Na de "coup van de Zestien": manier waarop Ongena voorzitter moet worden, via "wel heel creatieve omgang met partijstatuten", zet kwaad bloed, partijcongres belooft heftig te worden

Met Tom Ongena (Open Vld) heeft premier De Croo zijn greep op de partij compleet gemaakt. De 47-jarige Ongena was altijd de man van de schaduw, jaren in die van Bart Somers (Open Vld), nu in die van de eerste minister. Op een inderhaast bijeengeroepen breed partijbestuur werd Ongena op voordracht van De Croo op het schild gehesen. Meteen beloofde Ongena zelf een partijcongres, om “de leden zich te laten uitspreken”. Dat zal onvermijdelijk een stevige uitdaging te worden. Op het partijbestuur nam De Croo het heft duidelijk in handen, en duwde alle vragen in rotvaart weg, zodat Ongena de journaals van 19 uur kon halen. Maar die vragen zijn er wel: statutair moet een interim-voorzitter komen uit de rangen van het verkozen partijbestuur. Alleen: Ongena is nooit verkozen in dat bestuur. “Dus gebruikt men een omweg: hij wordt eerst, zoals Jasper Pillen (Open Vld), snel ondervoorzitter gemaakt, via een statutair wankel paadje. En zo wordt hij lid van het partijbestuur én kan hij vervolgens interim-voorzitter worden”, zo zegt een insider. “Er moet maar één iemand klacht indienen bij de statutaire commissie en dat voorzitterschap hangt aan een zijden draadje.” Er zit voor de partij weinig anders op dan de statuten te laten wijzigen, om zo Ongena te bekrachtigen op een congres. Maar dat vereist meteen 2/3 van alle stemmen. Krijgt premier De Croo dat achter “zijn” kandidaat?

In het nieuws: “Ik ben een man van de basis”, verklaart de nieuwe voorzitter van Open Vld, Tom Ongena. “Ik ben iemand die keihard kan werken, en ga dat de komende weken doen.”

De details: Ongena is vooral toch een apparatsjik. Deze maand is hij exact 20 jaar in loondienst van Open Vld, als woordvoerder, politiek directeur en sinds 2019 als opvolger in het Vlaams Parlement. Zijn aanstelling was geen echte verrassing, ondanks zijn compleet gebrek aan profiel: het scenario circuleerde al langer, en toont nu vooral de almacht van De Croo over zijn partij.

“Wat gisteren gebeurd is, was echt de coup van de Zestien“, zo zegt een liberale aanwezige, over het scenario dat zich ontrolde in de M34, de interne afkorting voor de Melsensstraat 34, het partijhoofdkwartier. “De Zestien heeft haar droom waargemaakt: de M34 staat nu volledig in hun dienst, om als regeringsvehikel te werken.”
Want iets na de middag liet De Croo witte rook uit de Zestien komen: na dagen van namen gissen in de pers en scenario’s die zich aftekenden voor de top, had premier De Croo gewikt en beschikt. Al snel lekte ook de naam die al dagen in de pers circuleerde, als de ultieme consensus-kandiaat: Tom Ongena.
Die naam joeg niemand in de gordijnen, zoals dat wél het geval was bij onder meer bij oud-voorzitter Gwendolyn Rutten (Open Vld), toen die in de pers begon te gonzen als mogelijke interim-voorzitter. Of zoals bij Vincent Van Quickenborne (Open Vld), die intern ook wel veel weerstand heeft. “De premier heeft mij gevraagd om mijn werk op Justitie af te maken. Finish the job“, zo gaf die laatste vlak voor het partijbestuur gisteren mee aan Het Nieuwsblad.
De Croo had immers om 18 uur zo’n ‘breed bureau’, met alle Parlementsleden erbij, bijeengeroepen op de M34, om Ongena op het schild te hijsen, als verrassing van de chef. Een korte vergadering volgde. Vragen werden kundig afgeblokt door de premier, om 19 uur wachtten de tv-camera’s. “Redelijk hallucinant”, vertelt een Kamerlid.
Daarop opvallend: Gwendolyn Rutten, die manifest het woord nam en helemaal gerehabiliteerd lijkt, in haar relatie met De Croo. En zelfs Bart Tommelein (Open Vld) die voor het eerst in jaren weer het woord nam: alles kwam terug, bij de liberalen. En dat terwijl Egbert Lachaert (Open Vld), de man die in 2020 nog 61 procent haalde bij de basis van de partij met een anti-Rutten en anti-establishment campagne, in geen velden of wegen te bespeuren was. Ook daar zat de timing handig mee voor De Croo: Lachaert zat in Albanië, voor een korte trip.
“Het ancien regime heeft het gisteren weer helemaal overgenomen. We waren vijf jaar terug in de tijd, plots was Gwendolyn weer de leidende kracht in het geheel, de oplossing, de redder, terwijl zij één van de symptomen van het probleem was”, zo zegt een aanwezige.
Insiders hadden ondertussen ook hun bedenkingen bij de hele choreografie: “Dat scenario rond Ongena lag al klaar vanaf de eerste seconde dat Lachaert vertrok. Ze hebben er wat namen bijgegooid, om het een soort ‘race’ te maken. Maar Tom is de geknipte man om het licht aan en uit te doen op de M34, de rekeningen bij de boekhouder te betalen, en heel ver uit de weg te gaan van elk mogelijk conflict met De Croo”, zo bezweert een hoge liberale bron.

De vraag: Wie is Ongena nu eigenlijk?

“Ik heb als militant borden afgewassen op de eetfestijnen. Ik heb als medewerker lange dagen geklopt tijdens campagnes. Ik heb daar enorm veel van geleerd. Ik zal met dezelfde passie en toewijding deze uitdaging aangaan”, met die quote zette Ongena zich gisterenavond meteen in de markt als de ‘basisman’, de gewone jongen, die van onderuit de partij komt. Communicatie kan de 47-jarige man uit Sint-Katelijne-Waver wel. Alleen strookt het beeld van de ‘militant’, zoals hij zichzelf neerzet, nu niet meteen met het CV.
Met Ongena neemt De Croo in elk geval geen verrassende of vernieuwende keuze. “Een Somers-boy“, zo kopt de liberale krant Het Laatste Nieuws vanmorgen, wat het behoorlijk goed samenvat: Ongena liep jarenlang in de schaduw van de sterke man uit Mechelen, de twee, Bart Somers (Open Vld) en Ongena, vertoonden daarbij zelfs wat fysieke gelijkenissen.
Ongena begon in 2003 op het kabinet van Somers, die toen Vlaams minister-president was. Hij verhuisde mee naar de M34, toen Somers partijvoorzitter was, om daar woordvoerder en politiek directeur te zijn, naast de Mechelaar. Nadien was hij jarenlang woordvoerder van de fractie in het Vlaams Parlement. Pas in 2019 kwam hij als eerste opvolger, voor diezelfde Somers, in het Vlaams Parlement.
Ongena z’n politieke lijn is in die zin ook helemaal vervlochten met die van Somers: een eerder lichtblauwe centrumkoers, zeker niet de donkerblauwe koers die Lachaert beloofde in 2020. In dat opzicht zal er geen enkele inhoudelijke frictie kunnen zijn met de Zestien.
Dat hem een grote carrière aan de top werd toegedicht, klopt zeker niet. Ongena kwam tot nu toe niet voor in de lijstjes om lijsttrekker of kopstuk te worden, bij de verkiezingen van ’24: in de provincie Antwerpen leek z’n zetel zelfs hoogst onzeker. Of hij nu dan wel over Willem-Frederik Schiltz (Open Vld) z’n hoofd springt, die graag de Kamerlijst zou trekken naast het Vlaams Parlement voor Somers, is maar zeer de vraag.
Met Ongena kiest Open Vld hoe dan ook nog radicaler voor een route om alles in te zetten op De Croo en het regeringspalmares. De vraag daarbij blijft of dat sterk genoeg is om opnieuw uit de dip van de peilingen te komen, en in andere provincies dan Oost-Vlaanderen de kanseliersbonus te verzilveren.
En het zet de partij straks wel voor praktische vragen: neemt Ongena het dan in de campagne op in de voorzittersdebatten tegen een Bart De Wever (N-VA), Tom Van Grieken (Vlaams Belang) en Conner Rousseau (Vooruit)? Die formats liggen tijdens verkiezingen behoorlijk strak vast, en premier of niet, men heeft niet de gewoonte partijen daarbij zomaar te laten kiezen wie ze sturen.

De statutaire kwestie: Er is wel kunst- en vliegwerk nodig geweest om Ongena interim-partijvoorzitter te maken. Een congres is straks noodzakelijk, maar misschien wel lastig.

Ongena is nu door het breed partijbestuur “aangeduid als waarnemend voorzitter”, zo stelde Open Vld in een mededeling. “De partij zal een congres bijeenroepen zodat de leden zich hierover kunnen uitspreken.”
Alleen, bij die aanduiding werd wel een heel flexibele interpretatie van de partijstatuten geïntroduceerd. Want vervelend: zo’n interim-voorzitter moet volgens de interne regels uit de rangen van het partijbestuur komen, waarin iedereen zit die verkozen is door de leden van de partij.
Ongena deed in 2020 niet mee aan verkiezingen voor dat partijbestuur of ‘bureau’ zoals het in het jargon heet. Onmogelijk dus. Of toch niet: want men hanteert het precedent dat voorganger Egbert Lachaert schiep, met Jasper Pillen (Open Vld). Die werd, in een poging om wat schwung in de partij te brengen, samen met Stephanie D’Hose in januari vorig jaar plots ‘ondervoorzitter’ van de partij. Ook dat was niet echt volgens de regeltjes, maar Pillen kreeg zo plots ook wel een zitje in het partijbureau.
Diezelfde methode past men nu dus toe bij Ongena: eerst ‘ondervoorzitter’ maken, om vervolgens meteen “interim-voorzitter te worden”. “Dit is wel héél creatief omgaan met de partijstatuten. Eender welk lid kan klacht indienen bij de statutaire commissie en dan heb je het toch vlaggen“, zo stelt een aanwezige op het partijbureau gisteren, waar daarover toch wat gemor was. “Wij zijn een partij waarin de wetten, de regels van de democratie, toch heilig zijn. Ook intern.”
Het is meteen de reden waarom het toch nodig is een congres bijeen te roepen: daar kan Ongena wat legitimatie krijgen voor z’n nieuwe rol. De vraag is in welke vorm dat gebeurt: via een statutenwijziging kan die rol van interim-voorzitter legitimatie krijgen. Alleen: daarvoor is dan wel een 2/3 meerderheid nodig. Geen evidente opdracht, met de huidige weerstand aan de basis.
Dat congres dreigt zo meteen immers een clash tussen de top en de basis te worden, waarbij premier De Croo alles uit de kast zal moeten halen. Want van onderuit broeit er wat. De kans is huizenhoog dat er dan tegenkandidaten komen, wat ook moeilijk tegen te houden zal zijn op een partijcongres.
De actie ‘Red Open Vld‘, van een aantal oud-voorzitters van de jongerenafdeling van Open Vld, zit ondertussen aan ruim 600 partijleden, die aandringen op een statutair congres. Dat komt er nu hoe dan ook, maar het zegt iets over de actiebereidheid. De actie wil vooral ook een nieuw partijbestuur laten kiezen, én de statuten daarover wijzigen, door de termijnen te beperken. Het lijkt logisch dat zij straks aan de 1.000 vereiste handtekeningen van leden raken.

Reactie: Het verhaal over Eva De Bleeker (Open Vld) en Guy Verhofstadt (Open Vld) en Hilde Vautmans (Open Vld) zindert nog na.

Veel rumoer binnen Open Vld op het feit dat ex-staatssecretaris De Bleeker op het ALDE-congres in Stockholm niet de nodige steun van haar partijgenoten kreeg, om de job van penningmeester binnen te halen, zoals deze nieuwsbrief gisteren berichtte. Daarbij werd vanuit het andere kamp fijntjes verteld als respons “dat De Bleeker toch geen kans maakte op de job”.
Verschillende aanwezigen bevestigen opnieuw wat ze zagen: “Of Eva daar nu echt kans had op die job of niet, het gedrag van zowel Guy Verhofstadt als Hilde Vautmans sprak boekdelen. Die hebben haar echt actief onderuit gehaald, omdat ze Europees absoluut geen concurrentie willen krijgen”, zo vertelt een Open Vld-mandataris die erbij was.
Verhofstadt en Vautmans reageerden samen: “Het bericht over het ALDE-congres is feitelijk onjuist en politiek naast de kwestie. We willen formeel ontkennen dat we Eva’s kandidatuur ‘getorpedeerd’ hebben. We hebben ons de voorbije maanden en jaren altijd loyaal opgesteld in de moeilijke tijden die de partij doormaakt, en het idee dat het penningmeesterschap van ALDE daar op welke manier dan ook symptomatisch zou zijn, zegt meer over uw bronnen dan over onze opstelling.”

Om te volgen: De Croo trekt fors door over de fiscale hervorming. Maar raakt hij erdoor?

Naast zijn eigen partij moet premier De Croo ook nog de regering leiden. Dat Lachaert daarbij het akkoord met Engie haast volledig in de schaduw zette van de partijperikelen, smaakte zuur voor De Croo. Die zou een succesje rond de fiscale hervorming nu hard kunnen gebruiken.
Tegelijk is de oefening alvast een pak lichter geworden: van de 6 miljard die Vincent Van Peteghem (cd&v) als minister van Financiën op tafel legde met z’n plannen, is nog ongeveer 2 miljard over vandaag. Maar de vraag blijft vooral of PS en MR verzoend kunnen worden. De Franstalige liberalen eisen een arbeidsmarkthervorming, de premier legde maandag een nota op tafel die compleet uitgespuwd werd door het linkerkamp binnen Vivaldi.
Tegelijk blijft de PS een ingreep in de vermogens eisen, met zwaardere taksen, om te beginnen al zeker de verhoging van de effectentaks. Absolute horror voor de MR. De socialisten en liberalen aan Franstalige kant zijn beiden niet geneigd veel te bewegen: na de hele oorlog over minister van Buitenlandse Zaken Hadja Lahbib (MR) blijven de relaties compleet onderkoeld.
En alsof enkel de PS nog niet genoeg was, is er ook Ecolo. Vanmorgen trok de fractieleider van Ecolo in de Kamer, Gilles Vanden Burre, nog eens fel van leer bij LN24. “De affaire Lahbib is niet voorbij voor Ecolo. Het gaat om ethiek en deze minister is niet meer geloofwaardig”, zo stelde die ferm. En meer nog: “Ten gronde wil Ecolo nog wel werken met de MR, maar met deze voorzitter, Georges-Louis Bouchez, is dat niet meer mogelijk.” Gezellig dus, binnen Vivaldi.
Hoe in zo’n omstandigheden een deal mogelijk is, blijft giswerk. De Croo roept vanmiddag én vanavond de kern alvast opnieuw bijeen. In Le Soir maakt men gewag van een timing waarbij de eerste minister nu vol gas zou geven, om dan morgen in de Kamer, tijdens de plenaire zitting, vol trots het akkoord over de fiscale hervorming te kunnen gaan verdedigen. “Nog te vroeg, de deadline ligt op 21 juli”, zo is op de Zestien te horen.
Tegelijk zijn er andere scenario’s die circuleren: aan Franstalige kant maalt men er niet om, om de hele discussie gewoon te verkassen naar de begrotingsbesprekingen in oktober. Dan moet er hoe dan ook geld gevonden worden, om de begroting minimaal op koers te houden, zoals afgesproken.
Bij cd&v, die met Van Peteghem de grote bezieler van de hervorming in huis hebben, “is men op alle scenario’s voorbereid. “Als er geen akkoord kan komen nu, dan zal het wel moeten in kader van begrotingsbesprekingen”, klinkt het vastberaden bij de oranje vicepremier.

Ook genoteerd: De nieuwste zet van Vivaldi in de oorlog over de spaarrente: de staatsbon. Maar Vooruit mort.

Het is al weken gebikkel over hoe de federale regering moet reageren op de grootbanken, die maar heel langzaam hun rente op de spaarboekjes verhogen. Nochtans is dat het favoriete spaarproduct van de Belg. De linkse partijen in Vivaldi wilden daarom een wettelijk kader om de rente op die spaarboekjes vast te leggen, en te koppelen aan die van de Europese Centrale Bank.
Maar de rechtervleugel, met zowel Open Vld met staatssecretaris voor Consumentenzaken Alexia Bertrand als cd&v, met minister van Financiën Vincent Van Peteghem, waren niet te vinden voor “te fors op de vrije markt gaan ingrijpen”. Het leidde tot verhitte discussies, waarbij Vooruit openlijk de coalitiepartners aanviel, en vicepremier Frank Vandenbroucke (Vooruit) zelfs de expertise van de Nationale Bank in vraag stelde.
Nu een nieuwe episode: Van Peteghem komt met een creatief alternatief. De staatsbon: een obligatielening, die normaal drie, vijf of zeven jaar loopt, zou nu ook voor één jaar kunnen. En daarop kan de Belgische staat liefst 3,69 procent rente geven, moest ze die nu uitgeven. Van Peteghem zou zelfs de roerende voorheffing op die rente dan halveren, waardoor het nettorendement dan net boven de 2,7 procent zou komen. Heel competitief ten opzichte van de huidige spaarboekjes. In september zou Van Peteghem de staatsbon lanceren.
Voor Vooruit toch meteen reden om te klagen. Want er was al een alternatief, zo zeggen die: de e-deposito. Die zit bij de Deposito- en Consignatiekas van de overheid, en daar geeft de overheid nu al veel hogere rente. Alleen zo kwam er daar te veel geld binnen, dat ook meteen weer opgevraagd kan worden, zoals bij een spaarboekje zelf. Van Peteghem plafonneerde dus niet de rente op die e-deposito.
“Als Van Petegem in rechtstreekse concurrentie met het spaarboekje wil gaan, is er net die e-deposito. Schaf dat plafond terug af om een signaal te sturen naar de banken”, zo reageert Vooruit-Kamerlid Joris Vandenbroucke.

Gespot: Nieuwe borstbeelden in het Parlement voor de koning en koningin.

Het is een traditie in de Kamer en Senaat: schilderijen van elke Kamervoorzitter, borstbeelden van elke premier én een schilderij plus borstbeeld voor de koningsparen. Die beelden van koningen en koninginnen staan overigens allemaal samen in het Groene Salon, een zaal tussen de leeszaal van de Kamer en de rookzaal van de Senaat.
Daar zijn dus nu bustes van koning Filip en koningin Mathilde bijgekomen: werk van kunstenaar Hans Op de Beeck. Het resultaat is opvallend: het zijn grijze polyester beelden, die effectief ook wel heel ‘grijs’ ogen. Op de Beeck vertelde gretig aan Het Laatste Nieuws over het creatieve proces: “Ze brachten elk een halve dag in het atelier bij ons door. We fotografeerden hen en goten mallen van hun handen. Zo waren de koning en de koningin écht deel van het creatieproces.”
Daarbij valt het contrast op tussen beiden: de koningin koos er bewust voor om geen enkel sieraad te dragen, en het heel sober te houden. Maar de koning wilde absoluut in uniform, met militaire kledij én zowaar zelfs een zwaard in de hand.

Genoteerd: Slecht nieuws voor Sophie Wilmès (MR) of Alexander De Croo (Open Vld). Voor de opvolging van secretaris-generaal van de NAVO duikt nu de naam van Europese Commissie-voorzitter Ursula Von der Leyen op.

Op de NAVO-top in Vilnius volgende week moest eigenlijk de opvolger van Jens Stoltenberg als hoofd van de defensie-organisatie worden bekendgemaakt. Alleen, de partnerlanden vinden geen consensus wie de NAVO moet gaan leiden, dus werd het mandaat van Stoltenberg opnieuw met een jaar verlengd, al voor de vierde keer. Meteen wordt achter de schermen al gewerkt aan een kandidatenlijst, wie hem dan volgend jaar eindelijk moet gaan opvolgen.
Vanuit de VS is een forse campagne gestart om Ursula Von der Leyen haar volgende Europese topjob te bezorgen, zo schrijft The Telegraph. De Duitse heeft alvast een sterk profiel: ze was zes jaar lang minister van Defensie in de regering van Angela Merkel, voor ze in 2019 voorzitter werd van de Europese Commissie. Zo onderhoudt ‘VDL’ nauwe banden met de Europese en Noord-Amerikaanse leiders, en ze spreekt vlot Engels, Frans en Duits.
Bij de Britten ligt het wat moeilijker: daar hintte defensieminister Ben Wallace op een promotie tot NAVO-baas. Vanuit Frankrijk werd dit al tegengehouden, aangezien de Britten geen lid meer zijn van de EU en Macron net meer aanstuurt op een synergie tussen de NAVO en de Unie. Ook in de VS ligt Wallace moeilijk, aangezien hij vaak de lead probeerde te nemen in wapenleveringen aan Oekraïne; iets waar de Amerikanen hem nu op afrekenen.
Ook twee Belgische namen worden toch regelmatig naar voren geschoven voor de NAVO-topjob; die van voormalig premier en minister van Buitenlandse Zaken Sophie Wilmès (MR) en die van huidig premier Alexander De Croo (Open Vld). Beiden hebben heel wat ervaring op hoog politiek niveau, en hebben ook de juiste politieke signatuur; niet de rode kleur die Stoltenberg met zich meedraagt.
Maar de investeringen van België in defensie spelen fors in hun nadeel: de NAVO dringt er bij de lidstaten op aan om tegen volgend jaar 2 procent van het bbp in defensie te investeren. België zit anno 2023 nog maar op 1,18 procent, en tekende een groeipad uit met ‘de intentie om tegen 2035 de 2 procent te halen’. De kans dat een Belg de volgende baas wordt in Evere, lijkt dus eerder klein.