Het boerenprotest tegen het stikstofakkoord wordt bijzonder grimmig. De Vlaamse minister van Omgeving Zuhal Demir (N-VA), die voor de opgehitste boeren kop van jut is, moet politiebescherming krijgen, dag en nacht. Dat beoordeelde het crisiscentrum. Dat lijkt het trieste dieptepunt in een campagne waarin de Boerenbond een cruciale rol lijkt te spelen. “Ze verspreiden doelbewust leugens”, zo is in kringen van N-VA te horen. Dat de cd&v-ministers, landbouwminister Jo Brouns op kop, geen enkele steun lieten horen – zelfs geen tweetje – nadat boeren rondreden met de slogan “Demir aan de strop” – met een stropop aan een tractor – komt bij N-VA hard aan. In de zaal van het boerenprotest stond dan weer wel cd&v-parlementslid Tinne Rombouts. Het dossier en de sfeerschepping leidt tot een giftige cocktail voor de Vlaamse regering.

In het nieuws: “Slaapt u nog goed, mevrouw Demir?”, riep een oververhitte landbouwster vanuit de zaal in Merksplas.

De details: Het is een wel heel bittere opmerking voor een minister die ondertussen dag en nacht bewaakt moet worden.

• “Demir aan de strop”, met zowaar een galg vooraan op een tractor gemonteerd, rijdt triomfantelijk door de straten van Merksplas, naast het Vennengebied in Turnhout. Tientallen tractors zijn, met hun eigenaars, naar een meeting van het ABS, het Algemeen Boeren Syndicaat, komen afgezakt. Maar het is de Boerenbond, die ook mobiliseert op de meeting, die de sfeer bijzonder grimmig maakt en de toon zet.
• Dit zijn immers de Noorderkempen, ooit het hartland van cd&v en dus van de Boerenbond. Plus, het is het gebied dat door de strengere uitstootregels rond stikstof in zijn landbouwactiviteiten bijzonder stevig geïmpacteerd is: zo’n 200 landbouwbedrijven gaan het fors voelen. Een paar staan zelfs op de fameuze lijst van 41 bedrijven die definitief dicht moeten.
• Het ABS organiseerde in elke provincie dergelijke meetings, mét de minister van Omgeving Demir als gastspreker. Die organisatie van voorzitter Hendrik Vandamme, de “drietand”, is altijd al de “groenere” rivaal geweest van de Boerenbond. De leden van het ABS pleiten niet altijd voor grootschalige, industriële landbouw en vinden al veel langer dat de Boerenbond verworden is tot een conglomeraat dat vooral de eigen (financiële) belangen verdedigt. De meetings zijn dus kritisch, maar Demir speelt bij het ABS in principe geen compleet verloren match.
• In Merksplas echter gaat het helemaal de andere kant op: de Boerenbond is massaal aanwezig, in de zaal duikt ook lokaal cd&v-parlementslid Tinne Rombouts op, een traditionele stem van de Boerenbond in de Kempen. Zij staat bij de rumoerige Boerenbonders in de zaal: de sfeer is er niet naar om een constructief debat aan te gaan, laat staan de beslissing van heel de Vlaamse regering te verdedigen: Demir krijgt de ene scheldtirade na de andere.

Ten gronde: Bij N-VA zien ze er veel meer in dan een “incidentje”.

• Dat de Boerenbond zich, onder impuls van het nieuwe voorzitterschap van Lode Ceyssens, voormalig cd&v-parlementslid, zo fel opstelt tegen een akkoord dat toenmalig minister van Landbouw én viceminister-president Hilde Crevits (cd&v) mee onderhandelde, valt al langer op. Sinds de positiewissel, waarbij Boerenbonder Jo Brouns (cd&v), streekgenoot van Ceyssens, door cd&v op Landbouw werd gezet, is de sfeer helemaal omgeslagen.
• Op diens eedaflegging waren de Boerenbonders, met groene hesjes, massaal aanwezig in het Vlaams Parlement, alsof ze het statement wilde maken “dat ze nu één van hen” in Brussel hadden. Brouns herhaalde voor de camera’s sindsdien wel dat hij dat stikstofakkoord respecteert, maar in de feiten gaat het protest steeds meer in crescendo.
• Daarbij loopt de frustratie voor Demir en haar kabinet hoog op. Zij lieten incognito een aantal infosessies van de Boerenbond volgen en konden hun oren niet geloven: “Het aantal leugens dat daar werd verteld, is echt stuitend. Dan moet je natuurlijk niet schrikken wanneer het dan plots veel grimmiger wordt, als je iedereen eerst helemaal hebt opgefokt”, zo klinkt het in de wandelgangen.
• Tegen de tractor met stropop diende Demir uiteindelijk klacht in: de politie kon ook de nummerplaat van de tractor noteren. Want voor de minister “was een grens bereikt”.
• Dat leverde meteen striemende commentaar op van politiek journalist Rik Van Cauwelaert van De Tijd: “Tiens, zou Gaston Eyskens ooit klacht hebben ingediend tegen de stakers die hem aan de galg wilden?”, zo haalde hij de betoging tegen de Eenheidswet van 1960, waarbij de slogan “Eyskens au poteau” werd meegedragen, aan.
• Voor Demir is het voorlopig wel stevig slikken: zij staat sinds enige tijd, na een risico-analyse van de diensten, onder politiebescherming, dag en nacht. Dat bevestigen bronnen in de Vlaamse regering, al wilde het kabinet van Demir zelf dat niet beamen. Dat er ondertussen geen enkele publieke steun komt van de cd&v-collega’s in de regering, nadat nochtans de opgehangen stropop op de tractor in alle kranten te zien was, komt hard aan. “Als collega-ministers zoiets meemaken, zou ik toch eens een tweetje sturen om steun uit te spreken“, zo is in N-VA-kringen te horen.
• Het is niet de eerste keer dat keihard protest vanuit de landbouwsector zeer persoonlijk gespeeld wordt. Legendarisch zijn de acties tegen Norbert De Batselier (Vooruit), waarbij boeren zijn wagen op z’n oprit vernielden door er tonnen mest over te gooien. Of Vera Dua (Groen), die aardkluiten naar het hoofd gegooid kreeg bij een boomplanting en op betogingen “de groene hoer” werd genoemd.
• Recenter nog kreeg de Nederlandse minister van Landbouw Christianne Van der Wal opgehitste boeren aan haar privéwoonst, ook omwille van protest tegen de stikstofplannen. Op blote voeten ging ze na luidruchtig en grimmig protest vragen of de boeren wilden ophouden. “Jullie staan heel dicht bij mijn huis, mijn kinderen staan hier binnen te trillen, nu is het gewoon klaar”, zo ging ze de landbouwers vertellen.

The Big Picture: De kleine belangengroepen van cd&v staan lijnrecht tegen het goudhaantje van N-VA. Met een grotere inzet dan enkel stikstof.

• Na het vertrek van Valerie Van Peel is de rol van Demir nog belangrijker geworden bij de Vlaams-nationalisten. Net als Lorin Parys en Van Peel, twee figuren die de deur dicht trokken, staat Demir voor een verbreding van de partij, die verder gaat dan enkel een Vlaamse of economisch rechtse flank.
• Dat ze zich met haar beleid bij de boeren niet populair maakt en de Boerenbond op haar pad tegenkomt, is bij N-VA al veel langer een uitgemaakte zaak. De partij kijkt naar de ondertussen ook electoraal veel bredere vijver van verenigingen als Natuurpunt, waar Demir wél veel ingang vindt en krijgt.
• Dat Demir bovendien ook in het Vlaams Parlement steun krijgt, openlijk, van de oppositiepartijen Groen en Vooruit om dat stikstofakkoord erdoor te krijgen, is ondertussen niemand ontgaan: het is ook na 2024 van belang om bruggen te bouwen om in een coalitie te geraken. En terwijl huidig Vlaams minister-president Jan Jambon (N-VA) in de zomer van 2019 niet wilde weten van iets anders dan de huidige centrumrechtse coalitie met Open Vld en cd&v, is het een publiek geheim dat figuren als Ben Weyts (N-VA) en Demir zelf best wel open stonden en staan voor andere combinaties.
• Tegelijk heeft Demir van voorzitter Bart De Wever al het wat vergiftigde geschenk gekregen om genoemd te zijn als de “logische opvolger” van Jambon, waarvan iedereen ziet dat het bij één legislatuur als minister-president zal blijven. Dat maakt de druk extra groot voor Demir om in de stikstofsaga niet onderuit te gaan en straks naar het Martelarenplein te kunnen, na 2024.
• Voor cd&v speelt een heel ander belang. De partij lijkt, na het voorzitterschap van Joachim Coens en de wissel in de Vlaamse regering met Wouter Beke, terug te plooien op wat ze kent en weet: de standen en belangengroepen binnen de partij. Was het dat de nieuwe voorzitter Sammy Mahdi bij de benoeming van een opvolger voor Beke zijn stempel nog niet kon drukken, of dat de Vlaamse fractie van cd&v, met steun van Hilde Crevits aan het langste eind trok? Feit is dat met Brouns heel specifiek de Boerenbond kreeg wat ie wilde: opnieuw de portefeuille landbouw in hun handen.
• Maar al eerder bleek dit een gevaarlijke formule voor cd&v: het Arco-debacle zou de partij net moeten geleerd hebben dat opkomen voor die belangengroepen, in dit geval de ACW-zuil en de “800.000 coöperanten”, haar politieke nachtmerries bezorgde en electoraal uiteindelijk niets opleverde.
• Vroeg of laat komt heel het stikstofakkoord, na het openbaar onderzoek dat moet worden doorgevoerd, toch nog op het bord van de Vlaamse coalitie. Het is afwachten hoe die clash dan afloopt.

Om te volgen: Krijgt Vivaldi, nadat het triomfantelijk had aangekondigd dat elke uitgesproken gevangenisstraf zou uitgevoerd worden, er nu plots een heel ander beleid door? 

• Minister van Justitie Vincent Van Quickenborne (Open Vld) zou op zijn geliefde departement, met “Team Justitie” de hemel bestormen: dat beloofde hij met de regelmaat van de klok. Maar dat tussen droom en daad op Justitie wetten staan, maar vooral heel veel praktische bezwaren, ondervond Van Quickenborne al meermaals.
• Zijn aankondiging om de strafuitvoering aan te passen en effectief ook alle straffen onder de drie jaar nu eindelijk te gaan uitvoeren, werd al een aantal keer noodgedwongen aangepast. Die maatregel, één van de paradepaardjes van zijn justitiebeleid, moest er eerst vorig jaar al zijn, dan tegen de zomer, vervolgens werd het september en dan nog enkel voor straffen tussen de twee en drie jaar. Alles daaronder blijft zonder effectieve gevangenisstraf.
• Maar nu lijkt de bodem van onder die aanpak weggeslagen, met de gevangenispopulatie die ondertussen, met meer dan 11.000 gedetineerden, op een recordhoogte zit. Want Van Quickenborne is nu van plan om structureel gevangenen net zes maanden voor het normale einde van hun straf al vrij te laten, voorwaardelijk. Enkel terroristen of daders van zedenfeiten zouden daar niet onder vallen, zo weet De Standaard.
• Vrijdag brengt de Open Vld-vicepremier de zaak naar de kern, en uiteindelijk zou de Kamer zich dan ook over die nieuwe wet moeten uitspreken. In 2020, in volle coronacrisis, deed men dat ook al eens, als een eenmalige noodgreep.
• Ondertussen is er ook het nieuwe strafwetboek, dat onder meer een oplossing zou moeten bieden voor alle straffen onder de zes maanden, die nu worden uitgesproken, maar niet uitgevoerd. Ook daar maakte Van Quickenborne zich sterk dat dit er “nog dit jaar” zou moeten komen. Maar binnen de meerderheid maakt men gewag van “grote problemen” en is het maar de vraag of dat er dus effectief komt.
• De oppositie reageert razend: “Compleet onverantwoord en woordbreuk. Deze minister van Justitie gaat volledig onder de eigen lat door. De strafuitvoering is eens te meer een lachertje”, zegt Sophie De Wit (N-VA). “De minister heeft zichzelf een brevet van onvermogen opgespeld, iets waarop hij allesbehalve fier kan en mag zijn: ook de ambitie om straffen onder de drie jaar te laten uitzitten, blijft uitgesteld worden”, reageert Marijke Dillen (Vlaams Belang).  

Ook genoteerd: Georges-Louis Bouchez (MR) speelt alweer de woordvoerder van Bart De Wever (N-VA): hij legt een ultimatum op aan Tinne Van der Straeten (Groen).

• “Nadat de deadline al vier keer is uitgesteld, kondigt Van der Straeten aan dat ze pas “voor september” de onderhandelingen over de nucleaire verlenging gaat afronden. 2025 wordt zo quasi onhaalbaar. Exact wat de groenen altijd hebben beoogd. Schandelijk dat de coalitiepartners laten begaan”, zo sneerde Bart De Wever (N-VA) maandag.
• En kijk: dinsdag is er Georges-Louis Bouchez. In La Libre hakte die keihard in op de minister van Energie in de Vivaldi-coalitie, waarvan Bouchez en zijn MR toch deel uitmaken.
• “We kunnen zo niet doorgaan. Het is van essentieel belang dat Van der Straeten ons tegen eind juni, begin juli resultaten kan voorleggen.”
• “Als we dit tot september rekken, krijgen we ofwel in 2025 en 2026 een probleem met de continuïteit van de energievoorziening, ofwel bouwen we een heleboel gasgestookte centrales en krijgen we te horen dat de uitbreiding van kernenergie niet meer nodig is.”
• “Tijdverspilling is in het belang van degenen die geen kernenergie willen. Vorige week was Van der Straeten in Jordanië, en de premier was er niet, dat kan niet”, zo stelde Bouchez.
• Die komt meteen met een heus dreigement: als Van der Straeten tegen dan niets heeft gedaan, moet het parlement de onderhandelingen overnemen. “Een delegatie van het parlement is niet dommer dan een delegatie van de regering. Als de minister alles doet om de onderhandelingen te vertragen, kan het parlement de zaak in eigen hand nemen. Het scala aan mogelijkheden is immens. We zitten in een parlementaire democratie, we moeten ophouden te geloven dat de regering almachtig is.”
• Dat Bouchez actie wil, loopt samen met de uitspraken van PS-baas Paul Magnette. Die maande ook de regering aan om, eerder dan te onderhandelen, eenzijdig gewoon Engie de verplichting op te leggen stroom te leveren en te verkopen. Dat kan wel degelijk, omdat energiebevoorrading een zaak van “algemeen belang” is.
• Bij Groen gaf de nieuwe voorzitter Jeremie Vaneeckhout meteen Bouchez lik op stuk: “Een motie van wantrouwen van collega Bouchez, is een motie van wantrouwen tegen de premier, aangezien er in tandem onderhandeld wordt om tot een akkoord te komen. Al goed dat alvast de MR sinds 2020 van het dossier is gehaald.”
• De vraag is nu hoe ernstig beide partijen, PS en MR, het menen met hun dreigementen. Maar gunstig voor de sfeer in de coalitie is het dossier andermaal niet.

Op de agenda: Premier Alexander De Croo (Open Vld) wil vrijdag en dit weekend doorduwen.

• De eerste van zijn “zomerdeals” moet nu vrijdag toch een feit worden, zo vindt premier De Croo. Die liet zijn coalitiepartners weten dat er dan onderhandeld wordt en dat men desnoods het hele weekend de zomerhitte moet trotseren om tot een deal te komen. Daarbij zouden toch wat meer dossiers tegelijk op tafel komen, ondanks de waarschuwing van Egbert Lachaert (Open Vld) over een “koehandel”.
• Zaterdag kan het al erg warm worden voor Vivaldi, want andermaal ligt het dossier van het defensiebudget op tafel, naast onder meer ook de ondertussen infame arbeidsdeal en zelfs het dossier van de pensioenhervormingen, zo is te horen.
• Minister van Defensie Ludivine Dedonder (PS) moet deze week naar voorbereidende vergaderingen voor de NAVO-top eind deze maand in Madrid en kan daar nog niet met witte rook komen over een Belgisch budget dat naar 2 procent van het bbp doorstijgt. Al is het maar de vraag of PS’er Dedonder daarvan wakker ligt: de PS is meer met koopkracht bezig dan met het leger, op dit moment.
• Het is vooral Ecolo dat aan de regeringstafel neen blijft zeggen, nu al meerdere meetings. De discussie is daarbij, los van allerlei voorwaarden over Europese defensie-integratie en de “return” aan de samenleving, plus allerlei klassieke budgettaire trucjes, eigenlijk te herleiden tot de vraag of er een einddatum op die belofte om naar 2 procent te gaan, moet worden ingevuld of niet. In 2014 loste toenmalige premier Elio Di Rupo (PS) immers met een handigheidje de zaak op. Ook toen stond België al internationaal onder druk om meer te doen. Op de NAVO-top in Wales verklaarde Di Rupo dat het Belgisch budget naar die 2 procent “zou evolueren”, zonder er ooit een datum op te kleven. Ecolo wil dat nu ook.
• Maar dat is onhaalbaar voor de coalitiepartners, in de eerste plaats de liberalen van De Croo en Bouchez. Die kunnen internationaal niet nog meer “gezichtsverlies” slikken.
• De premier was gisteren overigens nog eens in het buitenland, in Den Haag, op een bijeenkomst van een aantal NAVO-premiers ter voorbereiding van Madrid. In het Catshuis zag hij onder meer Mark Rutte (Nederland), NAVO-secretaris-generaal Jens Stoltenberg, maar ook Mette Frederiksen (Denemarken), Klaus Iohannis (Roemenië) en Mateusz Morawiecki (Polen).
• Daar legden die landen overigens een gezamenlijke verklaring af. De meest relevante passage voor het Belgische debat, ook dus onderschreven door België, was er niet naast: ”De nieuwe veiligheidsrealiteit vereist meer middelen om de NAVO te versterken. In Madrid moeten de bondgenoten zich de belofte herinneren om 2 procent van ons bbp aan defensie te besteden.”
• Voor de volledigheid geven we overigens mee dat ook Jan Jambon (N-VA) gisteren nog eens in het buitenland was: ook hij zat in Den Haag, voor de Nederlandse taalunie. De laatste week countert men in de Zestien het argument dat de premier te veel in het buitenland zit, door systematisch naar Jambon te verwijzen.