Goedemorgen! Vandaag een nieuwe podcast rond het boek ‘De doodgravers van België’. Dat werd vorige week gelanceerd en een kleine week later blijven er in de Wetstraat veel reacties komen. In de podcast over het boek gaat journalist Jeremy Van der Haegen dieper in op een aantal aspecten uit en rond het verhaal, met auteur Wouter Verschelden. In de aflevering vandaag gaat het over de rol van het Paleis tijdens de hele regeringsvorming, wat er zich achter de schermen tussen de partijvoorzitters en koning Filip afspeelde. De podcast vindt u in een link hier. Onderaan ook een stukje uit het boek, dat rond de podcast van vandaag draait. Overigens is die bijzonder makkelijk te beluisteren: gewoon op play klikken en de boel speelt af.

De beurskoers zakte dramatisch bij Bpost, onder leiding van CEO Jean-Paul Van Avermaet. En dat terwijl vergelijkbare bedrijven zoals PostNL een enorme sprong maakten. Het bedrijf kende een leegloop aan de top, en toen Van Avermaet uiteindelijk in de VS voor frauduleuze prijsafspraken werd aangeklaagd, was dat de druppel. Alleen leidt zijn ontslag nu tot felle oprispingen en een wat gênante situatie voor bevoegd minister van Overheidsbedrijven Petra De Sutter (Groen): de overheid moet Van Avermaet liefst een half miljoen euro aan ontslagvergoeding. Het onderliggende probleem: de plafonnering van de lonen voor overheidsmanagers.

In het nieuws: Van Avermaet stapt op met een zak geld.

De details: Zowel vanuit links met PVDA, als vanuit rechts met N-VA, zijn er felle reacties.

• “De post­bodes sleuren met zakken post, het management met zakken geld.” Maria Vindevoghel (PVDA) verwoordt het plastisch op haar Facebookpagina. De vakbondsvrouw die ooit bij het faillissement van Sabena de strijd leidde, zetelt vandaag voor de PVDA in de Kamer. En daar volgt ze het dossier van Bpost.
• En het moet gezegd: het vertrek van Van Avermaet, die bij het overheidsbedrijf een spoor van vernieling achterliet, is voor de regering ronduit gênant. Want de man stapt op met een half miljoen euro aan vertrekpremies. En dat terwijl zijn palmares bijzonder mager oogt.
• Zeker de vergelijking met PostNL doet pijn aan de ogen. Een aantal jaar geleden stond Bpost klaar om zijn Nederlandse sectorgenoot over te nemen, of in een soort ongelijkwaardige fusie te gaan. De beurskoers van de Belgen was immers drie keer zoveel waard als de Nederlanders. Die laatsten gingen uiteindelijk niet akkoord. Vandaag is de financiële verhouding omgekeerd: het Belgische bedrijf is een pak minder waard dan zijn Nederlandse concurrent.
• En niet alleen de PVDA hamert op het dossier. Ook de N-VA, met het actieve Kamerlid Michael Freilich, heeft een batterij vragen klaar. Daarbij vooral de vraag of er in de regering überhaupt veel gediscussieerd is over de uitbetaling van die exitpremie, en wanneer de minister precies die beslissing genomen heeft. Hij wil vooral dat De Sutter in de Kamer kleur komt bekennen.
• Tegenover De Standaard reageerde de minister voorlopig karig. De woordvoerder had het over “een contractuele verplichting van Bpost”, waar men dus eigenlijk niet onderuit kon. “Maar de minister wil niet dat dit in de toekomst nog mogelijk is“, liet hij verstaan.

Waarom dit van tel is: De lonen van de CEO’s van overheidsbedrijven blijven een lastige kwestie.

• Het was onder de regering Di Rupo – een tripartiete coalitie die tussen 2011 en 2014 regeerde – dat de toplonen als politiek issue voluit op tafel kwamen. De PS forceerde daar tijdens de regeringsonderhandelingen het erg symbolische dossier: voortaan zouden de CEO’s van bedrijven waarin de overheid een meerderheid van de aandelen had, niet langer meer miljoenen euro’s per jaar kunnen verdienen.
• Dat kwam neer op een enorme plafonnering, waarbij topmanagers plots terugvielen tot bedragen tussen het half miljoen euro en 650.000 euro, met allerlei premies bij. Topfiguren als Johnny Thijs, die op een loon van 1,2 miljoen euro stond, konden dat niet verkroppen. Thijs bedankte voor een nieuw mandaat, een duidelijke vingerwijzing naar de regering.
• Bij Proximus moest Dominique Leroy aan de slag voor een soortgelijk loon, terwijl haar legendarische voorganger Didier Bellens aan een loon van ruim 2 miljoen euro zat. Een flinke terugschakeling dus, een “correctie” die Paul Magnette er als voorzitter van de PS zo graag door kreeg.
• Daar leidde de kwestie tot hoogspanning tussen de Franstalige socialisten en met name de Vlaamse liberalen en Alexander De Croo (Open Vld), de toenmalige vicepremier. Die vond de maatregel compleet onzinnig, maar moest slikken: het stond in het regeerakkoord.
• De grote vertrekpremie voor Van Avermaet nu is een rechtstreeks gevolg van de ingreep toen: omdat het basisloon laag moet, komen er allerlei andere voordelen bij – zoals een huizenhoge oprotpremie – om toch maar “toptalent” te strikken.
• Het brengt dat debat dus meteen fors opnieuw op de agenda: hoe realistisch is het om voor een half miljoen euro een “topmanager” te willen aannemen voor de hoogste functie bij Bpost of Proximus, als de echte talenten elders veel meer kunnen verdienen? Marktconform is het niet en dan eindig je dus met een profiel zoals Van Avermaet, die zijn sporen in de veiligheidssector verdiende, maar ondertussen in de VS een forse veroordeling dreigt op te lopen.
• De CEO van Bpost kon al maanden de VS niet meer binnen, omdat hij dan stante pede zou worden gearresteerd: niet bepaald reclame voor het beursgenoteerde bedrijf in eigen land. Dat verzwakte zienderogen. Van Avermaet klampte zich vast aan zijn stoel, terwijl er rond hem een leegloop van toptalent was.
• Alleen ziet het er niet naar uit dat de discussie over de toplonen binnen Vivaldi op een serene manier kan worden aangesneden. Groen kreeg de portefeuille van Overheidsbedrijven als wisselgeld: niemand zat op de bevoegdheid te wachten en de partij kon als een van de laatste kiezen. Los van het feit dat De Sutter Bpost en Proximus “groener” wil maken, vallen er weinig grote plannen te noteren. Een verkoop is al zeker niet aan de orde, maar ook het oude, symbolische dossier van de regering Di Rupo terug op tafel brengen, lijkt zelfmoord met de PS aan boord.
• Want zelfs de Zweedse regering, die toch als centrumrechts gelabeld mag worden, gooide het plafond nooit echt overboord. Dit maakt dat tot vandaag de overheidsbedrijven veroordeeld zijn tot een management dat met de handrem op moet rijden.
• Als De Sutter straks ook de oprotpremies nog wil gaan inperken, maakt ze het de facto nog moeilijker, want het kader voor de lonen van een CEO nog strenger. De vraag is of dat haalbaar is.

De context: Bpost wordt op veel fronten bedreigd.

• Het overheidsbedrijf is ondertussen flink verzwakt. In coronatijden werd nog eens pijnlijk duidelijk gemaakt dat de onderneming niet mee kon met de concurrenten, als het aankwam op pakjes op tijd bij de klant krijgen.
• Bovendien is er het cruciale dossier van de krantenbedeling. Bpost rijft 178 miljoen euro per jaar binnen, via een speciaal contract met de overheid, om de kranten goedkoper te kunnen bussen.
• Dat contract moet dit jaar opnieuw worden bekeken. Minister van Werk Pierre-Yves Dermagne (PS) heeft al beslist dat het alweer wordt verlengd, maar dat het tegelijk minder zal worden.
• Dat is niet onlogisch: er zijn ook minder kranten te bussen, omdat de Belgen steeds meer digitaal lezen. Maar tegelijk zal ook een luik voor de “digitale transitie” worden voorzien. Vraag is wat de uiteindelijke som wordt, maar er hoeft geen tekening bij dat dit dossier voor Bpost bijzonder cruciaal is: het gaat om honderden miljoenen euro’s in totaal.
• In het verleden was de lobbying op het dossier ongelofelijk: zowel de Bpost-CEO als de grote eigenaars van de kranten in België gooiden daarbij hun vol gewicht. De praktijk leidde ondertussen in Nederland tot kritische vragen: waarom krijgen Belgische mediagiganten onrechtstreeks zoveel subsidies, om dan vast te stellen dat ze de Nederlandse kranten één voor één hebben overgenomen?

Om naar te luisteren: Vandaag gaat het in de podcast over het Paleis, en met name het duo van koning Filip en zijn kabinetschef Vincent Houssiau, die duidelijk een verpletterende rol speelden om de regeringsvorming in een bepaalde richting te duwen. Daarbij wilden ze duidelijk bijzonder graag dat de twee “groten” – N-VA en PS – samen een initiatief namen en België richting een grotere pacificatie leidden. De podcast, een vraaggesprek tussen Van der Haegen en de auteur en schrijver van deze nieuwsbrief, Verschelden, vindt u hier, bij deze link.

Het volgende fragment is een (deel van) het verslag van de ontmoeting op het Paleis, die het duo preformateurs Bart De Wever (N-VA) en Paul Magnette (PS) hebben, met de koning op 31 juli 2020. Beiden zijn dan al een tijdje bezig met hun opdracht, maar brengen voor het eerst breed verslag uit bij de vorst.

Een onaangename verrassing op het Paleis

Voor de koning is deze audiëntie van het duo speciaal. Het Paleis heeft lang naar dit moment toegewerkt, zeer lang. Iedereen die van dichtbij betrokken is bij de regeringsonderhandelingen kan niet anders dan het onderstrepen: koning Filip en zijn kabinetschef Vincent Houssiau spelen achter de schermen een sleutel­rol in een politieke crisis die op dat moment al meer dan een jaar duurt.

Om het land bijeen te houden, is een regering nodig met de twee sterkste partijen­ en aan beide kanten van de taalgrens: daar zijn de koning en zijn kabinetschef zeer hevig van overtuigd. Al meer dan een jaar werkt het Paleis dus aan het plan om water en vuur proberen te verzoenen: de rechts-nationalistische N­-VA en de linkse PS moeten de zaak in handen nemen. Elke andere poging, waarbij vooral de N-­VA aan de kant moest, wordt door het Paleis zeer lauw onthaald in de maanden die voorafgaan aan het duo. De koning en zijn rechterhand zijn ervan doordrongen dat enkel een akkoord tussen beide partijen, een mystiek huwelijk tussen De Wever en Magnette, kan leiden tot de pacificatie van België, waarbij het spook van het Vlaams separatisme dan eens en voor altijd duurzaam begraven kan worden.

Die laatste these, en de duidelijke voorkeur van het Paleis voor een formule, uitgerekend mét de N-­VA, die toch een uitgesproken antiroyalistische partij is, leiden al meer dan een jaar tot frustratie en ergernis bij een aantal politieke kopstukken, die een coalitie zonder N-­VA willen. Met de groenen, die nooit aan zet komen bij het Paleis, maar ook bij de PS, waar men maandenlang een ander idee had over de regering, leidde dat tot spanningen.

Het is nu voor het eerst dat de koning hun gezamenlijke tekst onder ogen krijgt. Hier en daar is in de pers al wel iets gelekt, zo gaat dat nu eenmaal in Belgische politiek: niets blijft lang geheim. Maar de details zijn helemaal niet wat men op het Paleis had gehoopt.

De koning kan niet anders dan toch laten voelen dat hij weinig enthousiast is over de plannen van het duo, om verder de federale staat te ontmantelen, ten voordele van de regio’s. “Een verder federalisme?”, vraagt hij met lichte zucht. Zeker de splitsing van gezondheidszorg, een heet hangijzer midden in de corona­crisis, gaat er maar moeilijk in. “Je pense ce que je pense”, zegt de koning zuchtend, “Ik denk er het mijne van”. “Dat is toch niet wat de Belgen willen?”, stelt hij vragend aan beiden.

De Wever houdt zich in. Magnette kan het niet laten om toch even wat zout in de wonde te strooien: “Sire, dat is nu meer dan een jaar dat u hoopt op een akkoord tussen PS en N­-VA. Maar we weten toch dat als er ooit op een dag een akkoord tussen ons twee komt, dat noodzakelijkerwijze zal draaien rond de verdere hervorming van de staat? Regionalistisch dus.” Daarop springt De Wever, zelf ook een notoir republikein, dan ook maar in de dans. Hij stelt een venijnige vraag: “We kunnen uiteraard ook andere zaken aansnijden, zoals een hervorming van de manier waarop regeringen nu federaal gevormd worden?”

Daarmee raakt de N­-VA-­voorzitter aan uiterst gevoelige materie voor het Paleis, met name hoe regeringen gemaakt worden in dit land. België is een constitutionele monarchie, met de rol van de koning beperkt tot louter ceremoniële taken. Tenzij op één belangrijke uitzondering: na verkiezingen is het staatshoofd aan zet, iedereen kijkt naar hem. Het is aan het Paleis om op dat moment , als er geen regering meer is, “opdrachten” te geven, en leidende politici met een “koninklijke opdracht” te belasten, om zo een nieuwe regering te vormen.
Dat die rol behoorlijk belangrijk is, zeker in een land als België, met een erg versnipperd politiek landschap, daarover is iedereen het eens. En tussen de ver­kiezingen van mei 2019 en de zomer van 2020, wanneer De Wever en Magnette op het Paleis zitten, is eens te meer gebleken hoezeer de koning toch “weegt” op het proces. En men is vastberaden die macht niet te lossen; de suggestie van De Wever verschrikt dus de koning verder.

Het een­-tweetje op het Paleis tussen De Wever en Magnette, midden in de zomer van 2020, is tekenend voor de sfeer, die op dat moment wel echt optimaal is tussen beide grote partijleiders. Achteraf kunnen beiden niet nalaten zelfs on­derling wat grapjes te maken over de koning en zijn wat vreemde kabinetschef Houssiau. Hoewel De Wever de grote imitator is, is het Magnette die een betere versie van de rechterhand van de koning neerzet.
Het ziet er op dat moment naar uit dat België op weg is naar een grote hertekening. En ondanks de grote reserves van het Paleis over alweer een ontmanteling van de Belgische staat, lijkt zo een levensbedreigend politiek probleem weggenomen. Een probleem dat ontstaan is op 26 mei 2019, en waar koning Filip tot dan al meer dan een vol jaar mee worstelt.