“Ik denk niet dat dat vandaag aan de orde is.” Een mogelijk toekomstig premierschap wimpelt Vincent Van Peteghem (cd&v) netjes af. “Dan zal de kiezer eerst een duidelijk signaal moeten geven”. De cd&v-vicepremier denkt dat Europa dé verrassing zal worden in de komende verkiezingen. “Als je onze budgettaire toestand vandaag ziet, dan zal veel meer dan bij andere verkiezingen Europa daar effectief de vinger op die wonde leggen, en ons daarop wijzen. En dat betekent ook dat wij als partij, dat wij als politici daar op een heel andere manier mee zullen moeten omgaan. Dat wij daar ook een eerlijk verhaal over moeten gaan vertellen”. En dat is voor alle duidelijkheid “niet het pessimistische verhaal van ‘niets kan meer’” van Bart De Wever (N-VA), maar ook niet “het overdreven optimistische verhaal dat alles perfect is”, van Alexander De Croo (Open Vld). Daartussen zoekt cd&v haar plekje: “Verwijt mij niet dat ik ambitieus ben, want er moet iets gebeuren. Maar verwijt mij ook niet dat ik wat naïef ben, dat ik geloof dat het nog altijd kan”, zegt Van Peteghem. “Dat is exact wat we ook in de komende periode gaan nodig hebben.”

“Het is vooral het jaar waarin we bij cd&v onze drive teruggevonden hebben. Met een heel duidelijke boodschap waar we voor staan, waar we voor gaan. Waarbij we wel heel sterk die focus rond dat respect naar voren hebben gebracht.”

“Ik denk dat Sammy Mahdi echt wel bij ons in de partij iedereen de neuzen weer in dezelfde richting heeft gebracht. Hij heeft duidelijk gemaakt van ‘Oké, waar gaan we voor?’. Die lijnen worden nu toch echt wel heel duidelijk naar voren gebracht.”

Tegenover een ongelooflijk politiek jaar, vol met incidenten, iets heel simpel als ‘respect’ zetten, dat werkt? 

“Je merkt heel sterk dat het concept van respect, dat het echt iets is waar mensen naar snakken. En we hebben dat natuurlijk vertaald op heel veel verschillende manieren. Dat gaat over Hilde (Crevits, red.) en Benjamin (Dalle, red.), die bijvoorbeeld voor jongeren heel sterk daar op ingezet hebben. De aandacht voor jonge kinderen en gezinnen die het werk en jonge kinderen moeten combineren en dan heel veel investeringen doen in kinderopvang.”

Maar laat ons eerlijk zijn, met die staatsbon heeft u zichzelf tot ster van de partij gekroond?

“Ja, maar dat is natuurlijk iets dat veel meer is dan enkel maar die staatsbon. Dat was eigenlijk een strijd voor een beter rendement, voor de spaarder, voor meer respect voor de spaarder.” 

“We zijn er eigenlijk al mee gestart in mei, op een ogenblik dat we zagen dat het verschil tussen de spaarrente en de hypotheekrentes eigenlijk alleen maar groter werd en dat men niet het gevoel had dat de banken daar een fair rendement tegenover stelden. We hebben dan een brief gestuurd naar de banksector. Daar werd wat lacherig over gedaan door sommige partijen. Van “Kijk eens wat hij nu doet, allerlei zotte ideeën op tafel”.

Op de linkerflank binnen Vivaldi zei men vooral: “Dit gaat niet helpen, je moet veel strenger zijn”.

“Men kwam dan af met ideeën zoals de minimumrente verhogen en dergelijke meer, terwijl de Nationale Bank daar heel duidelijk over zei: ‘Dat is eigenlijk geen goed idee, niet goed voor de financiële stabiliteit’.” 

“En op een bepaald ogenblik, toen dat signaal alleen maar duidelijker en duidelijker werd van de burger, van de spaarder, dat er echt iets moest gebeuren, zijn we uiteraard net dan gekomen met die staatsbon. Waarbij we eigenlijk zelf ook niet verwacht hadden dat het zo’n groot succes ging worden.”

De banken schrokken?

“Wat ik heel echt aanvoelde, was dat de mensen echt wel een signaal wilden geven naar die banken. En daar zijn de banken inderdaad wel wat van verschoten.” 

“Het is ook duidelijk geworden op dat ogenblik, dat als men een eerlijk rendement krijgt, als men op een veilige manier zijn geld ergens kan plaatsen, dat men ook bereid is om geld van de ene bankrekening naar de staatsbon te brengen.” 

“Dat men die stap effectief wel durft zetten, want dat verbaast mij nog altijd aan die periode, hoeveel mensen aan mij komen vertellen zijn hoeveel geld dat ze in de staatsbon hebben gestoken. Waar mensen en Vlamingen anders altijd zo terughoudend zijn.”

 Misschien vertrouwen ze u dan wel meer dan een bank?

“Ja, hopelijk. Feit is wel dat vaak men mij gewoon eens kwam vertellen hoeveel dat men investeerde.”

Dus mensen die u gewoon aanspreken: “Ik heb zoveel erin gestopt.”?

“Dat was wat er gebeurde. Je merkte dat iedereen ermee bezig was. Bijvoorbeeld jonge mensen, rond de keukentafel, die daar gewoon over bezig waren: “Ik heb een studentenjob gedaan in augustus, dat geld ga ik in de staatsbon steken”.

 De kritiek was natuurlijk wel: het is een gigantische fiscale korting, vooral finaal voor rijke mensen.

“Maar dat zijn cijfers die men er wat heeft uitgehaald.”

Die cijfers kwamen van de banken, hè, zoals KBC zelf.

“15 procent van de mensen die ingeschreven hebben, hebben minder dan 5.000 euro besteed aan de staatsbon. Dat is toch wel een heel grote groep die voor een heel klein bedrag inschrijft. Dat zijn die studenten en anderen.” 

“Net zozeer als we naar de gemiddelden kijken. Dat ligt inderdaad wat hoger. Maar de mediaan, 50 procent van de mensen, of het midden van die hele groep, dat was ongeveer een 15.000 of een kleine 20.000 euro.” 

“Dat betekent toch wel dat het over relatief kleinere bedragen gaat die men daarin geïnvesteerd heeft. En opnieuw, ik blijf erbij, dit was echt wel een heel duidelijk signaal dat de spaarder op dat moment bracht, ‘Kijk, wij willen dat we een fair en eerlijk rendement krijgen’.”

“Bij een volgende regeringsbespreking moet de fiscale hervorming sowieso een onderdeel zijn van het regeerakkoord.”

Het was ook het jaar waarin uw fiscale hervorming mislukte?

“Ja, maar voor mij gaat dat wel over de manier waarop we proberen aan politiek te doen.” 

“Ik heb inderdaad midden vorig jaar een plan op tafel gelegd, de blauwdruk voor de bredere fiscale hervorming. Niet van ‘Wat gaan we snel-snel nu doen? Waar gaan we hier of daar iets wijzigen aan ons systeem, wat mini stapjes zetten?’ Nee, ik heb geprobeerd om een plan op tafel te leggen dat heel ver vooruit kijkt en zegt ‘Hoe moet ons fiscaal systeem er tegen 2030 à 2035 uitzien?’”

“Eerlijker, eenvoudiger, rechtvaardiger. Zorgen dat onze lasten op arbeid naar beneden gaan. Vandaag zijn we wereldkampioen als het aankomt op lasten op arbeid. Daar moeten we iets aan doen. En dat plan lag op tafel.”

En dan stel we toch vast, die Vivaldi-regering, dat lukt dan niet. 

“Op een bepaald moment zit je daar rond de tafel en dan voel je dat de lobbygroepen binnensijpelen in de kamer. In het voorstel dat ik op tafel had gelegd, zat bijvoorbeeld het schrappen van tachtig codes op de belastingbrief. Ja, als je dan je rondje doet rond de tafel, dan blijkt dat er op het einde van de rit welgeteld één van overbleef. Dat betekent natuurlijk dat iedereen de groep die achter hem staat, zit te verdedigen en dat probeert tegen te houden. Dat is natuurlijk exact wat we moeten vermijden.” 

“Dat moeten ook wat we in een volgende regering aanpakken. Zorgen dat we toch wel vanuit een bepaalde visie gaan kijken naar de grote uitdagingen waar we voor staan en daarin stap voor stap vooruitgaan. Maar natuurlijk wel iedereen uit zijn loopgraven laten komen en iedereen effectief laten zeggen: ‘Laten we onszelf wat overstijgen en in de richting gaan die we moeten gaan’.”

Cd&v gaat niet in een nieuwe regering zonder fiscale hervorming?

“Voor ons is dat een heel duidelijke lijn voor een volgend regeerakkoord. Door de snelheid waarmee de Vivaldi-regering tot stand is gekomen (dat regeerakkoord is uiteindelijk op een paar weken tijd geschreven) stond daar dan het woordje ‘een voorbereiding’ op een fiscale hervorming. Ja, het is duidelijk dat dat niet meer kan. Bij een volgende regeringsbespreking moet dat sowieso een onderdeel zijn van het regeerakkoord.”

Het moet toch niet makkelijk zijn, deel uitmaken van Vivaldi. Neem nu Bpost. De rit die daarin gereden is, is toch echt niet fraai. Zijn er zo geen dagen waarop u zich afvroeg: ‘Waar zijn we eigenlijk nog mee bezig?’

“Op dat vlak blijf ik ervan overtuigd dat we natuurlijk gewoon moeten blijven werken en op een realistische manier de dossiers die op tafel komen oplossen. Want dat is uiteindelijk wel waar de mensen op zitten te wachten: oplossingen.”

“Maar je moet natuurlijk altijd vertrekken vanuit overtuiging, vanuit ambitie en vanuit het vertrouwen dat we effectief nog dingen kunnen gaan realiseren. Ik hoor vandaag sommige politici die ongelooflijk negatief zijn over alles wat er aan het gebeuren is. Die bij wijze van spreken zeggen dat niets meer kan, die het land willen splitsen en dat als enige oplossing zien.”

“Dan heb ik het over Bart De Wever, ja. Maar net zozeer is er de premier die soms héél optimistisch is over wat er allemaal mogelijk is. Als je dan kijkt naar de situatie, als je ziet dat we dan een groot overheidstekort hebben, als je ziet dat onze schuld bij de hoogste van Europa is, ja, dan moet je naar dat soort zaken gaan kijken op een realistische manier.” 

“Met ambitie. Want dat is ook altijd wat ik over de fiscale hervorming gezegd heb toen we daarmee bezig waren. Verwijt mij niet dat ik ambitieus ben, want er moet iets gebeuren. Maar verwijt mij ook niet dat ik wat naïef ben, dat ik geloof dat het nog altijd kan. Want dat is exact wat we ook in de komende periode gaan nodig hebben.”

Was dat dan het dieptepunt van het jaar, dat uw fiscale hervorming mislukte?

“Daar heb ik enorm op zitten vloeken tijdens de vakantie, dat klopt. Maar wat ik wel voel, is dat we daar een aantal stenen verlegd hebben. Het draagvlak dat gecreëerd is voor deze hervorming, is ongelooflijk groot in de samenleving. Wij hebben dit debat ook in de huiskamer gebracht. We hebben ervoor gezorgd dat heel veel mensen daarover spreken en dat men aanvoelde dat het echt nodig is om de lasten op arbeid naar beneden te halen, om dat systeem eenvoudiger en eerlijker te maken.”

En het hoogtepunt voor afgelopen jaar?.

“Ik denk dat er heel veel zaken zijn waar we mee bezig geweest zijn. Maar de strijd die we voor de spaarder hebben gevoerd, die vond ik bijzonder belangrijk. En voor mij persoonlijk: ik heb niet veel van die momenten gehad dat ik thuis was, maar er zijn toch een aantal vakantiemomenten die mij heel veel energie gegeven hebben om er weer tegenaan te gaan. En als ik terugdenk aan het voorbije jaar, dan zijn het die die naar boven komen.”

U bent vicepremier. Hebt u ambities in een volgende regering voor iets hogers?

“Er is niet veel hoger hé. Dan zal er eerst een duidelijk signaal van de kiezer moeten komen, als dat een wens is van sommigen.”

“We moeten nu vooral zorgen dat we met alle democratische partijen een duidelijk signaal krijgen van de kiezer. En voor mij gaat het veel meer over welke rol je daarin dan vervult. Welk verhaal ga je schrijven? En dan kom ik eigenlijk opnieuw bij wat ik daarnet ook zei: met welke visie, vanuit welk verhaal ga je vertrekken? Dat moet dan zijn met een aantal hervormingen die we noodzakelijk achten binnen pensioenen, de arbeidsmarkt, gezondheidszorg en andere.”

Cd&v heeft geen kandidaat-premier?

“Ik denk niet dat dat vandaag aan de orde is. Als we kijken op welke plaats in de ranking we staan… De kiezer zal eerst een duidelijk signaal moeten geven. Ze zullen op ons moeten stemmen.”

“Op welke manier gaan we die sociale zekerheid, die welvaartsstaat waar wij tot ver buiten onze grenzen voor bekend staan in de wereld, hoe gaan we dat beschermen en hoe gaan we dat versterken?”

Over die “grote hervormingen” dan: de pensioenen, de arbeidsmarkt, dat is niet echt gerealiseerd door Vivaldi?

“Wat ik vandaag heel sterk aanvoel, is dat er een zekere onzekerheid is bij heel veel mensen. Op basis van cijfers moeten we zeggen: eigenlijk klopt alles toch wel perfect. De koopkracht zit goed, inflatie zit laag, de werkloosheidsgraad is laag. Als je die cijfers ziet, dan zie je van: oké, dat zit wel goed. Maar ik voel wel een zekere onzekerheid bij de mensen.” 

“En dat heeft natuurlijk te maken met het feit dat men het gevoel heeft dat men de levensstandaard wat aan het verliezen is. Men ziet dat de bankautomaten in de buurt verdwijnen, de dokter en de bakker verdwijnen. Als men naar de tandarts moet, dan moet men maanden op voorhand een afspraak maken. Men twijfelt over zijn pensioen.” 

“Ja, en daar gaat het voor mij in de politiek vandaag ook wel over. Op welke manier gaan we die sociale zekerheid, die welvaartsstaat waar wij tot ver buiten onze grenzen voor bekend staan in de wereld, hoe gaan we dat beschermen en hoe gaan we dat versterken? Als mensen hier hogere studies doen, dan zitten ze op het einde van de rit niet met hoge studiekosten. Als je ziek bent, dan kan je heel snel en betaalbaar zorg krijgen van topkwaliteit. Maar we moeten er dan natuurlijk wel voor zorgen dat dat ook zo blijft in de toekomst. Uiteindelijk is dat waar het over zal gaan, tijdens de verkiezingen.

De portemonnee van de mensen dus?

“Het gaat over de portemonnee en over die levensstandaard. We horen dat heel vaak, we gaan er altijd van uit dat onze kinderen en kleinkinderen het beter hebben dan wij. En heel veel mensen hebben vandaag niet dat gevoel.”

“Ik hoor dat ook op straat, de bezorgdheid die daarover leeft. Mensen zijn opnieuw op zoek naar wat zekerheid. En men heeft ook het gevoel dat men respect moet krijgen voor de bijdrage die men gaat gaan leveren.” 

Cd&v gaat iets meer nodig hebben dan enkel dat containerbegrip ‘respect’. Er zal toch iets concreet tegenover moeten staan?

“Ja, maar dat vertaal je op heel veel verschillende manieren. Als je vandaag kijkt naar de staat van ons land, dan weet je dat we voor ongelooflijke uitdagingen staan. Bijvoorbeeld met onze gezondheidszorg, met onze pensioenen. We weten dat die kosten aan het exploderen zijn. We weten dat bijvoorbeeld tussen 2023 en 2028 de budgettaire impact daarvan met 25 procent toeneemt. Voor onze gezondheidszorg van 40 tot 50 miljard, voor onze pensioenen van 65 naar 83 miljard.” 

“Dat zijn enorme bedragen die we daarvoor moeten gaan inzetten. En dan moeten we wat dieper durven gaan. Dan moeten we daarover een gesprek durven hebben en afspreken hoe we dat nu in de toekomst gaan oplossen.”

Dat klinkt heel hard als het staatsmanschap van cd&v, de incarnatie van de ‘goede bestuurders. Hoe rijm je dat met een jonge voorzitter, die als Cindy Envy plots in televisieshows opduikt of zich uitspreekt over Reuzegom… Wringt dat niet?

“Maar de partij is niet alleen de voorzitter, de partij is niet alleen de ministers. Dat is een boodschap die we samen uitbrengen. Die boodschap van respect, die kan je op heel veel verschillende manieren gaan invullen. En dat is exact ook wat wij doen.”

Wat wordt de verrassing in de campagne?

“De verrassing zal Europa zijn. Dan heb ik het voor alle duidelijkheid niet over het Belgische voorzitterschap van Europa, waar waarschijnlijk velen zullen op proberen te teren en dergelijke meer.”

“Als je onze budgettaire toestand vandaag ziet, dan zal veel meer dan bij andere verkiezingen Europa daar effectief de vinger op die wonde leggen, en ons daarop wijzen. En dat betekent ook dat wij als partij, dat wij als politici daar op een heel andere manier mee zullen moeten omgaan. Dat wij daar ook een eerlijk verhaal over moeten gaan vertellen. Opnieuw niet het pessimistische verhaal van ‘niets kan meer’, maar ook niet het optimistische verhaal dat alles perfect is. Dat geloof ik heel sterk.” 

“De kiezer is voor alle duidelijkheid niet dom. Zij voelen ook wel aan dat onze pensioenkosten aan het exploderen zijn. Zij horen ook wel dat artsen zeggen: “Die gezondheidszorg, er gaat veel meer nodig zijn om die zorg kwaliteitsvol te houden”. Die kiezer voelt aan, dat we daarmee zullen moeten omgaan in de toekomst.” 

“En de politici die daar op een genuanceerde, ambitieuze maar ook realistische manier mee zullen omgaan, daar geloof ik wel dat die daar een voordeel kunnen uithalen.

Hendrik Bogaert (ex-cd&v) gaat nu een nieuwe partij oprichten, Hilde Crevits (cd&v) pleit in haar boek voor een nieuw, breder kartel met N-VA, of een soort ‘volkspartij’. Geloof u in een hertekening?

“In ieder geval niet tussen nu en 9 juni. Je ziet natuurlijk van alles bewegen, maar ons kiessysteem zit daar eigenlijk wel wat vast door het feit dat we met de provincies werken, dat dat het niveau van de kieskringen is en dergelijke meer.” 

“Je weet natuurlijk nooit wat er na 9 juni gaat gebeuren. Ik weet ook niet wat er morgen gaat gebeuren. In ieder geval is dat iets waar natuurlijk al heel veel over gezegd is. Maar op welke manier dat gaat evolueren, ook het kartel tussen cd&v en N-VA zoveel jaren geleden of anderen waren bij wijze van spreken zes maanden op voorhand niet te voorspellen…”

Ik zie u niet direct in een grote rechtse volkspartij?

“Maar dat gaat niet over mijn persoon. Opnieuw: het gaat voor mij over het feit op welke manier we gaan zorgen voor oplossingen voor mensen. Op welke manier gaan we ervoor zorgen dat mensen die zekerheid hebben, vertrouwen hebben in onze sociale zekerheid, in onze welvaartsstaat? Op welke manier gaan we respect blijven tonen voor mensen die elke morgen om 8 uur opstaan, die gaan werken, die ‘s avonds thuiskomen, de kinderen gaan ophalen, eten klaarmaken, die hopelijk nog een keer de tijd hebben om naar een sportclub te gaan en elk jaar tijdig en correct belasting betalen? Voor die mensen moeten we respect hebben, want zij zorgen ervoor dat onze sociale zekerheid vandaag overeind blijft.”

U gaat lang genoeg mee in de Wetstraat om te weten dat het na de verkiezingen een helse toer zal worden om een regering te maken.

“Het zal sowieso niet eenvoudig zijn. En als je het verleden moet nemen als een maatstaf voor de toekomst, dan weet je dat het lang zou kunnen duren.” 

“Maar we gaan die kans en die tijd ook niet hebben. We hebben daarnet over Europa gesproken. Ja, op dat moment zal Europa komen. Je kan altijd in een situatie terechtkomen waarbij Europa je op een strafbankje zet of waarbij de financiële markten een signaal sturen naar een land. Dat betekent ook dat die mee over onze schouder gaan kijken en zeggen wat we moeten doen.” 

“Dat moment wil ik vermijden. Ik wil het zelf in handen houden. Ik wil zorgen dat we zelf de beslissingen durven nemen en de hervormingen doen die noodzakelijk zijn.

In 2020 legde cd&v twee grote zaken op tafel voor de regeringsvorming federaal, van Vivaldi. Dat was enerzijds de abortuskwestie, anderzijds de staatshervorming. Hoe zit dat vandaag? Zijn die thema’s nog valabel voor jullie?

“Opnieuw, ik denk dat we nu in een fase zitten waarin we echt moeten zorgen voor oplossingen voor de mensen.” 

“Onze partij is er heel sterk van overtuigd dat we inderdaad de gezondheidszorg en de arbeidsmarkt verder moeten gaan regionaliseren. Niet alleen om ervoor te zorgen dat dat nu ons doel is en dat we daar dan blij mee gaan zijn, zoals bijvoorbeeld de N-VA en De Wever blij gaan zijn als er confederalisme is.”

De staatshervorming is hun core business, maar bij cd&v is het toch ook altijd deel van hun DNA?

“Dat is ook nog altijd deel van ons DNA. Maar dat moet je zien als een middel, een middel om ervoor te zorgen dat we nog betere gezondheidszorg kunnen aanbieden, om nog meer mensen aan de slag te kunnen krijgen. En we zijn ervan overtuigd dat dat op het regionale niveau zo is.” 

“Maar in tegenstelling tot anderen die dat als hét grote doel gaan zien, is dat voor ons een middel om dat effectief ook waar te maken. En dus moet je altijd vertrekken vanuit welke oplossingen je wil gaan geven aan mensen. Hoe kan je ervoor zorgen dat er meer mensen aan het werk komen? Hoe kan je ervoor zorgen dat iemand die ziek is, dat die ondersteund wordt en betaalbare zorg krijgt?” 

De vraag is natuurlijk wel wat concreter: bij Vivaldi stond het in heel vage termen in het regeerakkoord. Annelies Verlinden (cd&v) was bevoegd voor Institutionele Hervormingen. Na ongeveer twee jaar was haar enige kabinetsmedewerker op dat dossier gewoon weg.

“Als je vandaag dat dossier op tafel legt of als je ziet wat er in het regeerakkoord staat, en als je het dan hebt over de homogenisering van bevoegdheden, met de partijen rond de tafel, maar evenzeer met de partijen in het Parlement, dan geven zij daar elk een andere invulling aan.” 

“En wat is homogenisering? Dat is vandaag bijzonder moeilijk. Maar opnieuw: ook daar zal het na de verkiezingen hopelijk mogelijk zijn dat elke democratische partij die daarvoor het mandaat heeft gekregen van de kiezer, dat die daarmee aan de slag gaat. En dan kunnen we alleen maar hopen dat dat ook zal gebeuren na 9 juni.”

Wat wenst u voor uw partij in 2024?

“Ik zie dat er vandaag al ongelooflijk veel partijen aan het campagnevoeren zijn. We zitten op zes maanden voor de verkiezingen. Ik hoop dat mijn partij eventjes die campagnestress van zich af kan houden. Dat wij ook gewoon ons verhaal verder blijven vertellen. Dat we echt gewoon zeggen: “Kijk, dit zijn onze lijnen”, en daar ook radicaal voor blijven gaan. Maar geen zottigheden dus. Respect blijven hebben voor onze lijnen. Zorgen dat we duidelijk maken waarvoor we staan. En niet meegaan in alle campagnes en campagnestress die er is.”

“Ben ik ervan overtuigd dat dat voor 9 juni nog mogelijk is en dat we nu nog in deze periode, tussen nu en 9 juni, grote hervormingen gaan doen? Natuurlijk niet, daar zijn we allemaal politiek slim genoeg voor.”

En voor het land, in 2024?

“Ik denk dat het goede voornemen voor het land is dat we natuurlijk die uitdaging waar we voor staan, die welvaartsstaat (opnieuw, waar we zo lang aan gebouwd hebben, waar wij christendemocraten ook mee aan gebouwd hebben) dat we daar de fundamenten van gaan versterken. Ben ik ervan overtuigd dat dat voor 9 juni nog mogelijk is en dat we nu nog in deze periode, tussen nu en 9 juni, grote hervormingen gaan doen? Natuurlijk niet, daar zijn we allemaal politiek slim genoeg voor. Maar dat we na 9 juni daar wel werk van gaan maken, ja, dat is toch het minste wat we kunnen verwachten.”

Voor uzelf goede voornemens voor volgend jaar?

(lacht) “Dat zou ik misschien beter aan mijn vrouw gevraagd hebben, vanmorgen, voordat ik hier kwam zitten, wat ik zou moeten verbeteren.” 

“Zij zou zeker zeggen: ‘Af en toe eens wat meer thuis zijn’. Maar ik hoop in ieder geval dat ik die ambitie en wat ik daarnet eigenlijk gezegd heb, die ambitie en die naïviteit dat het effectief mogelijk is om nog dingen in beweging te zetten, dat ik dat zeker niet ga verliezen.”

“Er komt ongetwijfeld een moeilijke periode aan, maar opnieuw: ik hoop dat niemand mij ooit gaat verwijten dat ik ambitieus blijf. Dat niemand mij ooit gaat verwijten dat ik naïef ben, dat ik dingen in beweging wil zetten. Met die energie wil ik ook 2024 ingaan.”