“Het presidentschap van Poetin is een godswonder”, zo zei de Russische patriarch Kirill in 2012. De geestelijk vader van de Russisch-orthodoxe Kerk lijkt zich comfortabel aan de zijde van Poetin te scharen, terwijl hij spreekt over “kwade krachten” van buitenaf. De volledige etnisch-culturele en kerkelijke eenheid van het het land zouden volgens hem worden bedreigd door het Westen. De patriarch schetst daarnaast het beeld van een kruistocht tegen het opstandige Oekraïne.
De Russisch-orthodoxe kerk speelt een speciale rol in het land. Het Kremlin en de patriarch zijn twee handen op één buik, waar Rusland voor de kerk heilige grond is. Sinds zijn presidentschap – sinds 31 december 1999 – realiseerde ook Poetin zich dat hij een strijdbaar christendom nodig heeft om Rusland weer groot te maken. In de patriarch Kirill vond hij de aangewezen bondgenoot. Zo beschreef hij in 2007 nucleaire bewapening en de orthodoxie als twee pijlers van de Russische samenleving.
Dankzij het politieke sentiment dat heerst in Rusland onder Poetin, hebben andere religies het moeilijk in het land. Het protestantisme wordt gezien als Amerikaanse expansiedrang en katholieken worden geassocieerd met Polen. Zowel Poetin als Kirill hebben dus belang bij een nauwe band.
Hoeder van de schaapskudde
De leider van de Russische kerk spreekt net als Poetin van een “speciale militaire operatie” en rechtvaardigt de oorlog in Oekraïne. Kirill vreest namelijk dat het afvallige Oekraïne te ver weg drijft van de Russische cultuur, waardoor de oorlog voor hem gelijkstaat aan een kruistocht tegen het Westen, dat zondigt door onder andere gay prides te organiseren.
Daarom steunt Kirill de invasie van Poetin en verkondigt hij Kremlin-propaganda, door te zeggen dat er een genocide wordt gepleegd door Oekraïners op Russischtaligen in de Donbas. Russische priesters hebben zelfs bommen gezegend die bestemd zijn voor Oekraïne.
“In ruil voor geld spreekt Kirill de onvoorwaardelijke steun uit voor Poetin. Hij is de hoeder van de schaapskudde in Rusland en legitimeert Poetins acties”, aldus Ruslandkenner Helga Salemon. Volgens haar heeft de Russisch-Orthodoxe kerk daarmee de rol van het communisme overgenomen. De kerk ontvangt financiële voordelen en wordt gepropagandeerd door het Kremlin. “Een echte Rus is Russisch-Orthodox, zo is de gedachte”.
Moskou ziet zich als verlengstuk van het historische Rome
Al eeuwen lang ziet de Russisch-orthodoxe Kerk zich als het centrum van het christendom. “Twee Romes zijn gevallen, het derde staat en het vierde zal er niet komen”, zo schreef monnik Filofei in 1510. Dit beeld wordt door veel Russisch-Orthodoxe gelovigen nog steeds als vanzelfsprekend aangenomen.
Er bestaat daarnaast niet één Orthodoxe kerk, maar verschillende autonome kerken vaak georganiseerd per land. De Russische kerk is de grootste van allemaal, met meer dan 100 miljoen volgers. De Oecumenisch patriarch van Constantinopel – de feitelijke leider van de gezamenlijke Orthodoxe kerken – gaf in 2018 de nieuw opgerichte Oekraïense kerk een autonome status, los van de Russische. De patriarch Kirill verbrak daarop de banden met Constantinopel, wat als een nieuw modern schisma wordt gezien.
Deze kerkscheuring wordt door het Kremlin genoemd als een reden voor het binnenvallen van Oekraïne. Het spreekt namelijk van de “vernietiging” van de Russisch-Orthodoxe kerk in het land en dat moet worden hersteld en beschermd.
Poetin is de antichrist
Het hoofd van de Oekraïens-orthodoxe Kerk van het Patriarchaat Moskou – dat lang pro-Rusland was – heeft Poetin vorige maand opgeroepen om de oorlog in het land te stoppen. Volgens de metropoliet, Epiphanius genaamd, is er geen excuus voor een dergelijke oorlog. Daarnaast vergeleek hij Poetin met Hitler, “De geest van de antichrist is aan het werk in de leider van Rusland, waarvan de tekenen in ons geschrift worden geopenbaard: hoogmoed, toewijding aan het kwaad, meedogenloosheid en valse religiositeit. Dat was Hitler in de Tweede Wereldoorlog, dat is Poetin vandaag”.
Voorloper van de goelag
Ondanks de huidige sterke positie heeft de orthodoxe kerk ook moeilijke periodes gekend in Rusland. Stalin hekelde namelijk de volgens hem corrupte priesters en vervolgde hen tot 1943. Op de Solovetski-eilanden werd een gevangenenkamp gebouwd, dat als voorloper van de goelags kan worden gezien.
De Tweede Wereldoorlog was echter een ommekeer in de relatie tussen de kerk en de communistische machthebbers. Stalin zag in dat hij alle patriottische krachten nodig had om de oorlog tegen Duitsland te kunnen winnen. Vanaf dat moment werd de kerk gedoogd in het land, terwijl gelovigen werden opgeroepen om de grenzen van de Sovjet-Unie te beschermen.
(ns)