“Er is een reden waarom Poetin en de Wit-Russische dictator Alexander Loekasjenko hun volk niet durven te bewapenen. De Oekraïense president Volodymyr Zelensky was niet bang voor zijn eigen volk en hij deelde bij het begin van de oorlog wapens uit. Maar als Poetin in Moskou 40.000 AK-47’s uitdeelt, is hij morgen niet meer bij ons.” Dat zegt Mikhail Khodorkovsky, de voormalige topman van het Russische oliebedrijf Yukos, in een interview met de Financial Times.
Khodorkovsky werd in mei 2005, samen met zijn rechterhand Alexander Lebedev, tot negen jaar strafkamp veroordeeld voor belastingontduiking en fraude. In 2011 werd het duo in een politiek gemotiveerde rechtszaak voor een tweede keer veroordeeld voor grootschalige fraude en het witwassen van geld. Hun originele straf werd verlengd tot 2016. Kort voor de Olympische Winterspelen in Sochi werd Khordokovsky (58) door Poetin dan toch vrijgelaten. Hij woont sinds 2015 met zijn vrouw in Londen.
Wat is ‘Poetinisme’?
Veelal wordt aangenomen dat de rechtszaak tegen de oliemaatschappij Yukos en tegen Khodorkovsky persoonlijk door president Poetin op touw was gezet vanwege de politieke aspiraties van eerstgenoemde. Maar sinds zijn vrijlating houdt hij zich op de achtergrond. “Veel Russen denken dat ik hun leider wil zijn. Ze realiseren zich niet hoe zwaar die job is en I have had enough“, zegt hij daarover. Zijn lange verblijf in de strafkolonie nummer 7 in Karelia (Noordoost Rusland), op zo’n 100 kilometer van de Fins-Russische grens, heeft hem tijd gegeven om te begrijpen hoe Poetin en elkaar zit. In een interview in 2013 had Khodorkovsky ‘Poetinisme‘ dan ook als volgt gedefinieerd:
“Poetinisme is autoritair staatskapitalisme gebouwd rond één leider. Het is een poging om de maatschappij en het staatsapparaat te controleren door ‘kompromat’ [laster verspreiden over een persoon om hem binnen de lijnen te houden] en door het arbitrair toepassen van de wet. Het is de voortdurende vernietiging van de onafhankelijke staat en de burgerlijke instellingen. Een poging om een gigantisch land te controleren in ‘manuele modus’. Voor mijn vrienden, alles; voor mijn vijanden, de wet. Dat is geen manier om een modern land te bouwen.”
“De volgende stap van het Kremlin zal de luchtblokkade van Litouwen zijn”
Toch heeft de oorlog hem door elkaar geschud. Khodorkovsky bekritiseert het Westen omdat het zich niet lijkt te realiseren wat er op het spel staat. “Als we er niet in slagen deze plaag in Oekraïne aan te pakken, zullen er andere gebieden volgen,” zegt hij. “De volgende stap van het Kremlin zal de luchtblokkade van Litouwen zijn. Die zal de Russische luchtvaart toestaan rechtsreeks naar Kaliningrad te vliegen, de tussen Polen en Litouwen ingeklemde Russische exclave. Dan zal de NAVO voor de vraag komen te staan wat te doen.”
Toch is Poetin volgens Khodorkovsky aan een Mission Impossible begonnen. Een die hij onvermijdelijk zal verliezen.
“Als hij nu in Oekraïne wint, zal hij, vanwege binnenlandse problemen, een oorlog met de NAVO beginnen. En uiteindelijk zal hij die oorlog verliezen. Maar deze specifieke overwinning in Oekraïne hangt helemaal van het Westen af”. Als het Westen nu faalt, kan het geconfronteerd worden met een “heel lange, hete grens in Europa, 2.500 km lang”.
Kissinger dwaalt
Khodorkovsky heeft geen hoge pet op van mensen zoals Henry Kissinger, die concessies aan Poetin willen doen. Volgens Kissinger is het demoniseren van Vladimir Poetin door het Westen geen beleid, maar weinig meer dan een alibi voor het ontbreken van een beleid.
Een “institutionele vijandigheid tegenover Rusland” moet ten koste van alles worden vermeden, gezien de geschiedenis en de geografische nabijheid. Als er geen oplossing komt tussen Oekraïne en Rusland, “zal het proces van confrontatie versnellen”, aldus de ondertussen 99-jarige Amerikaanse ex-minister van Buitenlandse Zaken.
Poetin weet niet wat oorlog is
Khodorkovsky is het daar volstrekt oneens mee: “Kissinger heeft een notie van Poetin als een soort projectie van Leonid Brezjnev… Maar Brezjnev was geen gangster. Ten tweede vocht Brezjnev in de Tweede Wereldoorlog. Hij, en de mensen om hem heen, beseften dat oorlog het ergste is. Poetin heeft nooit gevochten. Die heeft geen begrip van wat oorlog is. Hij heeft verstand van computerspelletjes en oorlogen op zijn laptop.” “[Kissinger] beseft niet dat, voor Poetin, een oorlog gewoon een normale manier is om zijn electorale kijkcijfers omhoog te krijgen. Hij is al vier keer een oorlog begonnen.”
De rol van de oligarchen
Over de rol van de oligarchen in het conflict zegt Khodorkovsky het volgende: “Abramovich en anderen noem je in het Westen oligarchen. Ik zie ze als agenten van Poetin, niet meer dan dat, maar ook niet minder.” Oligarchen mogen dan geen invloed hebben op Poetin, “ze hebben veel hefbomen in handen om de publieke opinie en de politiek in het westen te beïnvloeden. Daarom heeft Poetin belang bij hen als beïnvloedingsmiddel.”
Uiteindelijk zal over de toekomst van Rusland beslist worden zoals dat altijd gebeurd is, betoogt Khodorkovsky. “Regimeverandering in het Rusland van vandaag kan alleen via geweld. Dat kan Poetins entourage zijn, het kan het leger zijn, of het kan de samenleving zijn.”
(jvdh)
