De rechtszaken van VZW klimaatzaak tegen de overheid, met als doel een strenger klimaatbeleid af te dwingen, zijn maar één voorbeeld van hoe politiek vandaag de dag niet enkel via verkiezingen verloopt, maar soms ook via de rechtbank. Op zich is daar niets fout mee. Dat politici wetten maken die al te veel voor interpretatie vatbaar zijn, staat daar op zich los van, en dat rechters soms hun persoonlijke mening te veel laten doorwegen evenzeer.

Wanneer de financiering van dergelijke rechtszaken niet al te transparant verloopt, is dat echter bedenkelijk. In het geval van “klimaatzaak” werd in het verleden op vragen over de financiering ervan geantwoord dat dit geen journalistiek relevante vraag zou zijn. Uiteindelijk bleek een belangrijke financier een groene ondernemer te zijn, die ook commercieel gezien belang had bij de uitkomst van deze rechtszaak, dankzij de massale subsidies die aan zogenaamd “groene energie” worden uitgedeeld.

Transparantie over de financiering van rechtszaken is in elk geval wenselijk wanneer Russische miljardairs die dicht bij president Poetin staan in het geheim geld steken in Amerikaanse rechtszaken door middel van financiering van rechtszaken door derden. Een opkomend fenomeen is dat investeringsbedrijven rechtszaken zien als aantrekkelijke, zij het onzekere, investering, en daarom in financiering voorzien.

Dergelijke “procesfinanciering”, ook bekend als “derdenfinanciering” laat toe aan individuen en groepen die anders niet over de financiële middelen zouden beschikken om een rechtszaak te voeren. In dit geval zit er echter een geostrategisch risico aan verbonden. Om die reden wordt er zowel in de V.S. als in Europa aan wetgeving gewerkt om transparantie te verhogen.

Enkele voorbeelden

Een analyse door Bloomberg Law hierover stelt: “Zonder rapportageverplichtingen en weinig regels kunnen investeerders met veel geld miljoenen dollars in een zaak pompen zonder ooit op de agenda van een rechtbank te verschijnen. Dat heeft geleid tot een nieuw soort grensoverschrijdende geldkraan die wordt gebruikt om de internationale wetgeving te omzeilen en om de geest van de sancties te omzeilen.”

Ook Chinese actoren zijn actief in dit verband. Een Chinees bedrijf financierde bijvoorbeeld clandestien rechtszaken over intellectuele eigendom tegen Samsung. Daarbij werd een technologiebedrijf uit Florida als dekmantel gebruikt, om te proberen te bewijzen dat Samsung diens intellectueel eigendom zou hebben gebruikt in zijn populaire audioproducten.

Een bijzonder prominente zaak in het verband handelt over een geschil over de territoriale grenzen van Maleisië, waarbij het land juridisch werd uitgedaagd door de Filipijnse vermeende erfgenamen van de Sultan van Sulu – tegenwoordig bekend als de Maleisische provincie Sabah – om hen compensatie te betalen op basis van een koloniaal verdrag uit 1878 tussen de Britten en de Sultan. Maleisië had na de onafhankelijkheid de Britse plicht om een vergoeding uit te betalen voortgezet, maar was daarmee in 2013 gestopt, na een gewapende invasie vanuit de Filippijnen waarbij minstens 60 mensen omkwamen. Deze mensen kregen het voor elkaar dat een Spaanse arbitragerechter een schadevergoeding van 15 miljard dollar toekende aan Maleisië. Prompt werden nadien activa van het staatsenergiebedrijf Petronas in Luxemburg bevroren.

Achter dit alles zit naar verluidt een van ’s werelds grootste ondernemingen die gespecialiseerd is in het financieren van rechtszaken, Therium, gevestigd in het Verenigd Koninkrijk, dat meer dan 20 miljoen dollar in de rechtszaak zou hebben geïnvesteerd. Een opmerkelijk feit hierbij is dat de Spaanse arbitragerechter in deze zaak, Gonzalo Stampa, strafrechtelijk werd veroordeeld tot zes maanden gevangenisstraf, voor het verplaatsen van de zaak van Madrid naar Parijs, tegen een Spaans gerechtelijk bevel in. Volgens experts betekent dit dat het hele proces wel eens nietig zou kunnen worden verklaard. Petronas heeft Therium ondertussen voor de rechtbank in de V.S. gedaagd. Het beschuldigt de “litigation funder” er van met “opzettelijke nalatigheid” te hebben gehandeld, door te negeren dat Stampa’s autoriteit als arbiter was ingetrokken, omdat het bedrijf had gevraagd dat hij de zaak naar Parijs zou verplaatsen.

Juridische actie

In een brief van grote farmaceutische bedrijven Bayer en Johnson & Johnson aan het Amerikaanse Congres in oktober klagen ze dat de financieringsindustrie voor rechtszaken “veel moeite doet om in het diepste geheim te opereren” en eisen daarom meer transparantie. Ze beschuldigen financiers ervan “vaak civiele rechtszaken manipuleren voor hun eigen doeleinden.” Daarbovenop beweerde de Amerikaanse Kamer van Koophandel dat de financiering van rechtszaken Amerikaanse geopolitieke rivalen in staat zou kunnen stellen vertrouwelijke informatie over gevoelige technologieën in handen te krijgen. Dat kan wel eens waar zijn, aangezien er bij derdenfinanciering van rechtszaken maar al te vaak sprake is van rechtszaken die verband houden met intellectuele eigendom.

Een Amerikaans wetsvoorstel dat beoogt om hieraan het hoofd te bieden voorziet dat de capaciteit van buitenlandse entiteiten om rechtszaken te financieren in de V.S. strikter zal worden gereguleerd.   

Ook in Europa zijn juridische stappen in de maak. Verleden jaar stelde het Europees Parlement de Europese Commissie voor om een richtlijn uit te vaardigen voor de regulering van financiering door derden in de EU. Daarbij zouden er allerlei specifieke openbaarmakings- en transparantieverplichtingen worden opgelegd, alsook een fiduciaire zorgplicht van de financier jegens de gefinancierde partij en zou het financiële belang van financiers worden beperkt tot 40% van het toegekende schadevergoedingsbedrag, behalve in uitzonderlijke omstandigheden.

Het is zeker geen slecht idee om te verplichten om bekend te maken wie uiteindelijk een bepaalde rechtszaak betaalt, al moet men er daarbij wel over waken dat het de toegang tot het gerecht niet in gevaar brengt. Op zich is derdenfinanciering nuttig om minder kapitaalkrachtigen daarbij te helpen. In plaats van een dergelijke bureaucratische aanpak, is het misschien beter om in eerste instantie rechters per geval toe te laten om te beslissen in hoeverre eisers transparant moeten zijn.