Dit weekend vindt de tweede Russisch-Afrikaanse top plaats, waarvan de eerste bijeenkomst in 2019 werd gehouden. Destijds was de boodschap duidelijk: Rusland wilde speciale banden smeden met het Afrikaanse continent en zich presenteren als een alternatief voor de voormalige Europese koloniale machten en de Verenigde Staten. Vier jaar en een militaire patstelling in Oekraïne later weten we meer over de methoden van Poetin. Het is duidelijk dat de staatshoofden van de Afrikaanse Unie niet meegaan in de Russische retoriek.

“Rusland als gastheer van een topontmoeting waar Afrikaanse leiders sterk vertegenwoordigd zijn, zou een diplomatieke coup zijn. Het land kan laten uitschijnen dat er niets aan de hand is. De recente opstand met Wagner was slechts een hobbel op de weg.”

Joseph Siegle, directeur onderzoek van het Centrum voor Strategische Studies in Afrika, geciteerd door The Times

Slechts 16 Afrikaanse staatshoofden hebben de reis naar Sint-Petersburg gemaakt, tegenover 43 in Sotsji in 2019. Hoewel sommigen thuis zijn gebleven omwille van binnenlandse politieke redenen, blijft het een feit dat het enthousiasme om een tegenwicht te hebben voor het Westen er niet meer is. Integendeel: terwijl sommige landen inderdaad zeer sterke banden met Rusland hebben gesmeed, zoals de Centraal-Afrikaanse Republiek, weten veel andere landen niet meer wat ze moeten doen als ze worden geconfronteerd met een Russische president die niet aarzelt om een van zijn buurlanden binnen te vallen. Ook al weigert de meerderheid van de Afrikaanse landen nog steeds om de oorlog in Oekraïne te veroordelen.

Rusland stapt uit graandeal

“De beslissing van Rusland om zich terug te trekken uit het Zwarte Zee-graaninitiatief is een grote klap voor de wereldwijde voedselprijzen en heeft een onevenredig grote impact op landen in de Hoorn van Afrika die al getroffen zijn door droogte.”

Korir Sing’Oei , een hoge Keniaanse ambtenaar van buitenlandse zaken

Sing’Oei zegt hardop wat veel mensen denken: het akkoord was een garantie dat Afrika – en het Midden-Oosten – niet te maken zouden krijgen met een voedselcrisis als gevolg van een Russische invasie. Door het af te blazen, heeft Poetin de wereld laten zien hoeveel hij erom geeft. En dat op een moment dat de EU bereid leek om bepaalde Russische banken terug toegang te geven tot het SWIFT-systeem.

Poetins aanbod van gratis graan en kunstmest aan bepaalde Afrikaanse landen, waarmee hij de top opende, doet ook de wenkbrauwen fronsen: hij biedt “25.000 tot 50.000 ton graan aan Burkina Faso, Zimbabwe, Mali, Somalië, de Centraal-Afrikaanse Republiek en Eritrea”, terwijl zijn raketten 60.000 ton Oekraïens graan hebben verbrand in havens aan de Zwarte Zee. En een aanzienlijk deel van wat hij van plan is aan te bieden, is afkomstig van plunderingen.

Huurlingen en de angst voor staatsgrepen

Cynisch genoeg heeft de strategie van Poetin in Afrika de afgelopen jaren enig succes gehad. Landen als de Centraal-Afrikaanse Republiek zijn echte protectoraten geworden, waar huurlingen van Wagner niet alleen ambtenaren beschermen, maar ook bauxiet-, goud- en diamantmijnen.

Een model dat met succes lijkt te worden geëxporteerd naar Mali, waar de aanwezigheid van Wagner, in combinatie met een nieuwe militaire coup, heeft bijgedragen aan de terugtrekking van VN-troepen, met name Franse, die daar zijn ingezet om de terroristische dreiging te bestrijden. De afgelopen maanden heeft Rusland ook West-Afrikaanse landen bestookt met anti-Franse en anti-Europese propaganda, waarbij de huurlingen van Wagner worden afgeschilderd als redders, blijkbaar met enig succes, tenminste als we afgaan op lokale demonstraties.

Wanneer Prigozhin aan Niger denkt

Niger is het zoveelste land in West-Afrika waar militairen de macht grijpen. Daarmee kan dat land in navolging van enkele buurlanden in de Russische invloedssfeer terechtkomen. Donderdag kwamen er demonstranten op straat die riepen “weg met Frankrijk, leve Rusland.”

Dat is een boodschap die andere Afrikaanse staatshoofden zeker hebben gehoord. Poetin kan wapens en sterke mannen leveren die niet terugdeinzen voor mensenrechtenschendingen. Maar ze hebben hun eigen agenda en hun invloed reikt verder dan de landsgrenzen, misschien zelfs zo ver dat ze staatshoofden bedreigen. Toch spelen Poetin en Prigozhin steeds vaker een onrustig spel van geveinsde verzoening, ondanks het gevaarlijke precedent dat is geschapen door de opstand van huurlingen afgelopen juni.

Is voorzichtige neutraliteit nog houdbaar?

“Wat er in Niger is gebeurd, is niets anders dan de strijd van het Nigerese volk tegen de kolonisatoren die proberen hun leefregels aan hen op te leggen. Om (de Afrikaanse volkeren) aan het lijntje te houden, vullen de voormalige kolonisatoren deze landen met terroristen en verschillende gewapende bendes, waardoor ze zelf een enorme veiligheidscrisis creëren.”

Evguni Prigojine volgens een bericht uitgezonden door een mogelijk Wagner-frontbedrijf, dat deze woorden aan hem toeschrijft – een boodschap die we waarschijnlijk met een korrel zout moeten nemen.

Hoelang kunnen Afrikaanse staten nog een voorzichtige neutraliteit bewaren tussen Oost en West in deze tweede Koude Oorlog? Het lijkt ingewikkeld, want Poetin speelt zijn kaarten niet op dezelfde manier als de USSR voor hem. De situatie is minder eenduidig en veel explosiever dan toen.

(ns)