Vandaag komen experten van de Europese Commissie de begroting tegen het licht houden in de Kamer. Morgen volgt het Rekenhof, maar hun rapport is al uit, net als dat van de EU, vandaag. Beide lezen als kritische werkstukken voor een Belgische begroting die met spuug en paktouw aaneenhangt. Helemaal onlogisch is dat niet: de coronacrisis duwt de economie de dieperik in en dwingt het systeem diep in de rode cijfers. Maar de begrotingscijfers zelf zouden net daarom wat meer realisme moeten bevatten, zo waarschuwt de oppositie.

In het nieuws: De NV België komt met cijfers waar niemand vrolijk van wordt. Maar het zijn de externe doorlichters, die vandaag kritisch zijn.

De details: Twee lijvige rapporten, eentje van het Rekenhof en een van de Europese Commissie, ploffen vanmorgen op het bord van de financiële experts die de begroting volgen.

• Vandaag komen in de Kamer de experts langs van Europa. Morgen is het dan de beurt aan het Rekenhof, en vrijdag volgt dan het debat in de Kamer, waarbij staatssecretaris voor Begroting Eva De Bleeker (Open Vld) haar beleid zal verdedigen. De Bleeker is overigens goed vertrouwd met de Commissie: ze werkte er zelf op dossiers zoals de Europese handelsverdragen, voor ze door Egbert Lachaert (Open Vld) naar de regeringsbanken werd geroepen.
• Vorige week al gaf de Europese Commissie een overzicht van alle begrotingen in de eurozone, en België scoorde daarbij belabberd. Het tekort is drastisch opgelopen, na Spanje heeft dit land het grootste tekort van heel de eurozone.
• En erger, in haar beoordeling deelde de Commissie België vorige week manifest in bij de zogenaamde ‘Club Med’-landen, Zuid-Europese landen met een erg hoge staatsschuld, een inefficiënt overheidsapparaat en vraagtekens rond de stabiliteit van de fiscale inkomsten.
• Vandaag is er dus een detailrapport van de Commissie, dat de Belgische begroting verfijnder analyseert dan vorige week. Het leest niet als een vlot geschreven roman, het zijn ambtenaren die andere ambtenaren op de vingers tikken. Maar uit alles blijkt dat de Commissie toch met een behoorlijk kritische bril naar het Belgische werkstuk kijkt.
• Om te beginnen, herhalen ze dat het economisch scenario waar de regering De Croo mee werkt te optimistisch is.
  • Zo ziet de Commissie de groei in 2021 beperkt tot 4,5 procent, terwijl de regering en staatssecretaris De Bleeker een cijfer van 6,5 procent in hun tabellen hebben gezet.
  • Hetzelfde met de private consumptie: België zegt ‘opnieuw 9 procent positieve groei’, de EU zegt ‘slechts 5,3 procent groei‘.
  • Ook de werkloosheidscijfers zijn negatiever voor de Commissie: 5,4 procent zegt de regering voor 2020 en 6,6 procent voor 2021. De Commissie gaat uit van een werkloosheid van 5,9 procent dit jaar en tot 7 procent in 2021.
• Verwonderlijk is dat niet echt: de Europese Commissie houdt in haar cijfers meer rekening met een tweede grote coronagolf, terwijl de regering midden oktober de begroting doorstuurde, en daar minder op vooruitliep. Maar het pessimisme, of eerder realisme van de Commissie heeft natuurlijk gevolgen: terwijl België eigenlijk in 2021 een schuldvermindering inschreef, door de economie die weer fors aantrekt, ziet de Commissie de schuld alleen maar toenemen, door minder sterke groei.
• Met andere woorden: de Belgische regering moet wat realistischer worden in haar ramingen, zo stelt de Commissie.
• Hetzelfde zeggen ze over de inkomsten. Zo wil de federale regering immers 1 miljard euro extra ophalen door een ‘verhoogde strijd tegen fiscale en sociale fraude’, maar daarover is de Commissie kritisch: ‘De geschatte inkomsten van sommige maatregelen zijn lager, omdat er onvoldoende details gegeven worden over de implementatie. Dit gaat over de strijd tegen fiscale en sociale fraude.’

Genoteerd: Het Rekenhof gaat wat meer in detail, zowel over inkomsten als uitgaven, maar de conclusie is dezelfde: men moet opletten zich niet rijk te rekenen.

• Het Rekenhof lost met 72 pagina’s een lijvig rapport, dat wel een tikje voorzichtiger is dan de Commissie. Al zeggen ze ietsje beleefder eigenlijk hetzelfde: ‘Door de grote onzekerheid over het verloop van de pandemie kunnen vooruitzichten vlugger door de feiten achterhaald zijn. De recente ontwikkelingen zullen allicht echter een neerwaartse impact hebben op de economische activiteit en zorgen voor een verdere verslechtering van de overheidsfinanciën.’
• Meer in detail wijst het Rekenhof op een aantal ‘aandachtspunten‘, waarvan het toch onzeker is dat ze gehaald worden:
  • De structurele besparingen op personeel en werking van de federale overheid moet 600 miljoen euro worden tegen 2024.
  • Er moet een ‘digital service taks’ voor 100 miljoen per jaar komen, die internationaal zou moeten worden afgesproken, en indien dit niet gebeurt, moet België het zelf doen.
  • Hetzelfde voor een ‘minimumbelasting voor multinationals‘, voor 300 miljoen euro extra inkomsten per jaar: de OESO moet dat afspreken.
• Ook diezelfde inkomsten van de strijd tegen sociale en fiscale fraude, de bewuste 1 miljard euro, komt bij het Rekenhof aan bod. Bij de regeerverklaring botsten premier Alexander De Croo (Open Vld) en Theo Francken (N-VA) nog heftig over die cijfers. ‘Is dat hier een kleutertuin?‘, haalde de eerste minister uit naar Francken, die de cijfers niet realistisch achtte. Francken haalde vanmorgen op Twitter daardoor opnieuw z’n gram. ‘Ik wees op de irrealistische inschatting, het Rekenhof vindt in haar advies alvast hetzelfde.’
• ‘Het Rekenhof kan niet beoordelen of de ramingen van de opbrengst juist en realistisch zijn omdat een gedetailleerde berekening ter staving van de raming ontbreekt. Verschillende maatregelen moeten worden vertaald in wetteksten en zullen pas op middellange termijn volledig van kracht worden.’

The big picture: De begroting is nu minder van tel, omwille van de crisis. Maar wat in deze periode gezaaid wordt, oogst men de komende jaren.

• De afgelopen jaren zijn de politieke verhoudingen rond de portefeuille van begroting verschoven. Daar waar die post in de jaren 90 en begin 2000 een absoluut sleuteldepartement was, met onder meer Johan Vande Lanotte (Vooruit) als vicepremier en begrotingsminister als exponent, is de post de laatste legislaturen steeds meer gezakt in waarde.
• In de Zweedse periode, onder premier Charles Michel (MR), had nauwelijks iemand gehoord van Sophie Wilmès (MR). Het was vooral minister van Financiën Johan Van Overtveldt (N-VA), die alle positieve én negatieve aandacht naar zich zoog rond het cijferwerk van de regering. Zo nam de portefeuille van Financiën in gewicht toe.
• Onder premier De Croo en zijn Vivaldi-coalitie wordt die lijn verdergezet: een staatssecretaris van dezelfde partij als de premier moet nu de cijfers beheren. Maar de echte discussie, politiek dan, zit dus elders: meer dan vermoedelijk tussen de premier en zijn vicepremiers van Financiën, Vincent Van Peteghem (CD&V), en die van Werk en Sociale Zaken, Pierre-Yves Dermagne (PS).
• Bij de christendemocraten kijken ze met argusogen naar de manier waarop de socialisten in de regering op dit moment de kraan openzetten. ‘De premie aan het ziekenhuispersoneel, die Frank Vandenbroucke (Vooruit) mocht uitdelen, daar vroegen die niet eens om, hé. Ze willen structurele oplossingen, geen cadeaus. Maar het is klassiek socialisme, iets kunnen ‘geven’ aan hun achterban‘, zo klinkt bij een oranje regeringsbron.
• Voorlopig zijn de spanningen intern over elk financieel dossier erg beperkt: de coronacrisis is de mantel der liefde die ongeveer alles toedekt, financieel dan. Alleen komt straks het relancebeleid op gang, en zijn alle cijfers waar men vandaag op verdergaat meteen van belang om wél beleid met potentieel grote impact uit te zetten.
• Dan komt de discussie over de geloofwaardigheid van de cijfers, maar ook de ideologische keuzes rond uitgaven en inkomsten, ongetwijfeld weer naar boven. Bij deze begroting zit een luik van 4 miljard aan ‘besparingen en diverse maatregelen’, waarbij dus ook de ondertussen al beruchte 1 miljard door de strijd tegen fiscale en sociale fraude. Maar daarnaast voorziet men straks opnieuw 3 miljard aan soortgelijke maatregelen, met dus opnieuw nog een extra stuk inkomsten tegen diezelfde fraude. De vraag is van waar dat allemaal gaat komen.
• De N-VA-oppositie zit alvast klaar om vooral de Open Vld, hun rivaal op rechts, aan te vallen: ‘Deze begroting is een zeepbel die door de Commissie zal worden doorprikt. Vooral voor u, mevrouw De Bleeker, vind ik dit jammer, want paars-groen verwacht dat u uw degelijke naam en reputatie verbindt aan deze opgeblazen cijfers, die u erfde uit onderhandelingen die u niet voerde’, zo waarschuwde Sander Loones (N-VA) vorige week al. Vandaag zal die boodschap niet anders klinken.

Zoals verwacht: De Vlaamse regering verhoogt de lonen in de woonzorgsector.

• Het was een dossier dat al maanden broeide, tot grote onvrede van de Vlaamse witte sector: de lonen die te laag waren, en de werkdruk die door corona, en het uitvallen van het personeel, steeds maar toenam.
• Dat tegelijk zeker Vlaams minister van Welzijn Wouter Beke (CD&V) systematisch onder vuur lag, vanuit de linkse oppositie, maar evengoed vanuit de sector zelf, maakte de druk onhoudbaar. Zeker omdat de federale regering al in de zomer een loonsverhoging van 6 procent toekende aan het ziekenhuispersoneel, werd de kloof te groot.
• De Vlaamse regering voorziet nu 577 miljoen euro extra om de lonen te verhogen en de werkdruk naar beneden te krijgen. Meer dan 400 miljoen is voor hogere lonen, de rest voor meer aanwervingen.
• ‘We openen ons hart en onze portemonnee‘, zo stelde minister-president Jan Jambon (N-VA) vanmorgen op de persconferentie. Het is volgens hen een ‘nooit gezien sociaal akkoord’. ‘Het was ook nodig’, zo stelde Beke.
• In elk geval was het nodig, om ook de politieke schade voor de Vlaamse regering verder te beperken. Het optreden van Beke in de crisis, waarbij hij er nooit in slaagde de kritiek op een goeie, empathische manier te counteren, leidde tot de afbrokkeling van de geloofwaardigheid van de Vlaamse ploeg. ‘We kunnen het simpel samenvatten: het is een ramp geweest tot nu toe’, zo stelt een hoge bron binnen CD&V daarover.

Corona-update: Zeg niet langer ‘de barometer’, maar ‘de aan- en uitknop’.

• Vrijdag komt het Overlegcomité samen, om opnieuw de maatregelen te bekijken, zeker met de eindejaarsperiode in aantocht een belangrijk symbolisch moment. Onder meer de winkeliers dringen aan op een versoepeling, met winkelen op afspraak. Indien dat er niet komt, zou België het enige land zijn in heel Europa waar er niet geshopt kan worden voor de kerstperiode. Nu al trekken Belgen massaal naar de buurlanden om te winkelen. De Franstalige liberalen duwen alvast. Minister van Zelfstandigen David Clarinval (MR) wil op het Overlegcomité de heropening van de winkels én zelfs de horeca ernstig aanbrengen. Afwachten wat dat wordt.
• Daarnaast komt ook de fameuze ‘barometer’ op tafel. Die is bedoeld om in verschillende fasen een verschillende, op voorhand afgesproken aanpak vast te leggen. Maar die komt er dus niet nu: ze is nu afgevoerd voor ze ooit is beslist.
• In de plaats komt een ‘schakelaar’, zo berichtten meerdere kranten. Dat is dus eerder een binair instrument, waarbij eens een drempel van het aantal besmettingen wordt overschreden, er strengere maatregelen in werking treden.
• De 3.600 besmettingen per dag zijn een forse daling, maar nog steeds niet van die orde om echt aan versoepelingen te denken, zo is ondertussen in regeringskringen te horen. En ook het vieren van het kerstfeest in bredere kring blijft een moeilijk punt: onder meer Annelies Verlinden (CD&V) stelde dit weekend voor om toch iets mogelijk te maken, maar premier Alexander De Croo (Open Vld) deed zelf daarover alweer de deur dicht.
• Nu is de vraag natuurlijk vanaf wanneer die schakelaar dan ‘aan’ gaat, vanaf welke drempel. De ‘harde lijn’-virologen, zoals Marc Van Ranst, zouden daarbij denken aan 50 besmettingen per dag, zo weet De Tijd. Dat is bijzonder laag: dan kan de lockdown nog wel heel lang duren. Anderen willen met hogere cijfers werken: zo’n 500 besmettingen per dag lijkt eerder het werkbare cijfer.

De pacificatie van de deelstaten: Het ‘samenwerkingsfederalisme’ is ver te zoeken, wanneer Brussel landbouwgrond wil kopen in Vlaanderen en Wallonië.

• Het voorstel van Ecolo en haar Brusselse minister van Milieu Alain Maron (Ecolo) blijft beroeren. Die lanceerde gisteren het idee om landbouwgronden te gaan aankopen met het Brussels Gewest in Vlaams- en Waals-Brabant, om de ‘biodiversiteit te bewaren’, en vooral ‘lokale landbouw te promoten om zo een deel van de Brusselse bevolking te voeden’. Het doel is tegen 2035 één derde van de groenten en fruit in Brussel ‘zelf te produceren’.
• Maar dat schiet compleet in het verkeerde keelgat bij het Waal en Vlaams Gewest: Maron heeft niet bepaald de moeite gedaan om overleg te plegen met z’n collega-ministers van Landbouw in die deelstaten.
• Willy Borsus, MR-zwaargewicht in de Waalse regering en minister van Landbouw, reageert vernietigend. ‘De Brusselse regering lanceert zich zoals een haar in de soep, van een landbouwpolitiek die bij ons gestructureerd, overlegd en op lange termijn is uitgetekend’, zo laat Borsus weten. ‘Ik viel van mijn stoel toen ik die uitspraken van Maron hoorde. De kost van landbouwgrond is al zeer hoog en de aankoop zeer moeilijk in Wallonië. Dat een andere regio dan plots die druk nog komt verhogen, zonder enig overleg, is onaanvaardbaar.’ Merk op: ook Ecolo zit in de Waalse regering, met Borsus.
• Bij Vlaams minister van Landbouw Hilde Crevits (CD&V) eenzelfde kritisch geluid: ‘Waarom moet Brussel actief komen concurreren met onze landbouwers? En hoe draagt het aankopen van gronden bij tot biodiversiteit?’
• Dit dossier is dus aan grote snelheid op weg voor alweer … een Overlegcomité. Kwestie van toch ‘constructief federalisme’ aan te houden.