Het afgelopen jaar bracht Poetin een hele hoop bedrijven in Rusland terug in handen van de staat. Daarmee keert Rusland terug naar de tijd van de Sovjet-Unie, toen de overheid begin jaren 90 nog 80 procent van alle bedrijven in handen had.

In het nieuws: In de jaren 90 verkocht Rusland heel wat van zijn staatsbedrijven, om geld in kas te krijgen. Nu, zo’n 30 jaar later, draait Poetin dit helemaal om.

• “Er gaat geen nationalisering komen, dat kan ik u verzekeren”. Poetin was stellig op het Economisch Forum in Vladivostok. Alleen, de realiteit is net wat anders. Dit jaar alleen startte Rusland al liefst 17 rechtszaken op, met als doel privébedrijven te nationaliseren. Dat weet Ilya Shumanov, voormalig directeur van de Russische tak van anti-corruptieorganisatie Transparency International. En opvallend: enkele van de betrokken bedrijven werden in de jaren 90 pas verkocht door Rusland.
• Eerder deze maand besliste Rusland al om 94,2 procent van de aandelen van Metafrax Chemical terug te eisen. De methaanproducent werd in 1992 verkocht aan Dmitri Ribolovlev. Dat is ook de eigenaar van ’s lands grootste kunstmestproducent Uralkali. Hij verkocht zijn aandelen in Metafrax door aan zakenpartner Seifeddin Roestamov. Rusland oordeelt nu dat de verkoop aan Ribolovlev ‘illegaal’ was, en eist de aandelen terug op.
• De aanklagers die de zaak regelen, argumenteren dat de verkoop gebeurde zonder goedkeuring van de federale overheid. Destijds werden lokale overheden aangesteld om toe te zien op de verkoop. Zij krijgen nu dus de schuld voor de ‘mislukking’. Maar vooral: door die bewoording te gebruiken, kan het Kremlin in theorie alle bedrijven die destijds geprivatiseerd werden, terug eisen.

Rusland is Poetin

Onderliggend: Poetin vertrouwt niemand, zoveel lijkt duidelijk. Alle ‘strategische’ bedrijven moeten terug onder controle van de staat komen. En ‘L’État, c’est Poetin’.

• In januari sprak Poetin de wens uit om een groot aantal bedrijven terug te brengen onder staatscontrole. Shumanov publiceerde eind augustus de lijst van bedrijven die ondertussen werden genationaliseerd. Die zijn in zowat elke mogelijke sector actief, van visvangst over chemie tot haven- en spoorwegbedrijven.
• Op de lijst staan een hoop bedrijven van mensen die Poetin liever kwijt dan rijk is. Boris Mints bijvoorbeeld, een van de architecten van de privatisering in de jaren 90 en nadien een zeer vocaal tegenstander van Poetins beleid, verliest zijn bedrijf. Ook de Russische takken van westerse bedrijven worden in beslag genomen en onder beheer van één van Poetins bondgenoten gesteld. Dat gebeurde onder meer met Danone en Heineken.
• Maar opvallend is dat Poetin zijn vrienden niet spaart. Zo moet Ruslands rijkste zakenman, Andrei Melnitsjenko, zijn energiebedrijf Sibeko afstaan. Dat kocht hij pas in 2018 voor een half miljard dollar van voormalig minister voor Transparantie Michail Abizov. Die laatste werd in 2020 in afwezigheid veroordeeld voor corruptie.

Extreem onvoorspelbaar

De essentie: Rusland kan eigenlijk zowat elk bedrijf zien als ‘strategisch belangrijk’, en gewoon confisqueren.

• De aanklagers zijn echter vooral geïnteresseerd in bedrijven die de staat veel geld kunnen opbrengen. Daarnaast moeten ze ook exportpotentieel hebben: de sectoren kunstmest, energie, transport en logistiek zijn dus vooral gegeerd.
• Zo werden sinds januari van dit jaar de havens van Perm, Kaliningrad en Moermansk al genationaliseerd, net als 92 procent van de Far Eastern Shipping Company (FESCO).
• Er is weinig dat de oligarchen kunnen doen om hun bezit te behouden. “De staat is extreem onvoorspelbaar. Het is niet meer duidelijk wat ertoe leidt dat je de aandacht trekt en ze je eigendom gaan confisqueren”, zo vertelt een oligarch aan The Bell.
• Een andere oligarch geeft dan weer aan dat het ‘nog lijkt mee te vallen’. Zo werden de aandelen van FESCO geconfisqueerd omdat eigenaar Ziyavudin Magomedov veroordeeld werd tot 19 jaar cel voor fraude.
• Een andere bron van The Bell waarschuwt vooral buitenlandse bedrijven en Kremlin-critici. Zij zouden de eersten op de lijst van te confisqueren eigendommen zijn.