Op het einde van de voorbije eeuw was één procent van de Portugezen verslaafd aan heroïne. Een enorm aantal in vergelijking met bijvoorbeeld België waar naar schatting momenteel 0,03 procent van de bevolking heroïneverslaafd is. Twintig jaar lang had Portugal de strikte Amerikaanse aanpak getest, maar de resultaten waren bedroevend. Daarom besloot het land het in het begin van het voorbije decennium over een andere boeg te gooien en het gebruik van drugs te decriminaliseren. Dit keer waren de resultaten opmerkelijk.
De Portugezen waren lang afgeschermd van de drugsproblematiek waar Europa en de rest van de wereld al decennia mee te maken hadden. Tot het midden van de jaren zeventig was Portugal een dictatuur waar drugsgebruik zo goed als onbestaande was.
Toen na de revolutie de grenzen met de rest van de wereld opengingen, werd het land echter plots een belangrijke draaischijf in de internationale drugshandel. Het aantal gebruikers steeg spectaculair en al snel ontstond er een echte crisis.
Van justitie naar volksgezondheid
Tegen het einde van de voorbije eeuw telde het land niet alleen een enorm aantal heroïneverslaafden, maar ook het hoogste aantal aan drugs gerelateerde aidsdoden van Europa. De toenmalige Portugese regering besefte dat het zo niet verder kon en nam een radicale beslissing.
Het bezit van kleine hoeveelheden drugs en het gebruik werden niet langer bestraft. Het hele drugsbeleid werd weggehaald bij het ministerie van justitie en overgeheveld naar het departement volksgezondheid.
De effecten van die maatregelen lieten niet lang op zich wachten. Helemaal in het begin was er een lichte stijging van het aantal drugsgebruikers, zoals blijkt uit statistieken van de Transform Drug Policy Foundation, maar al snel begonnen de cijfers te dalen. Uit enquêtes bleek een sterke daling van het aantal jongeren tussen vijftien en vierentwintig jaar dat toegaf ooit drugs gebruikt te hebben.
Ook bemoedigend waren de cijfers over het aantal verslaafden. In het begin van de eeuw gaf 45 procent van de drugsgebruikers toe verslaafd te zijn. Drie jaar geleden was dat cijfer teruggezakt tot minder dan 30 procent.
Maar het meest concrete resultaat van de decriminalisering is misschien wel de daling van het aantal slachtoffers. Veertien jaar geleden werden nog 79 overlijdens door overdosissen geregistreerd, maar tien jaar later werden nog slechts tien slachtoffers geteld. Ook het aantal drugsgebruikers dat met hiv besmet raakte, is tijdens die periode constant gedaald.
Voorbeeld voor de wereld
Cijfers zeggen natuurlijk niet alles en sommige sociale wetenschappers wijzen er ook op dat de daling van het aantal gebruikers en slachtoffers misschien niet enkel te verklaren valt door de decriminalisering. Toch noemen niet alleen verdedigers van een minder repressief drugsbeleid Portugal een voorbeeld voor de rest van de wereld. Ook veel onafhankelijke specialisten hanteren dezelfde mening.
Een Britse studie vijf jaar geleden toonde aan dat er in Portugal veel minder drugsgebruikers naar de gevangenis worden gestuurd en veel meer naar gezondheidsklinieken worden doorverwezen, waar hulp wordt geboden om af te kicken of een begeleiding voor hun gezondheidsproblemen is voorzien.
Onderzoeker Alex Stevens, professor criminologie aan de Swansea University, zegt dat de decriminalisering vooral aangeeft dat de aanpak niet noodzakelijk tot rampen leidt en middelen vrijmaakt om efficiëntere antwoorden te bieden op druggerelateerde problemen. Ook hij vindt dat andere landen aan de Portugese aanpak een voorbeeld zouden moeten nemen.
Vier jaar publiceerde de New Yorker een artikel over de bestelbusjes die in de Portugese steden rondrijden om drugsgebruikers methadon en andere substituten voor harddrugs aan te bieden.
“Men kan dat zien als een nationale mislukking,” getuigde een Portugese arts. “Maar ik ben liever gematigd hoopvol dat er misschien successen geboekt worden dan dat ik geloof in een droom over de perfectie die gegarandeerd eindigt in een mislukking.”
