Stress in de dorpsstraat: golf van gemeentefusies komt er onvermijdelijk aan, met na geval Boortmeerbeek één grote vraag, wordt het een 'landelijk' verhaal, of opslorping door 'de stad'?

Een mogelijke fusiegemeente ‘Hageland’, met tot vijf Vlaams-Brabantse gemeenten. Een fusie van vier gemeenten rond Oudenaarde. Damme en Brugge die mogelijk samengaan. Een cluster in het noorden van Oost-Vlaanderen, rond Zelzate, Kaprijke, Sint-Laureins. Laarne en Destelbergen die praten. Het is vermoedelijk maar het topje van de ijsberg van fusiegesprekken die in de dorpsstraat gevoerd worden, en die het lokale landschap in Vlaanderen drastisch kunnen hertekenen. “Iedereen beseft dat het deze keer niet de wortel is van schuldvermindering, maar de stok van gedwongen fusies, die er straks onvermijdelijk komt”, zegt een insider in het dossier op Vlaams niveau. En omdat de deadline van 2023 nadert, gaat het razendsnel. Daarbij speelt vaak één vraag voor de kleinere gemeenten: een fusie met de grotere stad, of een kleine lokale alliantie, als tegenbeweging?

In het nieuws: De klok tikt, tegen de zomer zullen heel wat gemeenten de knoop moeten doorhakken. Want dan resten nog zes maanden om alles rond te krijgen, wil men deze legislatuur nog een fusie.

De details: In Vlaams Brabant bevestigt bijvoorbeeld Theo Francken (N-VA) “dat er gesprekken lopen” om één grote landelijke gemeente, Hageland, te maken.

Wacht Vlaanderen de komende weken een golf van fusies op lokaal niveau? De kans is niet gering. Want praktisch is er een deadline: als men tegen de lokale verkiezingen van 2024 klaar wil zijn met die fusie, moet op 1 januari 2023 zo’n project in de lokale gemeenten gestemd zijn. En dat betekent dat de gesprekken nu, ruim zes maanden voor die deadline, volop moeten worden opgestart.
Op dit moment zijn die fusies allemaal vrijwillig: niemand in de Vlaamse regering had zin om ze op te dringen aan de lokale besturen. Voorlopig hanteert men dus de wortel, eerder dan de stok: geld van de Vlaamse overheid moet als smeerolie dienen voor een huwelijk tussen gemeenten . Dat zit zo: per inwoner van de nieuwe fusiegemeente, neemt de Vlaamse overheid een stuk schulden over. En hoe meer inwoners in de nieuwe gemeente, hoe hoger dat bedrag per inwoner.
In praktijk is dat voor gemeenten die een stevige schuldenberg torsen een buitenkans. Want zij kunnen nu, eenmalig, die schulden aanzuiveren. De vraag is of bij de volgende legislatuur, na 2024, men nog zo royaal zal zijn, en of er niet ‘harder’ wordt opgetreden. Want de analyse blijkt voor veel Vlaamse gemeenten, zeker de landelijke die onder de 25.000 bewoners zitten, snoeihard te zijn: door het gebrek aan schaal is er niet meer voldoende capaciteit om deftig personeel te vinden. Dat geldt zowel politiek, als administratief: de beste mensen vertrekken naar een grotere arena.
Dat alles om te zeggen, dat er wel wat druk zit op het fusieverhaal in Vlaanderen. Zowat elke bron in de Wetstraat bevestigt dat overigens: het fusieseizoen lijkt aangebroken.

De essentie: De mislukte fusie tussen Mechelen en Boortmeerbeek zet vele lokale politici aan het denken.

Het roemruchte voorbeeld van het kleine Boortmeerbeek in Vlaams-Brabant zindert stevig na. In het voorjaar kondigde lokale sterke man in Mechelen, Bart Somers (Open Vld), (die zelf overigens als minister van Binnenlands Bestuur in die Vlaamse regering de fusies begeleidt) een spectaculair samengaan aan, tussen zijn stad en het landelijke Boortmeerbeek. Dat de twee compleet niet gelijk zijn, zelfs niet in dezelfde provincie liggen en dat Boortmeerbeek er bovendien na de operatie schulden bijkreeg per inwoner, het leek allemaal niet te deren. Wat wel opviel: ook in Boortmeerbeek zwaaide Open Vld, met burgemeester Karin Derua, de plak.
Vervolgens stak lokaal een storm van protest op: Derua moest plots, moederziel alleen, een volkswoede trotseren, terwijl kopstukken uit Vlaams Brabant zoals Theo Francken en Sammy Mahdi (cd&v) hun lokale afdeling kwamen steunen, in een strijd tegen de fusieplannen. Somers was nergens meer te bekennen, en burgemeester Derua kon uiteindelijk niets anders dan de plannen opbergen.
Overigens een soortgelijk verhaal in Kruibeke, dat met het veel grotere Beveren zou fuseren. Een opstand in de gemeenteraad, waar een wisselmeerderheid de fusiegesprekken opblies, zorgt ervoor dat Kruibeke nu plots weer wil praten met andere, kleinere gemeenten: zowel Zwijndrecht als Temse komen nu weer in aanmerking.
En er is de bijna geruisloze opslorping van het kleine Borsbeek door het veel grotere Antwerpen: een gouden zaak voor de schulden van de grootstad, waarbij de kleine randgemeente moest toegeven “simpelweg niet meer de middelen te hebben om op eigen houtje verder te kunnen”.
“Het klopt dat iedereen aan het nadenken is, en dat we veel zenuwachtigheid voelen. Want niemand wil plots alleen achterblijven, en vaststellen dat de gemeenten rondom opgegaan zijn in een groter verhaal, zonder hen. Zeker rond steden speelt dat mee”, zo stelt een insider.
“Dat verhaal van Boortmeerbeek was geen fusie, maar een opslokoperatie”, zo zegt een topper in de Wetstraat. “Erg vaak zie je dat de politieke agenda van een partij bepaalt wat er gaat gebeuren, in plaats van de bestuurlijke logica. Die totale vrijwilligheid bij fusies is dus wat gevaarlijk. Maar typisch voor de nationale politiek: we durven niets meer te organiseren.”
Binnen de top van cd&v, toch de landelijk nog steeds sterkste partij, analyseert men de fusieoperatie ook als een keuze tussen twee modellen: “Er zijn twee tendenzen, zij die uiteindelijk aansluiten bij een grotere stadskern in de buurt, of zij die een dam gaan opwerpen tegen die stad, met uiteindelijk drie of vier kleinere centra in die grotere gemeente.”
Dat laatste beaamt Theo Francken, lokale burgemeester in Lubbeek. Hij is zelf bezig om een fusieverhaal te bewerkstelligen, en wil absoluut een samengaan met het naburige Leuven vermijden: “We moeten consolideren, maar voor ons is het platteland de toekomst. Ons bewonersaantal blijft hier stijgen, en ook de inkomens blijven hoog. Dat is ons model.”

The Big Picture: De lijst van al geplande fusies is lang. Die van potentiële fusies nog langer.

Ondertussen zijn al een pak fusies in Vlaanderen rond, die tegen 2024 gerealiseerd zullen zijn. Daarbij valt op dat de huwelijkspartners erg vaak gelijklopende dominante politieke families hebben, met één drijvende kracht, en het dus zeker ook een ‘politieke agenda’ is die speelt:
- Lokeren en Moerbeke hebben allebei Open Vld als veruit sterkste partij. Lokale sterke man Filip Anthuenis (Open Vld) was de drijvende kracht.
- Ook Wachtebeke en Lochristi worden door de liberalen gedomineerd, met nog wat lokale partijen. Daar is Yves Deswaene (Open Vld), de burgemeester van Lochristi, duidelijk de trekker.
- Wingene en Ruislede in West-Vlaanderen zijn hardcore landbouwgemeenten, met een ijzersterke cd&v en wat lokale lijsten. Velen wijzen naar Brecht Warnez (cd&v) als architect.
- Tessenderlo en Ham zijn in Limburg twee landelijke gemeenten met sterke formaties van cd&v en de socialisten.
- Borgloon en Tongeren lijkt dan weer sterk op een ‘blauwe fusie’, met het stadje van Patrick Dewael (Open Vld), Tongeren, dat de blauwe buurgemeente opslorpt.
- Bilzen en Hoeselt is een verhaal van fusies tussen de lokale lijsten, met de onvermijdelijke Johan Sauwens als grote powerbroker.
Maar zoals gezegd, de lijst van andere potentiële fusies is nog langer. Daarbij gaat het, zoals steeds in de politiek, vooral om veel rook, maar nog geen concreet vuur. Maar deze nieuwsbrief kon heel wat mogelijke aanstaande huwelijke oplijsten.
Zo is er een grote operatie in Zuid-Oost-Vlaanderen, waarbij Kluisbergen, Kruisem en Wortegem-Petegem allemaal zouden aansluiten bij Oudenaarde. Drijvende kracht is Marnic De Meulemeester (Open Vld), maar niet enkel hij ziet graten in het verhaal. Want naast liberalen zijn ook cd&v’ers in Kruisem, met Robrecht Bothuyne blijkbaar aan boord. Een volksbevraging liep tot 23 mei, maar alles wijst erop dat daar straks een nieuwe supergemeente tot stand komt.
Een ander verhaal is Damme, de thuisbasis van Joachim Coens, afscheidnemend cd&v-voorzitter. Hij kijkt al een tijdje naar een fusie. Knokke is daarvoor qua grootte misschien het meest logisch, maar daar is de interesse mager: de lokale man Piet De Groote (de opvolger van Leopold Lippens) zal niet snel opzij gaan. Dus misschien liggen de kansen beter in Brugge, waar Dirk De Fauw (cd&v) burgemeester is. De naamsbekendheid van Coens kan dus straks spelen in een grotere stad.
Opvallend is dat rond Gent, dat kampt met een stevige schuldenberg en dus heel wat voordeel zou hebben bij het opslorpen van een randgemeente, geen enkel gerucht de ronde doet: Mathias De Clercq (Open Vld) en co lijken niet geïnteresseerd in dergelijk verhaal. Het aanpalende Destelbergen, zelf stevig blauw, heeft wel gesprekken aangeknoopt met buur Laarne, ook heftig Open Vld.
In Vlaams Brabant bloeit een ander fusieverhaal. “Ja, wij zijn aan het praten”, zo is bij burgemeester Francken in Lubbeek, maar ook bij Rudi Beeken in het aanpalende Tielt-Winge te horen. “We maken dezelfde analyse, ik deed het alleen tien jaar eerder”, zo zegt die laatste. Van een fusie met het aanpalende Aarschot, waar Gwendolyn Rutten (Open Vld) de plak zwaait, wil Beeken absoluut niet weten: de vraag is of hij überhaupt nog opkomt onder de vlag van Open Vld, straks. Maar Beeken wil vooral niet een bijrol gaan spelen als deelgemeente van een grotere stad. “Er moet één grote landelijke gemeente komen in het Hageland”, zo stelt hij.
De vraag is of dat dan mét of zonder Francken en Lubbeek zal zijn. Die gemeente zit niet in dezelfde politiezone, die Tielt-Winge deelt met Bekkevoort, Geetbets, Kortenaken en Glabbeek. In die laatste gemeente zwaait de ex-LDD’er Peter Reekmans de plak. Hij zou mogelijk wel meestappen in een groter fusieverhaal, van tot vijf landelijke gemeenten, en zo eventueel zelfs de overstap naar N-VA maken, zo gaan de geruchten. Concreet is het (nog) niet, maar de inhoudelijke keuze is wel duidelijk: niet bij Leuven, Aarschot, Diest of Tienen, maar liever één grote landelijke gemeente ‘Hageland’.
Bij een hele reeks gemeenten in dat landelijke deel van Vlaams-Brabant is er hoe dan ook een ‘bestuurskrachtmeting’ opgestart: een analyse van de Vlaamse overheid om te meten hoe sterk of zwak het lokale bestuur staat. Eenzelfde oefening gebeurt in Noord-Oost-Vlaanderen. Daar zijn Kaprijke, Assenede, Sint-Laureins en Zelzate allemaal zo’n meting opgestart. De angst om straks verplicht bij pakweg Eeklo te eindigen, is niet klein.
En ook in Zuid-Limburg gonst het nog van de geruchten. Na de fusie van Tongeren en Borgloon bleven Alken, Heers, Kortessem en Wellen wat verweesd achter. Maar ook daar zal er toch meer dan vermoedelijk een fusie moeten doorkomen.

Opvallend: Geen Vivaldi-meerderheid, woensdag in de Kamer. En dus geen stemming.

Niet dat er echt cruciale zaken op de agenda stonden. Zoals we netjes voorspeld hadden verhuisde de beslissing over de verplichte vaccinatie voor het zorgpersoneel na een filibusteractie van de oppositie naar de Raad van State, en blijft het dus voorlopig in de ‘frigo’ zitten. En dus waren er enkel een paar resoluties te stemmen, over onder meer de mensenrechten in Hongkong en de psychosociale begeleiding van militairen.
Maar daar gaat het niet om, bij de werking van een meerderheid: die wordt geacht aanwezig te zijn, als er gestemd wordt. Zo niet toont dat een vergaand gebrek aan discipline in de fracties van de meerderheid, en desinteresse voor de coalitie.
Die vernedering liep Vivaldi afgelopen woensdag op, toen de oppositie moest vaststellen dat maar zo’n 60 Kamerleden van de zeven meerderheidspartijen aanwezig waren. Dat is erg weinig, gezien hun meerderheid van 87 (op 150) zetels. Een paar Kamerleden waren ‘legitiem’ afwezig, en maken dan volgens de gewoonte een stemafspraak met iemand van de oppositie: die stemt dan in ruil ook niet, om zo het evenwicht te bewaren. Maar enkel André Flahaut (PS) en Denis Ducarme (MR) hadden de moeite gedaan om een stemafspraak met de N-VA-fractie te maken. Zeker bij de 19-koppige PS-fractie leek een pak volk vervroegd de brug te maken, daar was een hele groep gewoon niet komen opdagen.
Het gevolg: N-VA vroeg opheldering, na het vragenuurtje dat omwille van Hemelvaartsdag al op woensdag doorging. Want, indien er geen meerderheid aanwezig zou zijn, moest die maar volk optrommelen. Dat lukte niet: normaal is dat een job voor de fractieleiders en zelfs de betrokken ministers. Maar dat kregen de Vivaldi-partijen niet rond: toch een deuk voor het vertrouwen, en alweer een blauwe plek voor de coalitie.

Genoteerd: Opnieuw oorlogstaal voor Vivaldi, linkerzuil van cd&v eist een “rechtvaardigere fiscaliteit”.

“In deze harde tijden kan ik als christendemocraat zwijgen noch stilzitten”, zo manifesteerde Vincent Van Peteghem zich als hét gezicht van de linkerzuil van cd&v, op Rerum Novarum, afgelopen donderdag. De vicepremier en minister van Financiën sloeg daarbij vakbondsgewijs op tafel: “Met cd&v in deze regering zal nooit geraakt worden aan de automatische index“, om vervolgens ook nog eens de fiscale hervorming onder de aandacht te brengen. Daarmee werd, na de Boerenbond, een andere zuil van cd&v nog eens (verbaal) bediend.
Dat Van Peteghem zich roerde, was niet helemaal verwonderlijk. Hij geldt als de voornaamste ACW’er in de federale ploeg, met Annelies Verlinden (cd&v) en Sammy Mahdi (cd&v) die geen nauwe band met het middenveld hebben. Maar het dossier van de fiscale hervorming is al langer een heel zichtbare trofee, die cd&v wil binnenhalen.
“Het gebrek aan steun aan de regeringstafel van partijen die naar de buitenwereld toe een breekpunt maken van rechtvaardige fiscaliteit slaat mij soms met verstomming”, zo sneerde Van Peteghem naar zijn groene en rode coalitiepartners. Om zichzelf daarna op de borst te kloppen: “Ik blijf vechten, want ik weet dat ik medestanders heb om deze dossiers succesvol opnieuw op tafel te leggen en we gaan dat ook doen.”
Op de dag van de christelijke arbeidsbeweging kwam ook Marc Leemans, de vakbondsbaas, zoals vanouds fel opzetten. Zo stelde hij in een gesprek aan De Tijd dat de huidige “onrechtvaardigheid de democratie bedreigt” en dat “de fiscale druk overwegend en veel te zwaar op inkomen uit arbeid weegt, en veel te weinig op vermogen. Intussen zakt de lage middenklasse weg en is er een steeds grotere concentratie van geld bij de elite”.
Dat zowel Leemans als Van Peteghem zo fel voor het behoud van de index gaan, belooft alvast niet veel goeds voor een open discussie over de loon-prijsspiraal, die zich steeds meer opdringt voor Vivaldi. Ook de socialisten stelden al heftig hun veto om een discussie te voeren over de index, een systeem dat in Europa enkel ook in Luxemburg en Malta bestaat.
Anderzijds is het maar de vraag of het zo verstandig is van cd&v om zo fel op de fiscale hervorming in te zetten, terwijl waarnemers in de Wetstraat er haast vanuit gaan dat die er zeker niet komt. De kans dat Vivaldi zich vastrijdt, als premier Alexander De Croo (Open Vld) al veel zin zou hebben om het onderwerp echt aan te snijden, is huizenhoog. Het was veelbetekenend dat het oorspronkelijk niet opgenomen was in de lijst van werven voor het ‘zomerakkoord’.

Andermaal opgedoken: Het monster van Loch Ness, een federale kieskring, komt weer eens boven water.

Het zijn Egbert Lachaert (Open Vld) en Patrick Dewael (Open Vld) die aankondigden in De Standaard, dat ze een wetsvoorstel gaan indienen voor een federale kieskring. Op die manier zouden Vlamingen, Walen en Brusselaars ook kunnen stemmen op politici uit het andere (taal)gebied.
Meteen willen de liberalen 20 van de 150 zetels dus ‘nationaal’ laten verkiezen. “Het huidige systeem beloont politici die zo hard mogelijk van leer trekken tegen de andere gemeenschap. Dat veroorzaakt een negatieve spiraal die tot een blokkering leidt”, zo stelt Dewael.
Het is een oud idee, dat al veel langer meegaat. En recent liep ook Georges-Louis Bouchez (MR) er nog mee rond: hij droomt ervan zich ook aan de Vlaamse kiezers te mogen presenteren, om zo de Zestien te veroveren. Dat hij daarbij niet de taal spreekt van de meerderheid, lijkt een detail.
Maar de kans dat het voorstel er komt, is nihil: het behoeft een tweederdemeerderheid in de Kamer, want de Grondwet moet dan gewijzigd worden. Dat kan technisch wel, het artikel is aangeduid in de vorige periode.
Maar praktisch is het een heel ander verhaal: cd&v is een bijzonder koele minnaar van het idee, zo bevestigden hoge bronnen vanmorgen. N-VA en Vlaams Belang zijn hoe dan ook tegen. Dat laat zeer weinig marge. Binnen Vivaldi is alvast Groen wél enthousiast, zo liet ze vanmorgen weten in een persbericht.
Maar dé grote vraag is hoe dat systeem dan precies zou werken. Immers: liggen de zetelaantallen op voorhand voor die twintig vast, per taalgroep, of wordt het systeem helemaal losgelaten en telt gewoon één stem per persoon als principe? Dat laatste zullen de Vlaamse partijen eisen: zij zijn numeriek nu zwaar benadeeld in de Kamer: Franstalige zetels kosten veel minder stemmen dan Vlaamse. Zo’n vergrendeling van taalgroepen meteen op een federale kieskring zetten, zou dus een contradictio in terminis lijken: gelijk, maar toch niet helemaal.
Voor Franstalige partijen zou het wel een logische eis zijn: zij dreigen anders hun eigen minderheidspositie nog verder te ondergraven. De duivel zit hem dus in de details van het wetsvoorstel dat de Open Vld’ers willen indienen.

Broeierig: Het stikstofdossier blijft gisten. Hoe zit het nu met ‘de lijst’?

Het is ondertussen een lijst die bijna mythische proporties heeft aangenomen: de landbouwbedrijven die moeten sluiten van de Vlaamse regering, omvat nu om een reeks van 41 bedrijven die ‘code rood’ hebben gehad. Vooral de vraag hoe die lijst tot stand kwam, boeit de oppositie, maar vooral de meerderheid zelf.
Daarbij blijven cd&v en vooral Open Vld kritische vragen afvuren, aan het adres van de Vlaamse regering en bevoegd minister Zuhal Demir (N-VA). Ze kreeg woensdag in de plenaire vergadering, samen met heel de Vlaamse ploeg, forse kritiek van de oppositie. Zowel Bruno Tobback (Vooruit) als Jos D’Haese (PVDA) wilden dat Jan Jambon (N-VA), de minister-president himself terug zou komen uit Davos, om tekst en uitleg te geven. Want “was er nog wel een Vlaamse regering?” zo vroegen beiden zich af. Ze vorderden dus Jambon op, de meerderheid stemde dat weg.
Het was vervolgens voormalig Open Vld-voorzitter Gwendolyn Rutten die de coalitie het vuur aan de schenen legde, over die fameuze lijst. “Acht bedrijven kregen van de ene op de andere dag koudweg te horen dat ze moeten sluiten. Als je zo’n opoffering vraagt van de boeren moeten je beslissingen duidelijk, correct en rechtszeker zijn”, zo beukte zij in op de coalitie.
Daarop sprong Groen in de dans: “Mevrouw Rutten, u hebt de facto het vertrouwen opgezegd in de regering. Minister Demir heeft al duidelijk gemaakt hoe het dossier in mekaar zit. Hier is geen meerderheid meer”, zo stelde Björn Rzoska (Groen). En nog opvallender: zowel Groen als Vooruit zijn ten gronde wél voor dat stikstofakkoord, zelfs in die mate dat ze N-VA en Demir eigenlijk een wisselmeerderheid aanboden, om het toch gestemd te krijgen.
Het leed is niet geleden voor de centrumrechtse coalitie, ondertussen. Zowel Open Vld als cd&v gaan zich vastbijten in die lijst, zo bleek gisteren. Daarbij kwam Wilfried Vandaele (N-VA) minister Demir ter hulp, met een wel heel opvallende uitleg, over het feit waarom op het allerlaatst plots nog vijf landbouwbedrijven ‘gered’ werden, en van de lijst verdwenen.
“Die vijf zijn geschrapt door de Vlaamse Landmaatschappij (VLM). Er was een technisch probleem met die vijf: men houdt rekening met heel de emissie, niet elke stal afzonderlijk. Als je nu twee stallen hebt van eenzelfde bedrijf, maar die een eind van elkaar liggen, wat is dan de methodiek? Men neemt het emissiepunt tussen die twee stallen. Eigenlijk is dat wetenschappelijk gezien niet goed, het is een bug in het systeem. Daarom heeft de VLM gezegd, dat dit niet klopt en dat het niet goed is. En daarom hebben ze die vijf eruit gehaald, aangezien die cijfers niet helder noch betrouwbaar zijn”, zo stelde Vandaele.