Steeds meer Russische oligarchen oordelen dat de Europese sancties die tegen hen werden getroffen na de Russische invasie van Oekraïne niet rechtsgeldig zijn. Al minstens 18 rechtszaken werden aangespannen bij het Hof van Justitie van de Europese Unie in Luxemburg. De kans op slagen lijkt echter bijzonder klein.

Eén van de maatregelen van het Westen om de Russische economie plat te leggen, om zo de oorlogsmachine plat te leggen, was het invoeren van sancties tegen Russische oligarchen en diens bedrijven. Vooral de rijken die banden onderhielden met het Kremlin of de Russische president Vladimir Poetin zelf werden geviseerd. In totaal werden al meer dan duizend mensen door de Europese Unie op de sanctielijst geplaatst.

Dat die oligarchen daar allerminst tevreden mee zijn, valt te begrijpen: hun eigendommen en tegoeden in de Europese Unie worden geblokkeerd, en van reizen naar en van Europese landen is geen sprake meer. Ook is een internationale sanctie bijzonder nefast voor de bedrijven van de oligarchen, die soms ook zelf worden opgenomen in het sanctiepakket. Bij Roman Abramovitsj leidde de sanctie zelf tot de verkoop van zijn voetbalclub Chelsea FC.

Enkele namen bekend

Steeds meer Russische superrijken spannen nu een rechtszaak aan bij het Hof van Justitie van de Europese Unie, in de hoop van de sanctielijst te kunnen verdwijnen. Veel aanklachten worden enkel ondertekend met de initialen, waardoor het moeilijk is te achterhalen wie van de oligarchen nu net een zaak start. Wie er wel zeker bij horen zijn:

• Roman Abramovitsj, voormalig eigenaar van voetbalclub Chelsea FC en Sibneft, de grootste Russische oliemaatschappij.
• Mikhail Fridman, de medeoprichter van Alfa Group, een investeringsconsortium, en de bank Alfabank.
• Petr Aven, tot maart 2022 voorzitter van de raad van bestuur van Alfabank.
• Alisher Oesmanov, hoofdaandeelhouder van mijnbedrijf Metalloinvest, eigenaar van staatsmedium Kommersant en mede-eigenaar van MegaFon, het op één na grootste telecombedrijf van Rusland.

Ook Russische organisaties en bedrijven, zoals nieuwszender (en propagandamachine) RT News, oordelen dat de Europese boycot op Russische media die door de staat worden aangestuurd niet rechtsgeldig is. Ook investeringsmaatschappijen The Russian Direct Investment Fund en VEB.RF, waarvan de voorzitter rechtstreeks door Poetin wordt aangesteld, zetten een rechtszaak op poten.

Niet tevreden, geld niet terug

De woordvoerder van het Europees Hof, Jacques Zammit, vertelde aan Politico dat het Hof wel rechtszaken had verwacht, maar dat er nog een lange weg te gaan is voor er kan geoordeeld worden. “Het kan maanden, misschien zelfs een jaar duren voor een rechtszaak is afgerond”, gaf hij mee. Ook verwacht hij dat er de komende tijd wel nog een pak rechtszaken zullen worden aanhangig gemaakt.

Of die rechtszaken veel nut hebben valt, echter te betwijfelen. Een studie die in 2018 werd aangevraagd door het Europees Parlement, toont dat de Europese Unie wel twee derde van alle rechtszaken over opgelegde sancties verloor.

Maar ook al wint de oligarch in kwestie de zaak, wil dit nog niet zeggen dat die zijn geld snel terugziet. Elk jaar wordt de sanctielijst geüpdatet, en worden vrijgesproken oligarchen er gewoon opnieuw opgezet. “Deze mensen blijven op de sanctielijst staan, zelfs als ze keer op keer hun rechtszaken winnen”, vertelde Andreas Geiger, advocaat bij lobbybureau Alber & Geiger aan Politico. Het beste voorbeeld daarvan is Viktor Janoekovitsj, de voormalige president van Oekraïne: in 2014 werden zijn tegoeden bevroren na beschuldigingen van het verduisteren van overheidsgeld. Vorig jaar werd hij na een aanklacht door het Europees Hof vrijgesproken, maar de Europese Unie plaatste hem gewoon opnieuw op de sanctielijst.

Poetins privékok

Ook schept de verloren rechtszaak van Poetinvriend Yevgeni Prigozjin een precedent voor het lot van veel oligarchen. Prigozjin is eigenaar van heel wat hotels en het bedrijf Concord Catering, dat catering voorziet voor heel wat overheidsinstellingen. Door zijn aanwezigheid in de Russische horeca en nauwe banden met Poetin, die regelmatig gespot wordt in één van Prigozjins restaurants, verdiende die de bijnaam “Poetins chef”. Daarnaast is Prigozjin ook meer dan waarschijnlijk de eigenaar van de Wagner Group, een Russische privémilitie die huurlingen ter beschikking stelt van heel wat schimmige regimes over de hele wereld.

Ook hij spande een rechtszaak aan tegen de Europese Unie, aangezien hij vond dat er niet voldoende bewijs was dat de EU zelf verzamelde over de linken tussen hem, Poetin en de Wagner Group. Onderzoeksmedium Bellingcat en het Tsjechische Radio Free Europe/ Radio Liberty, die de banden blootlegden, zouden te gekleurd zijn, aangezien ze betaald worden met geld vanuit de Verenigde Staten.

Hierover kreeg Prigozjin geen gelijk: het Hof van Justitie oordeelde dat het door Bellingcat en RFE/RL verzamelde bewijs wel degelijk geldig was, en de sancties tegen “Poetins chef” van kracht bleven. De kans dat andere oligarchen eenzelfde stunt proberen, maar dat de EU deze doorziet, is groot.

(jvdh)