De federale regering staat meteen voor een heel stevig medisch, maar ook ideologisch debat: hoe lang kan men grote delen van de beroepsbevolking op non-actief houden? En wat met de loodzware financiële gevolgen? Het is maar zeer de vraag of een ‘Nationale Unie’ dat debat aankan.

In het nieuws: Een felle discussie over de economische houdbaarheid van de ‘lockdown’ zit eraan te komen. Want de gevolgen van een bijna-‘lockdown’ worden steeds duidelijker. Vraag is wat eraan te doen.

• In de VS kondigde president Donald Trump aan dat ’tegen Pasen’ mensen terug aan de slag moeten. Dat werd op hoongelach onthaald, en irritatie hier en daar: medisch lijkt dat steeds minder haalbaar. Maar het is niet zomaar praat van een halve gek: de discussie hoe lang een complete stilstand van de economie kan duren, leeft overal.
• China is het beste voorbeeld voorlopig: daar werden zeer strenge maatregelen genomen in vijf provincies, maar de rest van het land ging niet helemaal op slot. En nu al lijken de Chinezen klaar om opnieuw de exportmotor te doen aanslaan.
• In Europa is ondertussen wel duidelijk dat de epidemie lang zal duren, maar dat heel de mantra ‘blijf in uw kot’ handenvol geld kost: de overheid heeft ondertussen zowat de helft van de Belgische beroepsbevolking op de loonlijst staan.
• Vlaams minister-president Jan Jambon (N-VA) mengde zich gisteren fel in het debat, met een oproep in het Vlaams Parlement: ‘Ik denk dat er te makkelijk naar technische werkloosheid gegrepen wordt. Het is vandaag ook goed burgerschap om te zorgen dat de maatschappij blijft draaien. Ik roep daar ook de privésector op om haar verantwoordelijkheid te nemen’, zo stelde Jambon.
• Jambon wil nu ook vooral nieuwe maatregelen nemen om meer mensen opnieuw aan de slag te krijgen. De hinderpremie uitbreiden naar meer dan zelfstandigen die hun zaak niet kunnen opendoen, is voor hem dus helemaal geen optie.
• Bovendien noemde hij expliciet een aantal sectoren waarin wél kan gewerkt worden als social distancing gerespecteerd wordt: onder meer de bouw en de dienstenchequebedrijven. ‘De meeste mensen kunnen toch gerust boven gaan zitten als de poetsvrouw beneden bezig is? Ik ben het er niet mee eens om heel die sector stil te leggen. Ik denk dat daar meer gewerkt kan worden dan er vandaag gewerkt wordt.’
• Diezelfde discussie is federaal ook bezig, maar dan over de centen. De vakbonden eisen daar ‘werkpremies’, toelages voor diegenen die nu nog steeds aan de slag zijn. De minister van Werk, Nathalie Muylle (CD&V), heeft daar wel oren naar. Maar de liberalen in de regering hebben het daar toch moeilijk mee: ‘Nu ook al premies om gewoon te gaan werken?’
• Maar de PS, die toch steun geeft aan het minderheidskabinet, klopt hard op tafel, met voorzitter Paul Magnette (PS) vanmorgen op de radio. Hij wil geen premie, maar meteen gewoon loonsverhoging voor veel sectoren: ‘Voor ons mag het niet enkel een kleine gift zijn, het moet een structurele maartegel zijn.’
• ‘Nu is duidelijk hoe fundamenteel belangrijk hun rol is, die van het medisch personeel, maar ook mensen in de transport, in de veiligheidssector, de mensen die kuisen. Die hebben allemaal lage salarissen, die moeten op z’n minst nu hogere lonen gaan krijgen. Er zijn heel moedige mensen die verder werken, zij moeten beloond worden‘, zo stelde Magnette.

De financiële context voor België: Die kondigt zich bloedrood aan voor het land.

• Vanmorgen komt De Tijd met ramingen vanuit de Nationale Bank. Die zegt dat het tekort op de Belgische begroting stijgt tot 7 procent van het bruto binnenlands product. Een ongeziene dip, die er in decennia niet geweest is.
• Voor de crisis fietste het tekort zoals gezegd tussen de 2,5 procent, en in het meest donkere scenario richting 3 procent. Maar daar komt nu in één smak zo’n 20 miljard bij: het totale tekort raamt men op 7 procent.
• Dat komt door de meeruitgaven in de sociale zekerheid (tijdelijke werkloosheid, onder andere) en de noodmaatregelen, maar eigenlijk vooral omdat de economie gewoon drastisch gaat krimpen. De bovenstaande discussie over ‘hoeveel volk houden we aan de slag’, is daarbij uiteraard cruciaal.
• ‘De doeltreffendheid en gerichtheid van maatregelen moet ernstig bekeken worden. Zorg ook voor onze toekomstige generatie‘, zo reageert CD&V-voorzitter Joachim Coens al op Twitter.
• De grote vraag is of het federale minderheidskabinet, dat er zelf al niet uit raakt, deze discussie in de groep van ‘de tien’, de tien partijen die de volmachtwetten steunen, kan gooien. Premier Sophie Wilmès (MR) had het over die ‘Nationale Unie’, maar gezien de standpunten van enerzijds PS en anderzijds N-VA lijkt dat toch moeilijk denkbaar. Afwachten wat de federale regering doet.

Ondertussen in het Parlement: Vandaag liggen de volmachtwetten voor in de Kamer. Tien partijen steunen het idee om de minderheidsregering van premier Sophie Wilmès (MR) speciale volmachten te geven, voor een periode van maximum zes maanden. Dat moet vandaag goedgekeurd worden.

De details: Zo makkelijk lijkt de regering er niet vanaf te komen.

• Om te beginnen, politiek is tellen: de volmachtwetten hebben een zeer ruime meerderheid in de Kamer.
  • De drie regeringspartijen CD&V, Open Vld en MR stemmen uiteraard voor, zij hebben 38 zetels.
  • De rest zit eerder links: PS, sp.a, Ecolo, Groen, cdH en DéFI leveren samen ruim een meerderheid met het minderheidskabinet.
  • De tiende partij die steunt, N-VA, is de grootste en de meest kritische. Maar zij zijn niet nodig, en hebben dus ook niet echt een hefboom: integendeel, ze willen zich er ook niet ‘af laten rijden’.
• Een aantal partijen drong bij het opzetten van de volmachten aan op advies van de Raad van State, het hoogste administratief orgaan, dat wetten controleert. Dat advies is er nu, en het is niet mals.
• Het is niet alleen de Kamer die zich moet uitspreken, ook de Senaat moet z’n zeg hebben, zo zegt de Raad van State.
• Ze heeft bovendien opmerkingen bij het feit dat de volmachten drie maanden lopen en dan opnieuw ‘verlengbaar’ zijn met drie maanden. Dat vindt de Raad van State niet grondwettelijk.
• Vervolgens zijn de volmachten ook veel te vaag omschreven, zij moeten ‘concreet en omlijnd’ zijn. Met andere woorden: als de regering speciale machten krijgt, moeten die goed afgebakend zijn.
• Zeker op vlak van de fiscaliteit, belastingen heffen of verminderen, is het volgens de Raad van State toch wel moeilijk om dat volledig aan de regering te laten: die macht komt expliciet de ‘wetgever’, het Parlement dus, toe.
• Vannacht bekeek het kabinet van premier Wilmès het advies, en maakte het ook over aan het Parlement.

Het parlementaire debat: Het is duidelijk dat er straks dus toch een stevig woordje zal gediscussieerd worden.

• Vanmorgen al is er eerst een commissie in het Parlement die moet regelen dat er via videoconferentie kan worden vergaderd.
• Meteen daarna volgt dan een commissie die de volmachten bespreekt, om die volmachtwetten te bekijken. In de namiddag zouden die dan plenair bevestigd worden.
• Op Twitter reageert Theo Francken (N-VA) al. ‘Die volmachtwet is iets hoogst uitzonderlijk in de Belgische geschiedenis, het is dus altijd extra opletten.’ Wat wil N-VA?
  • Over de periode zijn ze duidelijk na de bezwaren van de Raad van State: ‘Best beperken tot drie maanden dan.’
  • De volmachten dienen dus duidelijker: ‘Wat kan de regering wel en wat niet?’
  • ‘Elke westerse democratie worstelt momenteel met corona, toch gebruikt enkel Frankrijk ook volmachten via de uitgeroepen noodtoestand door president Macron. Maar die zijn veel duidelijker omschreven, geordend en afgebakend.’
• Vanuit de PS reageert ook voorzitter Magnette, vanmorgen bij Bel RTL. Ook hij waarschuwt toch:
  • ‘We tekenen geen blanco cheque, maar moeten nu wel alle energie steken in de strijd tegen het virus. (…) We moeten ook alle economische maatregelen nemen die nodig zijn.’
  • ‘Dit is een centrumrechtse regering, wij als socialisten zijn uiteraard kritisch. Men mag niet raken aan de sociale zekerheid, aan de fiscaliteit, aan de financiering van de ziekenhuizen’, zo stelt Magnette. Die voorwaarden zijn overigens wel expliciet in de volmachtwet opgenomen.
  • De PS zal dus straks ook de volmachten steunen. Maar tegelijk is er in Franstalig België al behoorlijk wat kritiek te horen, onder meer over het dossier van de mondmaskers.
  • ‘Nu gaan we daar niemand op aanspreken, onder meer minister van Volksgezondheid Maggie De Block (Open Vld) moet haar werk doen. Maar op een dag moeten er wel verantwoordelijkheden vastgesteld worden. Toen de socialisten verantwoordelijk waren, hebben we die maskers besteld en gestockeerd. Toen dat niet meer het geval was, is er manifest iets anders gebeurd. Zonder in de polemiek te gaan, is het toch duidelijk dat we in de gezondheidszorg ons echt geen besparingen meer kunnen veroorloven.’
• Op Radio 1 suste Egbert Lachaert (Open Vld), de fractieleider van een meerderheidspartij. Hij wil vooral ‘dat er oplossingen komen’:
  • ‘We moeten nu kijken, in een overleg met de tien, hoe we vooruit kunnen.’
  • ‘Hier en daar zou wat verduidelijking moeten komen, wat amendementen zijn misschien nodig, of toch minstens mondelinge verduidelijking’, zo stelt Lachaert.
  • Maar hij zet meteen ook druk: ‘Als die volmachtwet een probleem zou worden, spelen we met de toekomst van het land.’
  • Lachaert kondigt ook aan dat er een ‘extra methode van opvolging‘ komt vanuit het Parlement. Daarvoor zitten de fractieleiders bijeen op de middag.
  • Zo komen er dus twee opvolgingstrajecten: één met de partijvoorzitters op zaterdag (de zogenaamde ‘superkern’) en één die juridisch correct is, vanuit het Parlement.
  • ‘Een schoonheidsprijs gaan we met dit alles niet winnen, ik heb daar als jurist ook mijn bedenking bij. Maar het is nu wel het moment om door te zetten.’

Ondertussen in de pers: Opvallende jubelberichten:

• In Het Laatste Nieuws ruilt editorialist Jan Segers zowat heel de voorpagina in onder de titel ‘Niets dan lof voor België’. Daarbij grote koppen van de drie ‘helden’ van deze crisis: premier Wilmès, minister De Block en viroloog Marc Van Ranst.
• Reden voor dat enthousiasme? Onder meer een artikel in de Financial Times, dat online verscheen. Daarin hebben de auteurs het onder de kop ‘Coronavirus crisis brings fragmented Brussels together‘ over de ‘indrukwekkende prestatie dat het land decisief handelde toen het aankwam op de lockdown opleggen en afdwingen’.
• Ook de Nederlandse viroloog Ab Osterhaus, die België ‘een voorbeeld’ noemde in de aanpak, is een pluim op de hoed van onze beleidsmakers.
• Voorlopig staven de cijfers die these van ‘goed bezig’ nog niet echt: België volgt in de ondertussen fameuze curves niet de lijn van pakweg Zuid-Korea, Singapore of Japan, maar zit eerder ergens in het betere deel van het belabberde Europese peloton. En de kritiek op het stuitend gebrek aan mondmaskers (wat de Financial Times wel opmerkte, ze citeren het Franstalige Le Vif) en het gebrek aan testen, die blijft nazinderen.
• Overigens is het opvallend dat in Franstalig België echt geen jubelsfeer meer hangt rond deze regering. Minister van Volksgezondheid Maggie De Block (Open Vld) krijgt er bakken kritiek over haar aanpak. Zo was er gisteren een striemende kop in La Libre over een minister ‘meer dan ooit in de onrust’: ‘Maggie De Block, une ministre plus que jamais dans la tourmente: ‘Elle a minimisé”

Eindelijk ‘actie’ op Zaventem: Wie nu nog toekomt uit risicolanden (zowat heel de wereld ondertussen) op de nationale luchthaven, loopt niet meer zomaar door.

• Steeds meer mensen vroegen zich af waarom reizigers die pakweg uit Spanje of Italië toekwamen, niet werden gescreend of in quarantaine geplaatst. In heel veel andere landen was dat wel het geval met reizigers die binnenkwamen.
• Nu komt er dus toch een maatregel: elke reiziger die toekomt, moet verplicht veertien dagen in thuisquarantaine. Wie een passagier komt ophalen met de wagen: hetzelfde lot. Om dat af te dwingen, geeft Brussels Airport aan elke passagier een brief mee.
• Ook de regels van ‘social distancing‘ op de luchthaven zelf, onder meer aan de bagageband, moeten nu ook strikt worden opgevolgd.

Nog een cruciaal debat vandaag: Een heftige clash op Europees niveau kondigt zich aan tussen de regeringsleiders.

• Vandaag is het immers een EU-top, al verloopt die via videoconferentie. Meteen is de kans groot dat premier Wilmès dus het debat in de Kamer laat aan anderen, zij moet die EU-top bijwonen, al is het dus wat ‘virtueel’.
• Dé agenda op de top: financiële instrumenten die de Europese Unie moeten wapenen tegen de economische gevolgen van de coronacrisis.
• Gisteren stuurden acht Europese leiders een brief om te pleiten voor zogenaamde ‘coronabonds’. Dat is staatspapier dat gezamenlijk, als EU, wordt uitgegeven.
• Meteen kunnen dan alle EU-landen lenen aan erg lage rente, een grote opluchting voor landen als Spanje, Italië en Griekenland, die nu veel meer betalen voor hun staatspapier dan Duitsland of Nederland.
• Nieuw is dat idee niet: het was heel lang dé oplossing voor de Zuid-Europese landen, maar ook voor bijvoorbeeld Guy Verhofstadt (Open Vld) om de crisis rond de euro op te lossen: ‘Iedereen mee in één bad van dezelfde obligaties.’ Tot voor kort heette dat dan ook gewoon ‘eurobonds’, nu heeft het concept een nieuwe naam: ‘coronabonds’.
• Samen met alle zwakke eurolanden, zoals Griekenland, Ierland, Italië, Portugal en Spanje tekende ook België mee de brief. Maar in de loop van de dag trok premier Wilmès haar staart in, zo kopt De Standaard.
  • Zo was de brief volgens haar plots ‘geen pleidooi voor Europese obligaties’: ‘België gaat niet zover als sommige zuidelijke lidstaten.’
  • ‘België probeert een brug te vormen tussen wie de schulden wil verdelen en wie vindt dat we geen moral ­hazard mogen creëren.’

Wat wordt het dan straks, op de EU-top? Alles wijst erop dat de coronabonds er niet komen, maar wel gaat de geldkraan open.

• Een tussenoplossing is het inzetten van het Europees Stabiliteits Mechanisme, het ESM. Dat kan een oorlogskas krijgen van 240 miljard euro, waarbij noodlijdende landen dan kredieten kunnen krijgen. België zou zo beroep kunnen doen op een kleine tien miljard, die het ‘goedkoop’ kan lenen.
• Het was vicepremier Alexander De Croo (Open Vld), die in de Eurogroep, de vergadering van de ministers van Financiën, dinsdag al pleitte voor het inzetten van het ESM. Hij stelde daar voor dat die obligaties kunnen uitgeven, een soort coronabonds dus, maar wel met voorwaarden voor de lidstaten.
• Maar zowel Duitsland als Nederland zijn niet klaar voor die stap. Het hoeft ook niet echt: de verschillen op de markten tussen de rentes van Zuid-Europa en Noord-Europa zijn niet zo groot. Dat is niet onlogisch: iedereen gaat gebukt onder hetzelfde probleem. En vooral, het is niet enkel een Europees probleem: elke belegging, elk staatspapier, zelfs dat van de VS, is op dit moment ‘onveilig’.
• Zeker de Nederlandse minister van Financiën, Wopke Hoekstra van christendemocratische signatuur, wilde absoluut niet weten van dergelijke ‘eurobonds’. Dat verschil blijft wel opvallend: onze noorderburen, met een coalitie van onder meer links-liberalen met D66, met rechtsere liberalen van VVD en met de christendemocraten van het CDA zijn nagenoeg gelijk aan Open Vld, MR en CD&V. Alleen niet als het aankomt op Europese zaken, daarin loopt België zowat aan het handje van Emmanuel Macron.
• Die wil het momentum gebruiken om z’n oude droom, die eurobonds, erdoor te duwen. Het kan best dat de voorzitter van de Europese Raad, Charles Michel (MR), dat ook op tafel legt. Maar Duitsland zal niet instemmen: ze willen niet dat de EU te snel al haar middelen inzet, nog voor de volle impact van de crisis duidelijk wordt.
• En er blijft de grote politieke discussie: ‘gebruiken’ de Zuid-Europese landen ook deze crisis niet om hun belabberde budgettaire toestand nu onder de mat te vegen en een bailout te krijgen? Die moral hazard kan overigens ook voor België gelden: wij zaten voor de crisis begon bij de zwakste leerlingen van de EU-klas als het over begrotingscijfers ging. De regering Michel liet een tekort na van ruim 2,5 procent van het bbp.

The big picture: Het is in elk geval een boeiende politieke discussie om volgen, ook in België: Wat met het buitenlandbeleid in tijden van een minderheidskabinet?

• Dat buitenlandbeleid was tot nu toe toch altijd een domein waarop de regering Wilmès I voorzichtig moest zijn: ze hadden geen volheid van bevoegdheid.
• De regering Wilmès II heeft dat in principe ook niet: enkel voor maatregelen die betrekking hebben op de coronacrisis. Maar het invoeren van coronabonds, of daarvoor pleiten, is alvast wel een gevoelig domein dat in de grijze zone zit.
• De premier toetste de zaak af met haar vicepremiers, maar de nuance van het voorstel dat De Croo dinsdag deed, om onder meer via het ESM te werken, ging bij de gemeenschappelijke brief van Macron en co duidelijk verloren. Dat moest Wilmès gisteren dus corrigeren.
• Bovendien werden de deelstaten via het Directie-Generaal Europese Zaken en Coördinatie, waarbij de federale overheid aftoetst met Vlaanderen, Wallonië en Brussel, toch niet geraadpleegd over dit standpunt.
• Bij de N-VA reageerde men dan ook gepikeerd. ‘De premier heeft het heel de tijd maar over de ‘grote Unie’, ze heeft op haar communiezieltje beloofd dat ze alles ging overleggen, en transparant zijn. En vervolgens, bij het eerste grote politieke dossier, handelt ze helemaal soloslim? Geen overleg met de ’tien’, geen overleg met de deelstaten. Fraai is dat.’