Dat een beperkte hervorming van de ambtenarenpensioenen het begrotingsakkoord niet haalde, is volgens experts illustratief voor de trage vooruitgang op het vlak van pensioenhervormingen. “Nochtans staat de financiële houdbaarheid van het hele systeem op het spel.”

Door de mislukte poging om enkele pensioenhervormingen in het begrotingsakkoord onder te brengen, blijft het laatste pensioenakkoord dat van begin juli. Premier Alexander De Croo (Open Vld) en minister van Pensioenen Karine Lalieux (PS) presenteerden toen na wekenlange regeringsonderhandelingen een drieluik:

• De voorwaarden voor het minimumpensioen werden vastgelegd. Om recht te hebben op het minimumpensioen, moet je 20 jaar gewerkt hebben.
• Wie deeltijds werk met het gezin combineerde, krijgt meer pensioen.
• Pensioenbonus: wie doorwerkt na de leeftijd van het vervroegd pensioen, ontvangt ene hoger pensioen. Het gaat om een comeback van een eerder afgevoerde maatregel.

Het is echter nog niet steeds mogelijk om na te gaan wat dat voor je eigen pensioendossier betekent. “De beslissingen worden omgezet in wetgeving en daarom kennen we alle details nog niet. We kunnen u dus nog niet informeren over de precieze voorwaarden en of u er voor in aanmerking komt”, staat te lezen op de website van de Federale Pensioendienst.

Meer nog dan de vele losse eindjes, leidt vooral het gebrek aan ambitieuze beslissingen op lange termijn tot diepe ontgoocheling bij beleidswatchers.

Bart Van Craeynest (Voka): “De echte pensioenhervorming moet nog altijd komen”

Bart Van Craeynest, de hoofdeconoom van Voka, had vooraf drie criteria opgeschreven waaraan hij een pensioenhervorming wou toetsen:

• Een inperking van de gelijkgestelde periodes: dat zijn de loopbaanperiodes waarin niet gewerkt werd (zoals werkloosheid of ziekteverlof), maar waarvoor de overheid wel een opbouw van pensioenrechten heeft voorzien
• Een harmonisering van de ambtenarenpensioenen met die van de werknemers
• Meer pensioenopbouw via kapitalisatie, om het repartitiesysteem (de werkenden betalen voor de gepensioneerden) te ontlasten

“Op die drie criteria zie ik geen echte vooruitgang”, stelt hij nu vast. “De zogezegde pensioenhervorming van juli gaat vooral over een paar details.”

“Er is deze legislatuur iets gedaan aan de pensioenen, bijvoorbeeld het minimumpensioen, maar de echte uitdaging, de financiële houdbaarheid van het pensioenstelsel op lange termijn, wordt maar niet aangepakt. Integendeel, mogelijk verergeren de genomen maatregelen de pensioenfactuur nog.”

“In een breder perspectief kun je nog twee criteria toevoegen als basis voor een gezond pensioenstelsel: gezonde overheidsfinanciën en hogere werkzaamheidsgraad. En ook op dat vlak ziet het er niet goed uit.”

“In termen van de toekomstige pensioenfactuur – hoeveel er de komende decennia nog bijkomt aan pensioenuitgaven – blijven we bij de hoogste van Europa. Terwijl we al vertrekken van één van de zwakste budgettaire posities in Europa. De echte pensioenhervorming moet nog altijd komen.”

Philip Neyt: “Relatie tussen pensioen en werken herstellen”

Pensioenexpert Philip Neyt volgt al een jaar of dertig de pogingen van politici om het pensioenstelsel robuuster te maken. “De pensioenhervorming is work in progress, a never ending story. De vorige regeringen hebben pensioenstappen gezet en de volgende zullen dit ook doen. In andere landen is het niet anders, al zie je bijvoorbeeld in de Scandinavische landen een veel duidelijkere strategische visie voor de lange termijn.”

Hij ziet enkele positieve elementen in de jongste pensioenhervormingen. Hoewel het systeem van gelijkgestelde periodes grotendeels overeind blijft, ziet hij toch dat “de stap naar een grotere selectiviteit in gelijkgestelde periodes is ingezet”. En het criterium van 20 jaar werk voor het minimumpensioen noemt hij een vooruitgang. “De mensen begrepen niet dat iemand die na 10 jaar werken en vervolgens 21 jaar werkloos is, recht had op een minimumpensioen. De hervorming is een eerste stap om dat onrecht weg te werken, alleen is de uitgestippelde overgangsperiode te lang.”

Maar ook Neyt vindt dat de beleidsmakers talmen om de koe bij de horens te vatten en het fundamentele probleem aan te pakken. “Iedereen weet dat de werkzaamheidsgraad (het aantal werkende mensen in de bevolking op beroepsleeftijd) omhoog moet om de pensioenen betaalbaar te houden. We zijn immers gemiddeld ‘dubbel’ zoveel jaren met pensioen als de vorige generaties.”

“De werkzaamheid verhogen, dat is dé uitdaging voor de sociale partners, mét flankerende maatregelen door alle overheden om vraag en aanbod op de arbeidsmarkten te matchen, met uiteraard oog voor de neveneffecten. In het bijzonder moet men oog hebben dat oudere werknemers uiteindelijk niet uitgeblust geraken en daardoor ten laste vallen van andere stelsels van de sociale zekerheid.”

Marjan Maes (KU Leuven): “Alleenstaande vrouwen blijven in de kou staan”

“Ik kan er niets positiefs over zeggen.” Pensioeneconome Marjan Maes (KU Leuven) noemt de aankondigingen van begin juli “bijzonder teleurstellend”, waarbij ze eveneens waarschuwt voor ontsporende kosten.

“Wat het minimumpensioen betreft: ik vind het onverantwoord dat men een dergelijke verhoging van het minimumpensioen goedkeurt zonder eerst een hervorming van de gelijkgestelde periodes door te voeren. Er zijn mensen met een ‘loopbaan’ van 45 jaar waarvan een groot deel gelijkgestelde periodes betreft: hun pensioen wordt desgevallend verhoogd tot 1.500 euro.”

Al klinkt het bij vakbond ACV wel dat de voorwaarden voor het minimumpensioen in de praktijk wel neerkomen op “een zware aanslag op de erkenning van de gelijkgestelde periodes”.

Maes ziet ook problemen rijzen bij mensen met een gemengde loopbaan. “Er is nog steeds geen harmonisering van de toekenningsvoorwaarden voor werknemers, ambtenaren en zelfstandigen. Het kan dus zijn dat er mensen zijn die lang gewerkt hebben in een gemengde loopbaan geen recht hebben op het minimumpensioen.”

“Maar het belangrijkste minpunt is dat de hervorming van het minimumpensioen het probleem van armoede bij alleenstaande kwetsbare vrouwen die deeltijds gewerkt hebben, niet oplost. Volgens de huidige toekenningsregels zullen die vrouwen onder de armoedegrens blijven.”

Stijn Baert (UGent): “Dit is een hervormingsregering die amper hervormde”

Arbeidseconoom Stijn Baert (UGent) uitte al in juli via een resem tweets scherpe kritiek op de beperkte regeringsambities op het vlak van pensioenhervormingen. De geschiedenis herhaalde zich volgens hem deze week bij de begrotingsbesprekingen. Volgens Baert ligt de oorzaak bij het regeerakkoord, waar te weinig concrete afspraken over cruciale sociaal-economische hervormingen in staan.

“Grote ambities, zoals 80 procent werkzaamheidsgraad, maar geen akkoorden over beleid om ze waar te maken. Met 7 partijen en cours de route gaan hervormen, was een illusie.”

(lb)