Met een unitaire partij is de PVDA/PTB een buitenbeentje in de politiek. Voorzitter Peter Mertens vertaalt dat in een kreet om een versterkt België: ‘Ofwel versterk je het federale, ofwel ga je naar de exit.’
Wat gebeurt er precies? Peter Mertens is de laatste partijvoorzitter die sprak met Newsweek. Zijn PVDA is de kleinste partij in Vlaanderen, maar in de Kamer hebben ze een fractie van 12 zetels, dankzij hun score in Wallonië en Brussel. Dat unitaire aspect speelt hij ook uit in deze complexe tijden.
In het nieuws: Mertens pleit, als één van de weinigen, expliciet voor de versterking van België. Want volgens hem zijn er twee keuzes:
- Gewoon verder doen, is geen optie: ‘Dat Belgique à papa, het Belgisch establishment, het Belgische systeem, is nu afstervende. (…) De status quo is niet meer mogelijk, denk ik. Dat merkt iedereen.’
- Ofwel valt de boel uiteen: ‘Dan gaat het land naar 2024 toe naar de exit, naar een soort Vlaamse onafhankelijkheid, een soort Fernand Huts-republiek. Dat gaat massaal veel geld kosten, maar er zit een bepaalde logica in. Dus dat is wat N-VA en Vlaams Belang voorstellen.’
- Ofwel moet België echt versterkt worden: ‘Maar dan moeten we dit land hertimmeren. Dus dan heb je een nieuw soort 21ste-eeuws federalisme nodig.’
De details: Hoe ziet Mertens dan dat ‘hertimmeren’?
- ‘Je moet het versterken, vereenvoudigen. Je moet het helder maken op federaal vlak, zoals in een aantal andere landen. Zoals Zwitserland en zelfs Duitsland.’
- ‘We moeten naar één federale kieskring.’
- ‘We moeten een aantal materies terug herfederaliseren. Het is absurd om vier ministers van Klimaat te hebben die dan ruzie maken over een land dat nauwelijks een erwt groot is op de wereldbol.’
- ‘Net hetzelfde rond energie of mobiliteit. We hebben vier ministers van Mobiliteit en die staan alle vier in de file. Absurd is dat.’
- ‘Ook de politieke zelfbediening, met absurd hoge partijfinanciering, moet aan banden gelegd worden.’
Over in coalities gaan: Er is afgelopen zomer wel gepraat tussen de PS en de PTB/PVDA in Wallonië, om samen een Waalse regering te maken.
- Mertens uit zware beschuldigingen aan de PS: ‘Die onderhandelingen waren redelijk ontluisterend. Omdat je de hele tijd het gevoel had dat er zelfs binnenskamers niet alle kaarten op tafel werden gelegd. Het was Stratego voor gevorderden en nu moet je één ding aan de PS wel toegeven, die zijn er verdomd goed in. Dat zijn meesterstrategen.’
- De PS speelde volgens hem dubbel spel: ‘Achteraf hebben wij bijvoorbeeld ook gehoord dat de uitverkoop van de intercommunales op datzelfde moment bezig was. Dat gebeurde achter onze rug. En dat hebben wij de hele tijd aangevoeld.’
- Over de mislukking van de gesprekken: ‘Dus na twee of drie gesprekken van uren zeg je dan: ‘Beste vrienden, ofwel leggen jullie hier alle kaarten op tafel en kunnen we ernstig onderhandelen, ofwel is dit alleen maar voor de frim, voor de schijn, voor de tribune. En dan stoppen we er beter mee.’ Toen zijn wij inderdaad gestopt met die onderhandelingen.’
- Over de politieke effecten van die ‘neen’: ‘Was dat tactisch verstandig? Wij hebben erover getwijfeld, hè. Bon, de opiniepeilingen geven ons eerder gelijk. De PS had gehoopt dat het na die episode gedaan zou zijn met de opgang van de PVDA in het zuiden van het land, maar dat is niet zo.’
- Over de relaties met de PS: ‘Sommigen vergeten dat weleens, maar wij zijn de beste oppositiepartij tegenover de Parti Socialiste. De PS ligt door ons onder vuur. En heel die zelfbedieningspolitiek die ze jarenlang in stand hebben gehouden, wij nemen die mee onder vuur vanuit linkse hoek.’
- Ook in Vlaanderen had hij een alternatieve coalitie, zonder N-VA, mogelijk kunnen maken. Maar dat was nooit een optie: ‘Vanuit onze positie, ook als oppositiepartij, kan je een aantal sociale thema’s op de agenda zetten. In ons groeiproces is dat nodig. Wij hebben die drukking nodig. Dus in Vlaanderen meteen met vier zetels in een regering, in een paniekregering stappen, dat is zelfmoord.’
De grote vraag? Wat voor partij is de PVDA nu: willen ze deelnemen aan coalities of niet? Mertens antwoordt redelijk onbevangen:
- Hij beweert dat hij wel degelijk wil mee besturen: ‘Wij zijn op zich bereid om coalities aan te gaan, want dat is de meer fundamentele vraag. En ik besef heel goed dat dat betekent dat je op een aantal punten compromissen zult moeten sluiten. Compromissen, ja.’
- Alleen … de lat ligt niet bepaald laag: ‘Natuurlijk niet om geen breuk te maken met twintig jaar neoliberalisme. Daar zijn we heel duidelijk in. Wij gaan niet een sp.a-bis worden, wij hebben daar geen enkele ambitie voor. Wij willen echt een authentiek linkse volkspartij worden.’
- Over het soort van partij dat PVDA wil zijn, is hij duidelijk: ‘De essentie van de partij zoals wij nu zijn, in deze fase, is een anti-establishmentpartij die zweept en die van onderuit thema’s op de agenda zet.’
- Veel evolutie in die houding kondigt Mertens niet aan, integendeel: ‘Ik hoop dat wij ons nooit aanpassen. We hebben heel veel nieuwe mensen in de verschillende parlementen. Maar wij komen hier als een anti-establishmentpartij. Dus het allerbelangrijkste voor ons is: ‘Pas je niet aan aan deze bubbel van het parlement, van de instituties. Kom genoeg uit deze bubbel.’ Als je te lang in deze salons rondloopt, kruipt dat in de kleren.’
Om rekening mee te houden? Het ziet er niet naar uit dat Mertens dus snel beschikbaar is, neem pakweg in 2024 of bij een eventuele volgende vroegere verkiezing, om coalities te gaan maken.
Waarom dit van tel is: Het is interessant dat met Mertens een totaal andere stem klinkt in het communautaire debat, eentje die wel heel expliciet België wil versterken. ‘We zijn de enige unitaire partij, zelfs het paleis heeft dat opgemerkt’, zegt Mertens. Maar of dat enige invloed kan hebben? Het is wel duidelijk dat de PVDA geen enkele intentie heeft om meer te zijn dan een anti-establishmentpartij.
