen de partij. Want zo is het de facto de tweede keer dat Francken zijn zin intern niet haalt: in februari 2021 was het erg populaire Kamerlid zelf kandidaat-ondervoorzitter, dit jaar was zijn voormalige medewerker De Vreese dat.
• Voor de regionale machtsverhoudingen is het wel geen ideale zaak: West-Vlaanderen, dat ook al geen minister heeft binnen N-VA, blijft zo een wat achteruit gestoken provincie binnen de partij van de Vlaams-nationalisten.