De mens geeft er de voorkeur aan om inbreuken tegen normen indirect te bestraffen. Dat is de conclusie van een onderzoek van economen aan de Universität Innsbruck, de NYU Abu Dhabi en de Universität Köln. Men is volgens de onderzoekers sneller geneigd om de daders te straffen door het weigeren van hulp of assistentie dan te overwegen om de overtreder rechtstreeks met het problematische gedrag te confronteren.

De onderzoekers kwamen echter ook tot de vaststelling dat men de neiging heeft om vrouwen anders te bestraffen dan mannen. Vrouwen zouden immers vaker op het problematische gedrag worden aangesproken, terwijl mannen vooral indirect zouden worden gesanctioneerd.

“Mensen vertonen, in tegenstelling tot dieren, een neiging om op verschillende niveaus – niet alleen in kleine groepen, maar ook met vreemden – naar samenwerking te streven,” geven de onderzoekers Loukas Balafoutas, Nikos Nikiforakis en Bettina Rockenbach aan. “Dat leidt ook tot sancties wanneer de normen voor coöperatie worden overtreden.”

“Zowel directe als indirecte sancties hebben een belangrijke rol in de bestraffing van vreemden die tegen de gedragsnormen zondigen. Indien de mogelijkheid wordt geboden, zal er echter de voorkeur aan worden gegeven om gebruik te maken van indirecte sancties, zoals het weigeren van hulp, boven een rechtstreekse confrontatie over het problematische gedrag.”

Uit experimenten, waarbij acteurs op een spoorperron achtereenvolgens bewust een drankbeker weggooiden en vervolgens ogenschijnlijk toevallig een bundel papieren lieten vallen, bleek dat slechts 18,6 procent van de getuigen bereid bleek om de dader te helpen zijn lectuur weer te verzamelen.

Wanneer men vooraf geen getuige was geweest van de weggeworpen beker, bleek die behulpzaamheid echter op te lopen tot 39,7 procent. “Bovendien bleek dat de dader door 17 procent van de getuigen rechtstreeks werd geconfronteerd en werd gevraagd om de beker weer op te rapen,” zeggen de onderzoekers.

“Wanneer echter door het weigeren van hulp de mogelijkheid tot een onrechtstreekse sanctie werd geboden, daalt dat cijfer tot 6,8 procent.”

“De resultaten van het experiment maken duidelijk dat mensen er de voorkeur aan geven om inbreuken op sociale afspraken te sanctioneren door een beslissing om hulp te weigeren boven een rechtstreekse confrontatie,” voeren de onderzoekers aan. “Bovendien bleek men voor een rechtstreekse confrontatie met de daders ook niet door anderen beloond te worden.”

“Verwacht werd dat de betoonde moed om in te grijpen aanleiding zou geven tot een grotere sociale erkenning, maar in werkelijkheid bleek men voor het confronterende optreden niet op een bijzonder achting of lof van de andere getuigen hoeven te rekenen.”

Tegelijkertijd konden er volgens de onderzoekers ook opmerkelijke genderverschillen worden vastgesteld. “De studie toonde aan dat vrouwen vaker rechtstreeks over hun gedrag worden geïnterpelleerd,” stippen de onderzoekers aan. “Mannen daarentegen bleken veeleer onrechtstreeks te worden gesanctioneerd.”

“Dat heeft mogelijk te maken met het feit dat men het sneller aandurft om vrouwen rechtstreeks te confronteren omdat het risico op de escalatie van een conflict beperkt zou blijven. Mannen werden daarentegen vaker gesanctioneerd met onrechtstreekse straffen.”

Het blijft volgens de onderzoekers echter onduidelijk welke motivatie schuil gaat achter de keuze om een rechtstreekse confrontatie aan te gaan. (mah)