Toen vorige week bekend raakte dat de VS, Australië en het Verenigd Koninkrijk het zogenaamde veiligheidspact “AUKUS” hadden afgesloten, reageerde Frankrijk als door een wesp gestoken. 

Het pact, dat voorziet dat de Verenigde Staten technologie voor nucleair aangedreven – niet bewapende – onderzeeërs deelt met Australië, hield immers eveneens een opbreken in van een overeenkomst met Frankrijk – of liever de Franse groep Naval, grotendeels eigendom van de Franse staat- voor maar liefst 90 miljard dollar voor de aankoop van 19 onderzeeërs. Australië zou een geschatte 400 miljoen euro schadevergoeding dienen te betalen, wat volgens de denktank Australian Strategic Policy Institute al bij al laag is, en “het een van de zeldzame keren is dat Australië goed heeft onderhandeld”, aldus één van hun onderzoekers, Andrew Davies.

“Een mes in de rug”

Frankrijk gaat echter wild tekeer, en besloot zijn ambassadeurs uit de VS en Australië terug te roepen, een ongeziene diplomatieke daad, die volgens sommigen ook wat politieke theater inhoudt vanwege de Franse President Macron, met het oog op de komende presidentsverkiezingen in 2022. De Franse Minister van Buitenlandse Zaken, Jean-Yves Le Drian, sprak over “een mes in de rug” en “onaanvaardbaar gedrag tussen bondgenoten en partners.” 

Opmerkelijk genoeg werd de ambassadeur uit Londen niet teruggeroepen, wat allicht te maken heeft met het belang van het Verenigd Koninkrijk voor Europese defensiesamenwerking, los van NAVO, die Frankrijk probeert te stuwen. Niettemin annuleerde Parijs wel een gemeenschappelijke defensietop met Londen en stelde via de Franse Staatssecretaris van Europese Zaken, Clément Beaune, dat eerst “het vertrouwen nu moet worden hersteld”. 

EU lidstaten onder Franse druk

Frankrijk probeert nu ook andere Europese landen mee te krijgen. Gisterenavond betuigden de Ministers van Buitenlandse Zaken hun solidariteit met Frankrijk, in de marge van de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties, al hielden ze wel een slag om de arm dat dit alles de Trans-Atlantische banden in geen geval mag schaden. Voordien spraken Europees Commissievoorzitter von der Leyen en Europees Raadsvoorzitter Charles Michel al steun uit voor Frankrijk – die laatste valt nooit te betrappen op enige dissonantie met Macron. Toch blijven Duitsland en Italië ondertussen op de vlakte. 

Frankrijk weet echter van geen ophouden en vraagt nu ook een uitstel van een Europees-Amerikaanse top over handel en technologie die eind deze maand staat gepland. Andere EU-lidstaten zijn hiertegen gekant, aangezien ze geen verslechtering van de Trans-Atlantische relatie als gevolg van dit incident willen.

Tot overmaat van ramp voor de Fransen werd net ook bekend dat Zwitserland toch geen Franse Rafale gevechtsvliegtuigen wil, maar integendeel kiest voor de ons bekende Amerikaanse F35. Ook dit werd gevolgd door een mededeling van het Elysée aan Zwitserland dat een geplande topontmoeting in november nu “moeilijk” ligt.

Een dubbele moraal?

De Fransen hebben zeker een punt. Al te fair lijken de “Angelsaksen” het niet te hebben gespeeld. Maar zo gaat dat nu eenmaal in de wereld van militaire aankopen. Dan is het ieder voor zich. Zeker Frankrijk zelf is niet te beschroomd om dat spel te spelen, merkten sommigen op, en met name Minister van Buitenlandse Zaken Le Drian zelf, door France24 TV betiteld als “France’s [arms] salesman”, zou zich in het verleden op dat vlak niet onbetuigd hebben gelaten.

Jakub Janda van het European Values Center for Security Policy in Praag laat in zijn commentaren niet na te benadrukken hoe weinig populair Frankrijk in Centraal- en Oost-Europa is geworden met haar niet aflatende pogingen voor zaken zoals “Europese strategische autonomie” – codewoord voor militaire samenwerking buiten NAVO om, want “in deze regio hangen we af van Amerikaanse, niet Franse militaire steun, tegen Rusland”. Hij citeert terloops ook Australische diplomaten die stellen dat “al die Franse praatjes over hoe Frankrijk Australië steunt met haar strategie voor de Indische en Stille Oceaan onzin zijn. Toen Australië onder druk kwam van China en vroeg voor een handelsakkoord tussen de EU en Australië, verhinderde Frankrijk dit ter bescherming van haar boeren”. Dat handelsakkoord dreigt nu helemaal aan de Franse toorn ten prooi te vallen.

Een andere vertegenwoordiger van een denktank uit Oost-Europa, Sławomir Dębski, van het Poolse PISM, gaf dan weer kritiek op de steun die de Europese Commissievoorzitter uitsprak voor Frankrijk, waarbij hij het akkoord tussen Duitsland en Rusland over de gaspijpleiding “Nord Stream 2” aankloeg: “Ik wilde dat de Commissievoorzitter zich even sterk uitsprak wanneer een EU-lidstaat besloot om samen te spannen met een andere EU-lidstaat om de energiezekerheid van de EU te ondermijnen. Allicht is dat te veel gevraagd, Mevrouw de Voorzitter? Zijn sommige leden meer gelijk [dan anderen]?” 

Soortgelijke kritiek kwam er van Rusland en Azië-expert Theresa Fallon: “Ware het niet mooi geweest als von der Leyen steun had betuigd aan Litouwen nadat het kritiek te verduren kreeg van Peking omdat Litouwen het zogenaamde 17+1 overleg [tussen China en Oost-Europese landen] verliet en omdat het een kantoor in Taiwan opende”? 

Realpolitik

Dit soort sentiment, dat wordt geëchoot door diplomaten, geeft aan hoe oppervlakkig de steun voor Frankrijk is en hoe onrealistisch een Europese defensie los van NAVO is, wat Eurofederale dagdromers daarover ook mogen beweren. Over het algemeen is er zeker respect voor Frankrijk, dat als nucleaire mogendheid bij verre de sterkste defensie binnen de EU bezit. Maar wanneer de Fransen weer eens pleiten voor versterkte defensiesamenwerking, wordt hen vaak gesuggereerd om eerst misschien wat minder eigengereid te worden. 

In een editoriaal stelt de Duitse krant Handelsblatt dan ook: ¨Het risico bestaat dat Parijs de EU … net verzwakt… Zulke spelletjes maken de lidstaten nerveus. Parijs schaadt enkel zichzelf met dergelijke benepen reactie”. 

De Zwitserse NZZ is nog forser en kopt “Het EU-leger is een hersenspinsel” , waarbij het botweg stelt: “Wie erkent dat het Europa-leger een graad van integratie veronderstelt die de meeste lidstaten niet accepteren, moet zich aan het klaarblijkelijke alternatief houden: de NAVO.” Er is blijkbaar een krant uit een niet-NAVO-lidstaat nodig om te zeggen waar het op staat. 

Nog beter wordt alles samengevat door Gideon Rachman, de voornaamste buitenland-commentator van de Financial Times: “De woede in Parijs en in Peking over AUKUS is veel minder significant dan de goedkeuring in Tokio, Delhi en zowat overal in de Indische en Stille Oceaan.”

Zo is dat. Al dan niet terecht wordt China er als een gevaarlijke geostrategische speler gezien. De VS, het VK en Australië werken al nauw samen met Canada en Nieuw-Zeeland binnen het kader van de Angelsaksische inlichtingenalliantie “Five Eyes”. Ook hebben de VS en Australië met de zogenaamde “Quad” een de facto alliantie in de Indische en Stille Oceaan, met India en Japan. Het is trouwens de bedoeling dat deze alliantie de banden met Europese bondgenoten zal aanhalen. 

Al deze samenwerkingsvormen ondermijnen uiteindelijk de NAVO niet – in tegenstelling tot het idee van een “Europees leger” dat eurocraten om de zoveel tijd weer opwarmen. De NAVO heeft uiteindelijk als kernopdracht de defensie van de Europese democratieën door middel van Amerikaanse militaire steun. 

Integendeel zijn deze nieuwe initiatieven een welkome aanvulling bovenop NAVO die rechtstreeks in verband staan met de toegenomen rol van China. Frankrijk heeft ongetwijfeld redenen om boos te zijn over de manier waarop het is behandeld, maar als enige serieuze militaire speler op het Europees vasteland heeft het de verantwoordelijkheid om nu naar de toekomst te kijken. 

De Britse Premier Boris Johnson suggereerde reeds dat Frankrijk nog kan toetreden tot AUKUS, aangezien het “niet exclusief, niet verdelend” was en het is blijkbaar ook een optie dat India de Franse onderzeeërs zou gaan aankopen. De Franse Général De Gaulle trok Frankrijk dan ooit terug uit – de militaire bevelstructuur van – de NAVO, maar in de praktijk bleef Frankrijk steeds een solide bondgenoot, sterk gedreven door realpolitik. Ook nu zijn de belangen veel te groot om dit te veranderen.

De auteur Pieter Cleppe is hoofdredacteur van BrusselsReport, een nieuwe webstek die zich richt op nieuws en analyse met betrekking tot EU-politiek.