Hoe de Vlaamse regeringsploeg opnieuw leven in blazen? Aan die missie mag minister-president Jan Jambon (N-VA) vanaf vandaag beginnen, wanneer hij voor de tweede keer in een week het Vlaams Parlement moet trotseren. Deze keer mét een akkoord op zak. Maar met een coalitie die diep beschadigd is, en een minister-president die voor de rest van de legislatuur gekrast blijft. Tegelijk wijzen alle vingers in de Wetstraat, en wel heel manifest ook uit eigen rangen, naar Sammy Mahdi, de voorzitter van cd&v. Harde woorden vallen: “De leerling-tovenaar”, de “gevallen messias”, “Icarus”. De cd&v-fractie in het Vlaams Parlement floot hem terug, nadat Hilde Crevits (cd&v) haar eigen hoofd op het kapblok legde. De relaties met de coalitiepartners zijn ondertussen zwaar beschadigd: dat hypothekeert heel het evenwicht in de coalitie, en dreigt cd&v in cruciale dossiers te isoleren. Een media-offensief van Mahdi om te redden wat te redden viel, liep tegelijk vast op messcherpe vragen van Wim De Vilder in Het Journaal.

In het nieuws: Zo meteen komt Jan Jambon eindelijk zijn Septemberverklaring afleggen.

De details: Zaterdag volgt dan een vertrouwensstemming, en krijgt Jambon I weer een fiat. Maar het vertrouwen is weg.

• Het is wonden likken, op alle partijhoofdkwartieren van de drie coalitieparners van de Vlaamse regering. Want de ploeg van Jambon belandde de afgelopen dagen in een draaikolk van emoties, van crisis en zelfs een nakend einde van het kabinet.
• Daar waar cd&v-voorzitter Mahdi heel het weekend en maandag, tijdens de begrotingsbesprekingen, in het offensief zat, en bengelde met de tijdsdruk van de Septemberverklaring, draaiden de N-VA met Jan Jambon en Bart De Wever en Open Vld met Bart Somers en Egbert Lachaert de rollen om: plots moest cd&v de afgelopen dagen in het defensief, met de loop van een geweer tegen de slaap.
• Want het ultimatum dat kwam vanuit geel-blauw was niet min: hoe dan ook zou Jambon naar het Parlement gaan, met een Septemberverklaring. Met of zonder cd&v. En een akkoord kon, maar er zou geen jota wijzigen aan het budgetvoorstel dat zondagnacht en maandagmorgen al op tafel lag.
• Daarbij was (en is) de gedeelde geel-blauwe verontwaardiging over het lot van Jambon persoonlijk zeer groot: hem als een schoolkind, met een leeg blad, naar het Vlaams Parlement laten gaan op maandag, hakte er diep in.
• Mahdi communiceerde vervolgens maandagavond bijzonder fel: hij had het over “rode lijnen” en “principes” en zette zich compleet vast op zijn eis om de kinderbijslag helemaal te indexeren. Zodanig dat zowel bij N-VA als cd&v dat gelezen werd als een doelbewuste poging om de Vlaamse regering te verlaten. Vandaar het keiharde ultimatum van beiden.
• Onder die druk kraakte cd&v vervolgens intern. Een meeting van de Vlaamse fractie, een deel digitaal, maar met in Brussel ook een groep, deed zowaar Hilde Crevits (cd&v) tegen doktersadvies in naar de hoofdstad trekken. Haar aanwezigheid en haar tussenkomst deden mee de zaak kantelen: voor Mahdi zat er niets anders op dan de kar te keren.
• Vanaf vandaag begint dus voor Jambon en co het herstel van het vertrouwen in de ploeg, die compleet uiteen gespeeld was de afgelopen week. Een eerste goeie test is er al vandaag: in het Vlaams halfrond staat de oppositie met geslepen messen klaar, om deze coalitie te fileren, na het onfraaie schouwspel.

The Big Question: Wilde Mahdi eruit?

• Vandaag blijft één vraag hangen: hoe is het zo erg kunnen escaleren, dat een discussie over 200 miljoen euro (veel geld, maar in Wetstraat-termen niet onoverkomelijk) zo ontspoorde en bijna leidde tot de val van het kabinet.
• Bronnen wijzen erop dat voorzitter Mahdi in het weekend geen enkele poging deed om zijn collega-voorzitters te contacteren: toch gebruikelijk als je als coalitiepartners vastrijdt. Pas maandagavond volgde een contact met Egbert Lachaert (Open Vld), op diens initiatief. “Bizar, voor wie een eis heeft, maar die niet ingewilligd ziet, en iets van zijn collegae wil bekomen, toch?”, zo is te horen.
• Pas dinsdag zou er dan een eerste keer gebeld zijn tussen De Wever en Mahdi: wel bijzonder laat, om nog eens te praten. En daar werd een suggestie geformuleerd die de evidentie zelfde was: een nieuw compromis, om cd&v haar gezicht te laten redden, waarbij nog eens 100 miljoen zou doorschuiven naar de lokale besturen, Mahdi “zijn burgemeesters”. Net nu is het thema brandend actueel: de lokale besturen trekken aan de alarmbel over hun geldnood.
• Maar die pap in de mond raakte niet doorgeslikt: nog meer een teken aan de wand voor N-VA, op dat moment. “Het leek volledig om zeep, de zaak zou crashen, tot woensdagmiddag”, zo stelt een sleutelfiguur.
• Het verklaart waarom de positie van het nieuwe duo N-VA/Open Vld nog wat verstarde. Uiteindelijk legde Jambon via Bart Somers (Open Vld) z’n ‘compromisvoorstel’ op tafel: vooral een test om te zien of Mahdi zou de stekker eruit trekken. Die zat muurvast.
• Want fundamenteel wijzigde niets aan het budget: de sociale toelagen, die verhoogd zouden worden in de initiële deal, werden geschrapt, en die budgetten zouden dan gebruikt worden om de schoolfacturen te verlagen. Met andere woorden, minder voor Welzijn en Hilde Crevits (cd&v) en meer voor Onderwijs en Ben Weyts (N-VA).
• Daarbij kwam dan nog een zet van Vooruit, om een wisselmeerderheid aan te bieden om “alle koopkrachtmaatregelen mee te stemmen”, in het Vlaams Parlement, op zaterdag. Dat zette cd&v nog meer onder druk, want het voedde de perceptie dat een coalitiewissel wel degelijk kon.
• Of dat zo’n ernstige optie was/is, blijft de vraag: Conner Rousseau zou in zo’n scenario wel erg hoge eisen stellen, genre een nieuwe regeerakkoord én een nieuwe regeringsleider. Maar het deed er niet toe: het nieuws voedde de onrust op de Vlaamse cd&v-kabinetten verder, en deed een pak Vlaamse Parlementsleden manifest twijfelen. Was dit wat men wilde voor cd&v?
• Op dat moment had Jambon ook al met Crevits gebeld, waarbij het contact hartelijk was, maar men enkel akte kon nemen van het blauw-gele ultimatum.

De essentie: Binnen cd&v zijn de machtsposities nu wel duidelijk.

• Op de bewuste bijeenkomst van de Vlaamse fractie van cd&v telde Mahdi plots maar weinig medestanders meer, buiten een paar absolute getrouwen met kleine stemmenbasis. Want hoewel Mahdi zelf in zijn communicatie alles deed om dat beeld te vermijden dat hij uit was op de val van het kabinet, was het kwaad geschied. Zeker omdat de teruggekeerde Crevits in haar tussenkomst het ook zo haarfijn schetste: “Als we dit doorzetten, dan zijn we weg. Dan ben ik ook weg“, zo stelde zij volgens aanwezigen.
• De goede verstaander begreep genoeg: het politieke lot van de leading lady van cd&v lag plots ook mee in de weegschaal. “En daarmee was meteen duidelijk dat wij onze kopvrouw zouden offeren, voor wat dan precies? Want Hilde ging echt niet uit de regering trekken, om dan ergens op de vijfde rij van het halfrond Parlementslid in de oppositie te gaan spelen”, zo zegt een aanwezige.
• De vergadering kantelde vervolgens helemaal, volgens aanwezigen. Een aantal West-Vlaamse Parlementsleden sprongen zichtbaar in de bres voor Crevits, oud-minister Koen Van den Heuvel wees op de schadelijke gevolgen voor dergelijke breuk, en nog straffer: minister Brouns zelf sprak plots over “tien jaar oppositie” die dreigde. “Plots verdedigden ook Dalle en Brouns nu plots wél heel het akkoord, net als Hilde. Daar zat genoeg eten en drinken in voor ons, was ineens te horen”, zo doet een bron verslag.
• Mahdi kon niet anders dan overstag gaan: men zou een akkoord maken, cd&v bleef in de Vlaamse regering. Achteraf probeerde zijn entourage dat te draaien alsof hij al naar de vergadering getrokken was met dat idee, maar dat doen verschillende betrokkenen af als “klinkklare onzin“.
• De kater is groot, voor de voorzitter, een dag later. “Maandag was de euforie groot van alle mannen bij ons die op korte termijn denken, maar niet op lange termijn. Dat heeft twee dagen geduurd. En nu is de goddelijke aanbidding van de messias voorbij“, zo is een Vlaams Parlementslid van cd&v snoeihard voor zijn voorzitter. Diens achternaam betekent in het Arabisch ‘de verlosser’ of messias. Het valt op hoe hard sommigen in eigen partij daarbij zijn: ook ‘leerling-tovenaar’, of ‘Icarus’, het komt allemaal terug.
• Een cd&v-minister wil niet veel kwijt, maar heeft slechts de bedenking “dat dit toch helemaal anders had kunnen lopen, met wat minder roekeloosheid en impulsiviteit.” Even veelzeggend.
• Het vat de sfeer binnen de partij samen, waarbij een pak volk, hoog en laag op de rangen, achteraf forse kritiek uit op Mahdi. Daarbij wordt hem kwalijk genomen “zich te omringen met onervaren hipsters, die goed gemaakte filmpjes posten, maar die hem blijkbaar influisteren om te spreken over ‘rode lijnen’ en ‘niet langer de broek afsteken’ en ondertussen compleet de coalitiepartners te negeren”. Dat de huidige partijwoordvoerder weinig ervaring heeft in de toppolitiek, beperkt tot een rolletje bij Bianca Debaets (cd&v), helpt natuurlijk niet.
• Dat gebrek aan ervaring ergerde cd&v’ers met al wat kilometers op de teller manifest. Want in de Wetstraat reist het nieuws nu eenmaal snel: ook in de eigen partij was tegen woensdag al een pak volk op de hoogte van het feit dat de voorzitter gewoon geen contact opnam met De Wever, tot pas dinsdagavond. “Zo ga je toch echt niet om met mensen met wie je in coalitie zit? Tenzij je agenda erin bestaat om die regering te laten vallen”, zo stelt een kopstuk.
• Maar vooral dat Mahdi op maandag doorduwde, zonder overleg met zijn Vlaamse fractie, maar ook niet met zijn ministers en fractieleiders in een G7 of een G9, het toporgaan van cd&v, blijken vandaag stevige inschattingsfouten. “Desastreus”, “want zo kom je dus uit bij een vergadering van die fractie die heftig in het verzet gaat”, duidt een aanwezige.
• Fractieleider Peter Van Rompuy (cd&v) was wel op de hoogte van het offensief, maar een pak volk, inclusief dus ministers, constateerde vanaf maandagavond, na Mahdi’s communicatie, dat ze plots in een scenario leken te zitten waarbij cd&v de Vlaams regering zou verlaten. En daarbij speelde ook het persoonlijk lot van sommigen, absolute kopstukken zoals Crevits, maar ook hele kabinetten, uiteraard een rol. Mahdi’s momentum was verdampt.
• Dat uiteindelijk een deal aanvaard werd, waarbij cd&v eigenlijk niets extra kreeg, na heel de heisa, maakt de netto afrekening voor Mahdi des te pijnlijker: uiteindelijk komt er wel nog wat extra budget voor de sociale toelagen van het budget van Crevits, maar dat komt integraal uit een besparing die Brouns moet doen. “Wie keurt nu een volkomen ongewijzigde tekst goed die je al keihard hebt afgewezen?“, zo is de commentaar na afloop in het blauw-gele kamp.

En nu? Binnen de Vlaamse coalitie telt opnieuw Crevits, als hoop in bange dagen.

• In 2019 was het nog Crevits, die het ultieme duwtje gaf in de tweestrijd tussen Mahdi en Joachim Coens: de West-Vlaming werd nipt verkozen, mét West-Vlaamse steun. Voor Madhi, die maar moeilijk zaken in het verleden kan laten, bleef de relatie met Crevits zo erg lang compleet ijzig. Maar dat ontdooide helemaal toen Crevits in het voorjaar van dit jaar zich uiteindelijk achter de kandidatuur van Mahdi zette, en die met haar goedkeuring en steun voorzitter werd: een pact tussen beiden leek de partij te stabiliseren.
• Met zijn zet om richting uitgang te marcheren, kon Madhi zich ook ontdoen van Crevits én van lastige dossiers die nog richting cd&v komen. Daarbij gaat het niet alleen om Ventilus en de stikstof: er valt maar weinig meer te winnen de komende twee jaar voor cd&v, is geen onlogische analyse over het Vlaamse niveau, vanuit cd&v.
• Gegokt en verloren, zo geldt nu voor Mahdi. Want met de zet in de Vlaamse fractie bewees Crevits eens te meer waar het ultieme beslissingscentrum ligt: in Torhout, niet in Vilvoorde.
• Voor de coalitiepartners is het misschien ook het enige lichtpuntje, in een relatie die diep vertroebeld is geraakt. “Het kan nog alle kanten uit, maar goed ziet het er allemaal niet uit nu”, zo zuchtte een hoge N-VA-bron gisteren. “Natuurlijk maken N-VA en wij ons nu wel zorgen over de toekomst van die Vlaamse regering, of dit nog goed kan komen. Want hier zijn zulke wonden geslagen… Maar met Crevits is het wel herstelbaar“, zo is bij de top van Open Vld te horen.

Opvallend: Mahdi schuwt de media niet. De vragen zijn messcherp. De antwoorden zijn dan weer een eindje van de versie die wij mochten optekenen bij interne bronnen.

• Wie geschoren wordt, moet stilzitten, is een oude boutade over communicatie in de Wetstraat. Maar niet zo met Mahdi, die na een reeks tweets over z’n bocht moedig alweer naar de tv- en radiostudio’s marcheerde: gisteren Het Journaal op de VRT, vanmorgen opnieuw De Ochtend.
• Opvallend dus, moedig misschien, maar niet meteen dankbaar. In een normaal meer gemoedelijke omgeving van het Journaal, voor honderdduizenden kijkers, kreeg Mahdi daar een opvallend scherpe Wim De Vilder voor zich. Die liet eerst de cd&v-voorzitter zijn uitleg doen, over het belang van de indexering van de kinderbijslag. Daarna duwde die meteen op de zere plek: waarom een bak geld voor een algemene verhoging, ook voor gezinnen die het niet nodig hebben?
• Maar het mes van De Vilder kwam helemaal boven toen het over cd&v zelf ging: “Bent u door uw partijleden onder druk gezet vandaag?” “Neen allesbehalve”, zo stelde Mahdi. “Ik ben een partijleider die altijd terugkoppelt met zijn mensen. Ik heb vanaf de eerste minuut altijd geluisterd naar wat leeft bij onze partij, bij onze parlementsleden.”
• “Bent u nog een betrouwbare partner in deze Vlaamse regering?”, zo slingerde De Vilder in het gezicht van de voorzitter, die even met de ogen knipperde, voor hij op z’n verdediging terugviel. “Ik moet er vooral zijn voor alle Vlaamse gezinnen die aan het afzien zijn vandaag. Maar als we op de rand van een crisis staan, wat de Vlaamse regering betreft, dan hebben we ook wel de beslissing genomen, om mee te gaan in dit begrotingsverhaal. (…) Wanneer een chicken game gespeeld wordt, en partijen elkaar recht in de ogen kijken, en het om ter eerst knipperen is, terwijl het huis in brand staat, dan neem ik graag mijn verantwoordelijkheid, ook al betekent dat dat ‘de journalisten’ zeggen dat men plooit.”
• “U wilde vooral de partij profileren, op kap van de burgers? Het was niet nodig geweest om deze crisis te installeren binnen de regering?”, zo kaatste De Vilder. Mahdi knipperde opnieuw stevig. “(…) U kunt het mij niet kwalijk nemen dat ik blijf vechten voor de Vlamingen die het moeilijk hebben, iedere dag.”
• Nog één vraag, zo wilde De Vilder weten: “Hilde Crevits komt terug naar Brussel, en de crisis is meteen opgelost. Bent u wel de geschikte voorzitter voor die partij?” “Dat moet u aan mijn leden vragen, die hebben met 97 procent aangegeven dat dat zo is. Ik heb ook heel veel steun gevoeld bij Vlaamse gezinnen. (…) We gaan de Vlaming blijven overtuigen van het belang van de kinderbijslag, en ik zal dat blijven doen tot ik erbij neerval.” 

Om te volgen: Zaterdag eindigt de Vlaamse saga. Vivaldi neemt dan over.

• Jambon en co zogen deze week zowat alle aandacht op, maar in alle stilte is ook het kabinet van premier Alexander De Croo (Open Vld) volop bezig aan zijn cijferwerk. De klus is immens, met een begroting die al compleet ontspoord is. Het tekort komt dit jaar boven de 5 procent van het bbp.
• Ook hier tikt de klok, vooral van Europa: tegen midden oktober verwacht de Commissie de definitieve cijfers. Maar er is vooral de State of the Union, de tweede dinsdag van oktober. Op die afspraak moet De Croo zijn, om zijn akkoord daar voor te stellen.
• Het gat is gigantisch: 31,5 miljard euro geeft de NV België uit, die ze eigenlijk niet heeft aan inkomsten. Daarvan zit 23 miljard op het federale niveau. Daar wil men dus een stukje van wegtrimmen, de vraag is waar men uitkomt.
• Maar de inzet is groter dan enkel het tekort terugdringen: liefst van al wil men toch opnieuw wat fiscaal hervormen, een soort taxshift dus. Want de lasten op arbeid moeten omlaag, en elders moeten dan nieuwe inkomsten gevonden worden. Het voordeel is wel dat de plannen voor 2023 én 2024 gemaakt worden, er is dus wel ruimte in de tijd om zaken te doen.
• Grote voorstanders van zo’n fiscale ingreep zijn cd&v en de socialisten, waarbij iedereen nu met spanning uitkijkt naar hoe hard de jonge cd&v-voorzitter zich dan federaal zal opstellen, na zijn Vlaamse powerplay. Want aan de andere kant van de taalgrens zit Georges-Louis Bouchez (MR) die enige fiscale hervorming nu koppelt aan een hervorming van de arbeidsmarkt. Dat zou een logische deal kunnen zijn: beiden leveren in principe ‘winst’ op voor de begroting, en maken de Europese Commissie blij, want het zijn ‘structurele ingrepen’.
• Alleen: de wederzijdse veto’s tussen MR en PS zijn nogal heftig over en weer gevlogen de laatste tijd. En ook tussen MR en Ecolo zit de sfeer compleet onder nul, onder meer over het bijzonder heftige verzet van Bouchez en co over het nieuwe groene circulatieplan in Brussel.
• Daarnaast blijven een pak partijen met verlanglijstjes leuren om de crisis verder door te komen. Zeker op links is er bijzonder weinig appetijt om echt aan besparingen te beginnen. Niet evident dus, als er straks echt iets van het tekort moet afgedaan worden.