Noem Vladimir Poetin niet langer president, maar ‘pravitel‘ of ‘heerser’. Of althans, toch als het van de Russische Liberaal-Democratische Partij afhangt. Die wil namelijk afstand nemen van de “beschamende” term president, die pas wereldwijd bekend werd door de eerste Amerikaanse president, George Washington. Met de nieuwe, enigszins unieke benaming zou Poetin enkele plaatsjes stijgen in de dictator-ranglijst, waar hij kan plaatsnemen tussen onder meer Francisco Franco, Benito Mussolini en Adolf Hitler.

Als er één ding is dat dictators wel verenigt, is het een onnavolgbare drang naar een unieke benaming. Simpelweg president genoemd worden is niet genoeg, aangezien er daar wel meerdere van bestaan in de wereld:

• Adolf Hitler (Nazi-Duitsland) liet zich führer noemen, wat zo veel betekent als ‘leider’ of ‘gids’.
• Benito Mussolini (Italië) opteerde voor “Il Duce”, Italiaans voor ‘de leider’. De lange versie luidt ook ‘Capo del Governo e Duce del Fascismo’.
• De Spaanse dictator Francisco Franco koos voor ‘Caudillo’ of ‘leider van Spanje bij de Gratie Gods‘, een term die ook werd gegeven aan conquistadores zoals Hernan Cortes of Francisco Pizarro.
• Moammar Khaddafi liet zich aanspreken als ‘Broeder Leider (en Gids van de Revolutie van de Grote Libisch-Arabische Socialistische Volks-Jamahiriyah’ van Libië.
• Voor de Noord-Koreaanse stichter en eerste leider was ‘president’ niet genoeg; hij liet zich benoemen tot ‘Eeuwig President van de Republiek’.

Trapje hoger op de dictatorladder

Als het van Liberaal-Democratische partij van Rusland (LDPR) afhangt, gaat ook Vladimir Poetin die tour op. De partij, die 21 zetels in de Staatsdoema bezit, wil de noemer ‘president’ namelijk zo snel mogelijk zien verdwijnen. De term, die afstamt uit het Latijn en letterlijk voorzitter betekent, zou te sterk geassocieerd worden met de Verenigde Staten, waar in 1789 George Washington de eerste president werd.

Russische persagentschap Ria Novosti, dat gestuurd wordt door de Roskomnadzor, de mediawaakhond van de Russische overheid, bericht nu dat de LDPR het woord wil vervangen door het archaïsche ‘pravitel’ of ‘gulava guosodarstva’, wat letterlijk staatshoofd betekent. Aangezien de partij, hoewel ze het beleid van het Kremlin steunen, in de oppositie zetelen in de Russische Staatsdoema, lijkt het plan op weinig slaagkans te kunnen rekenen. Zeker aangezien de huidige Russische regering wel andere katjes te geselen heeft.

Toch is zo’n hernoeming niet zo onschuldig. Zoals hierboven al beschreven: verschillende dictators in de wereldgeschiedenis kozen een unieke titel, om zo de annalen in te kunnen gaan. En hoewel Poetin zelf momenteel nog gewoon president blijft, lijkt ook hij op weg om zijn plaatsje te verdienen in het lijstje van dictators. Maar hoe bepaal je nu of iemand een dictator is?

De website Psychology Today kan daarbij helpen: in 2017 publiceerde de Nederlandse psycholoog Mark van Vugt er “Hoe wordt je dictator in zeven stappen”:

Stap 1: Breidt je macht uit via nepotisme en corruptie

Poetins nepotisme nam tijdens zijn presidentschap al zo’n proporties uit, dat de term “Poetinisme” nu al wereldwijd bekend is. De losse vertaling van nepotisme is ‘vriendjespolitiek’, en laat dat nu net het beleid van de Russische leider zijn sinds zijn troonsbestijging aan het begin van deze eeuw.

Rusland is in handen van enkele ‘groeperingen’: de belangrijkste zijn de ‘siloviki‘, de nauwe vrienden van Poetin van zijn tijd bij de geheime dienst KGB, zijn carrière in de lokale overheid van Sint-Petersburg en nadien in Moskou. Enkele grote namen binnen de Russische politieke top, waaronder latere president en premier Dmitri Medvedev en minister van Defensie Sergej Shoigu behoren tot de siloviki.

Ook nu nog, 22 jaar later, bezitten Poetins vrienden belangrijke postjes binnen de Russische politieke en militaire top. Enkelen van hen werden ook beloond voor hun inzet; Igor Sechin bijvoorbeeld, die verschillende belangrijke jobs kreeg in de administratie van Poetin, kreeg in 2004 een zitje in de raad van bestuur van gasreus Rosneft toegewezen. Het fortuin van de man, die illustere bijnamen meekreeg als “Darth Vader” of “de grijze kardinaal van het Kremlin”, wordt door zakenblad Forbes geschat op 800 miljoen dollar.

Stap 2: Zorg voor een monopolie op geweld, om zo publiek protest hardhandig neer te slaan

Uiteraard bestaan er burgers die het er niet mee eens zijn dat je als president gewoon je eigen zin doet. Ook daar bedacht Poetin een simpele oplossing voor: op 5 april 2016 stichtte hij de gevreesde Rosgvardiya, een korps van 340.000 paramilitairen die bij protesten bijzonder hard ingrijpt. Al in 2012 werd in Kremlin-kringen gesproken over de oprichting van een Nationale Garde: dat jaar vond de zogeheten Sneeuw-revolutie plaats, als reactie op de zoveelste herverkiezing van Poetin.

Intern leidde de oprichting van de Rosgvardiya tot wat wrevel, aangezien het Ministerie van Binnenlandse Zaken nu minder zeggenschap had op de inzet van politie- en andere ordetroepen (de Nationale Garde staat onder direct bevel van de president). Extern was echter iedereen het eens: betogen tegen de Russische overheid werd een pak onaantrekkelijker.

En dat werd sindsdien ook bewezen. Van zodra er protesten uitbreken in Rusland, wordt dit gevolgd door nieuwsberichten over duizenden hardhandige arrestaties. Na de invasie van Oekraïne trokken honderdduizenden Russen de straten op om zich tegen het regime uit te spreken: in de twee weken brachten 15.000 van hen enkele uren of nachten door in een Russische cel.

Stap 3: Stem de bevolking tevreden

Ondanks de regelmatige protesten tegen het regime, lijkt Poetin een groot deel van de Russische bevolking toch voor zich te winnen. Hierbij komen de andere stappen in het “dictator-stappenplan” echter allemaal in samen: door de bevolking af te schermen van buitenlands nieuws en zelf een eigen werkelijkheid voor te schotelen, zet je deze automatisch naar jouw hand.

Combineer dit met 22 jaar indoctrinatie, waarbij je politieke tegenstanders (en mogelijke vervangers) uitschakelt, telkens opnieuw het Westen aanduidt als grote bedreiging en aartsvijand, vervolgens een Calimero-rol aanneemt tegenover diezelfde vijand… en dan lukt het wel om toch enige sympathie te vergaren onder de bevolking.

Veel Russen hebben ook niemand anders aan de macht geweten dan Poetin, en de oudere Russen onthouden nog dat ze onder de vorige Sovjetleiders hun land zagen instorten als gevolg van de wapenwedloop met de VS (12 procent van het Russische bbp ging naar het leger). Veel Russen kennen simpelweg geen beter alternatief dan Poetin, die dag in dag uit predikt dat hij het Russische volk dient en strijdt voor hen.

Stap 4: Schakel politieke tegenstanders uit

Net zoals onder de bevolking bestaat de kans ook dat je als dictator politiek wat tegenwind krijgt. Ook Vladimir Poetin kon in zijn carrière al op heel wat tegenstand rekenen. De simpele oplossing was echter, met alle veiligheids- geheime diensten in zijn zak, voor handen: uitschakelen maar.

Dubbelspion Alexander Litvinenko, politicus Boris Nemtsov en journaliste Anna Politkovskaya waren stuk voor stuk critici van de heerser: elk van hen werd in opdracht van ‘een onbekende’ vermoord. Oligarchen Mikhail Khodorkovsky en Leonid Nevzlin, de ene de oprichter van en de ander een hooggeplaatste binnen Yukos, een olie- en gasbedrijf, werden verschillende keren gearresteerd voor niet bewezen zaken, en leven nu beiden in ballingschap. En dit zijn er slechts enkelen

De bekendste aartsvijand is echter Alexei Navalny. Als oppositieleider en activist legde Navalny verschillende vuile zaakjes van Poetin en zijn siloviki bloot, wat ervoor zorgde dat zijn foto op Poetins persoonlijke dartboard kwam te hangen. Navalny werd tientallen keren veroordeeld voor allerlei zaken, de een nog minder waar dan de andere, en telkens herhaalde het Europees Hof dat de rechtszaak onfair was verlopen.

Dat mocht echter niet baten voor Navalny. Op 20 augustus 2020 werd hij, aan boord van een vlucht naar Moskou, vergiftigd met het zenuwgas Novitsjok. Hij werd overgebracht naar een ziekenhuis in Duitsland, maar bij terugkeer in Rusland werd hij in de boeien geslagen. De voorwaarden van zijn eerdere veroordelingen waren geschonden: Navalny mocht Rusland niet verlaten.De oppositieleider zit nu opgesloten in de zwaarbeveiligde strafkolonie IK-6, waar de bewakers verkrachtingen en folteringen als wapen gebruiken om de gevangenen onder de duim te houden.

Stap 5: Creëer een gezamenlijke vijand

Om stap 5 te realiseren, kopieerde Poetin eigenlijk gewoon het script geschreven door voormalig Sovjetleider Jozef Stalin: nadat Nazi-Duitsland was verslagen (nota bene door goed samen te werken met het Westen), moest de leider op zoek naar een nieuwe vijand. De Verenigde Staten, die ondertussen goed bevriend waren geraakt met heel wat landen in West-Europa, werden kop van jut.

Na de Tweede Wereldoorlog verzamelden West-Europese en Noord-Amerikaanse landen zich ook in onder meer het NAVO-bondgenootschap, waarna ook Stalin zich genoodzaakt voelde de landen rond de Sovjet-Unie op de een of andere manier aan zich te binden.

Poetin herhaalt Stalin’s relaas: in zijn jaarlijkse state-of-the-nation in 2021 werd nogmaals duidelijk wie de echte vijand was voor Rusland. De president beweerde dat veel landen (waarbij duidelijk gehint wordt op het Westen) er een sport van maken Rusland op te jagen als een stelletje hyena’s. Ook haalde hij voor de gelegenheid enkele passages uit zijn favoriet boek, Jungle Book van Rudyard Kipling boven. Hij vertelde over “allerlei kleine Tabaquis die rond tijgerkoning Shere Khan rennen… jankend om de gunst van hun heerser te winnen”. Ook hierbij werd al snel duidelijk dat Shere Khan symbool stond voor de Verenigde Staten, en de kruiperige jakhalzen uit Jungle Book zijn zijn dienaars.

Hoewel het tijdens Poetins presidentschap nooit tot een rechtstreekse confrontatie kwam met het Westen, blijft dit toch staatsvijand nummer één. Ook in aanloop naar het Oekraïneconflict, waarbij Rusland beweerde op te komen voor de Russische minderheid in het land, werd duidelijk dat alweer het Westen de rechtstreekse aanleiding was: Oekraïne vertrok na 2014 uit de Russische invloedssfeer en neigde steeds meer naar het Westen. Een aansluiting bij de EU en het NAVO-pact leek maar een kwestie van tijd. “Hoog tijd voor actie”, meende Poetin.

Stap 6: Vergaar nog meer macht door de bevolking te manipuleren

Zoals het in een echte dictatuur moet, wordt in Rusland de vrije pers serieus aan banden gelegd. Om toe te zien op de werking van de media, en om deze in de pas van het Kremlin te laten lopen, werd in 2008 de Roskomnadzor opgericht: de Federale Dienst voor Supervisie van Communicatie, Informatietechnologie en Massamedia.

En of dat de Roskomnadzor zijn ding doet. Rusland stond nooit echt hoog in de World Press Freedom Index, een ranglijst van Verslaggevers Zonder Grenzen dat alle landen jaarlijks rangschikt naar persvrijheid. Sinds 2008 is het land echter nog 11 plaatsen verder gezakt, van 144 naar 155. Op een totaal van 180 landen is 155 nu niet bepaald een goed resultaat.

Dat wordt ook in de praktijk duidelijk. Zowat alle persagentschappen, kranten, tv-zenders of radiokanalen zijn in handen van het Kremlin of van enkele bedrijven en oligarchen die Poetins beleid bijna onvoorwaardelijk steunen. De weinige private, onafhankelijke media worden continu gecontroleerd door de Roskomnadzor, en velen onder hen verdwenen sinds de invasie van Oekraïne. Op die manier krijgen Russen die de traditionele media raadplegen enkel het geluid te horen dat het Kremlin wil.

Niet enkel de gewone media worden in Rusland de kop in gedrukt; ook sociale media en zelfs het hele internet zijn, zeker sinds de invasie van Oekraïne, serieus ingeperkt. Facebook, Twitter, de App Store, Google Play, maar ook de websites van BBC en Deutsche Welle werden al geblokkeerd in Rusland. Volgens de Roskomnadzor verspreiden de nieuwswebsites “informatie die in strijd is met de wet“.

Op die manier komen Russen simpelweg niet in aanraking met de werkelijkheid die de rest van de wereld te zien krijgt. Poetin en de zijnen verspreiden wat ze willen verspreiden, en de Rus kan bijna niet anders dan dit als waarheid aannemen.

Stap 7: Bouw een ideologie uit rond jouw eigen persoon

En met stap 7 is de cirkel rond. Het nepotisme dat Poetins vrienden naar belangrijke machtsposities loodste, maakt deel uit van een grotere ideologie: het Poetinisme. In deze ideologie komen eigenlijk alle voorgaande stappen samen. Schrijver en journalist Arnold Beichman, die onder meer voor Newsweek en New York Herald Tribute schreef, vatte het mooi samen: “Het Poetinisme is het Stalinisme van de 21e eeuw.”

Het was echter niet Beichman die de term lanceerde: die eer komt toe aan de Russische wetenschapper en Kremlinwatcher Andrei Piontkovsky, die het woord in 2000 vermeldde in een artikel in de Russische krant Sovetskaya Rossiya. Hij schreef toen: “Het Poetinisme is de laatste stap van het bandieten-kapitalisme in Rusland. Een stap waarbij de bourgeoisie democratische vrijheden en mensenrechten overboord gooit, oorlog gebruikt om “de natie te verenigen” op basis van haat tegen een etnische groepering, de vrijheid van meningsuiting aanvalt en de bevolking brainwash en isoleert van de buitenwereld.” Of hoe een zin de afgelopen twintig jaar in Rusland al voorspelde.

Conclusie

Vladimir Poetin overleeft het stappenplan “Hoe wordt ik een dictator in zeven stappen” zonder kleerscheuren. Hiermee wordt pravitel Poetin opgenomen in het lijstje, waar caudillo Franco, Il Duce, Broeder Leider Khaddafi en führer Hitler hem opwachten. Dit gaat echter ten koste van miljoenen levens, die vermoord, gevangengenomen, onderdrukt of gemanipuleerd worden door de leider en zijn trawanten.