‘De meest invloedrijke denker van zijn generatie’, zo wordt hij steevast genoemd. Wat is de impact van Yuval Noah Harari’s werk op onze bedrijfswereld?
De historicus en schrijver van de wereldwijde bestseller Sapiens overstijgt de geschiedenis. Hij legt verbanden tussen verschillende takken van de wetenschap om tot economische, sociologische en technologische inzichten te komen. Op het evenement van ons zusterblad Newsweek maandagavond ging Business AM na hoe de Belgische captains of industry de lessen van Harari toepassen in hun organisatie.
Hans Bourlon, die samen met Gert Verhulst de drijvende kracht is achter het productiehuis Studio 100, heeft het werk van de Israëlische homo universalis grondig bestudeerd. Hij inspireerde zich zelf op onder meer de boeken van Harari om zelf een boek over de toekomst te schrijven.
Bourlon: ‘Wat ik van Harari vooral meeneem is dat een ondernemer met zijn beide voeten in de wereld moet staan. Je moet op de hoogte zijn van globale tendensen, symptomen van de toekomst herkennen, en vooral: weten waar we vandaan komen en uit historische fouten leren.’
‘Daarvoor is Harari’s werk de beste handleiding. Je zou zijn boeken zo aan een alien kunnen geven om de menselijke maatschappij te doorgronden.’
Harari noemt zich een globalist, maar op economisch vlak waarschuwt hij voor de perverse uitwasemen van kapitalisme en massaproductie. Hij pleit voor lokaal produceren en consumeren. Hoe vertaalt u dat inzicht naar uw organisatie?
Bourlon: ‘Ik ben een enorme voorstander van in een groot bedrijf kleine entiteiten op te richten die bijna onafhankelijk van elkaar opereren. Als organisatie bepaal je uw dna met een aantal procedures, waarden en normen. Dan moet je dat opdelen in kleinere eenheden met elk hun eigen dynamiek, en hun eigen ‘intrapreneur’ aan het hoofd.’
‘In grote organisaties met een matrix-structuur is het vaak zeer onduidelijk wie waarover de leiding heeft, en dat is niet efficiënt. Bovendien zijn die mammoetbedrijven gevaarlijk, ze hebben geen beweeglijkheid om op nieuwe uitdagingen te reageren. In een groter geheel is het ook makkelijker om maatschappelijke verantwoordelijkheid telkens door te schuiven naar een ander echelon, waardoor er uiteindelijk weinig gebeurt. Onze aanpak kan daar een antwoord op bieden.’
Jorg Snoeck, oprichter van het sectormagazine van RetailDetail, en zelf een veelgevraagd spreker over de toekomst van het shoppen, kan zich vinden in de dystopische kant van Harari’s voorspellingen.
Snoeck: ‘We hadden een planeet vol diverse grondstoffen. Door die massaal te gaan exploiteren in productielijnen hebben we een groot deel van dat assortiment gedood. We moeten ons model van massaproductie herdenken. We moeten terug naar de basis: globaal denken, lokaal kopen.’
‘Ik denk dat Harari gelijk heeft als hij zegt dat de technologie het gaat overnemen van de mens. In de EU zie je dat we ons daar tegen wapenen met strenge regulering, dataverzameling wordt aan banden gelegd door de GDPR-wetgeving bijvoorbeeld.’
‘Maar in China zijn ze al bezig met onder meer “biohacking”, daar lopen al CRISPR-baby’s rond.’ (het genetisch optimaliseren van menselijke embryo’s, red.)
Harari waarschuwt dat door zulke technologische vooruitgang een resem aan nieuwe ongelijkheden kunnen ontstaan, bijvoorbeeld een digitale kloof tussen verschillende landen. Hoe kan de retail zich daartegen wapenen?
Snoeck: ‘Dat is al volop bezig. Er zijn 7 grote bedrijven in de wereld, allen uit China of de Verenigde Staten, die alles domineren. Die tanken Europa letterlijk leeg. Als je online aankopen doet, via Amazon of Alibaba dan gaat dat geld naar het buitenland.’
‘De enige manier om de kloof te dichten met China en de VS, is door volop in te zetten op research and development’
Jorg Snoeck, oprichter van sectormagazine RetailDetail
‘Het is zeer moeilijk voor de Europese retail om daarmee te concurreren. De enige manier is om volop in te zetten op research and development (onderzoek en ontwikkeling, red.). Maar als je weet dat Walmart een leger van 6.000 onderzoekers heeft, waarschijnlijk meer dan er in de hele Benelux zijn, dan wordt het heel moeilijk om die inhaalbeweging te maken.’
Econoom Geert Noels vindt dat het wel meevalt met die achterstand van Europa.
Noels: ‘Je mag Europa niet onderschatten. Er zit enorm veel potentieel in onze onderzoekscentra, qua intellectueel kapitaal moeten we zeker niet onderdoen voor de VS. Op vlak van bijvoorbeeld biotech hebben we zelfs een voorsprong. In termen van marktkapitalisatie lopen we inderdaad achter, maar we mogen ons daar niet blind op staren.’
‘Wat Harari zegt over het verdelen van de maatschappij in een technologische elite en een uitgebuite massa van datakolonies, dat hangt voor een groot deel af van uw maatschappelijk model. Het is een van onze verborgen krachten dat we in de EU het dichten van de digitale kloof zien als een vorm van herverdeling.’
Op basis van de inzichten van Harari, hoe denkt u dat de Europese economie er gaat uitzien tegen 2040? Bestcasescenario en worstcasescenario?
Noels: ‘Voor het beste scenario waarheid te laten worden moeten we de band van de bedrijfswereld met de overheid herbekijken. Overheden in de EU remmen het nemen van risico af, en zelf hebben ze geen langetermijnvisie. ‘
‘Ik ben een optimist voor wat er hier aan potentieel is, maar een pessimist in hoe de overheid erin slaagt om dat potentieel telkens weer de kop in te drukken.’
Topeconoom Geert Noels
‘Ik ben een optimist voor wat er hier aan potentieel is, maar een pessimist in hoe de overheid erin slaagt om dat potentieel telkens weer de kop in te drukken. Mijn boodschap aan de politiek? Zet een stap opzij, zodat we dat potentieel kunnen aanboren en verzilveren.’
Erwin van Osta, CEO van doe-het-zelfketen Hubo baseert zich op het werk van Harari om zijn bedrijfsstrategie te bepalen.
Van Osta: ‘Dankzij Harari heb ik leren vooruitkijken als ondernemer. Als we bij Hubo vijfjarenplannen opstellen gebruik ik zijn theorieën. Zo pleit de man om de nieuwe generatie hulpmiddelen aan te reiken om zelf nieuwe skills aan te leren, in plaats van kennis of knowhow op te dringen.’
‘Dat proberen wij ook te doen: Via allerlei initiatieven proberen wij de jonge generatie, die de reputatie heeft niet meer te kunnen klussen, te begeleiden in het doe-het-zelf proces. Dat gebeurt via workshops en video’s. Dat komt deels door de boeken van Harari.’
Harari waarschuwt dat de digitale revolutie een elite kan creëren die nauwelijks nog arbeid nodig heeft, en het zich kan permitteren om zichzelf te optimaliseren met bijvoorbeeld biogenetica. Daardoor kan dan een massa ontstaan die daar geen toegang toe heeft en economisch irrelevant zou zijn. Dat kan het einde betekenen voor retailzaken zoals Hubo. Deelt u die vrees?
Van Osta: ‘Op dat vlak ben ik het niet volledig met hem eens. Volgens mij profiteren de armere klassen mee van die digitaliseringsgolf, alleen niet in dezelfde mate als de elite.’
Als u zich baseert op de lessen voor de toekomst van Harari, hoe zal uw sector eruitzien binnen 20 jaar, het worst-case-scenario?
Van Osta: ‘In het slechtste geval zal de doe-het-zelfretail zoals die nu bestaat volledig overbodig worden. Als de logistiek via digitalisering geoptimaliseerd wordt, en wij missen die trein, wat is offline retail dan nog waard? Dan kunnen alle producten of diensten eender wanneer thuis geleverd worden. In de voedselsector kunnen ze inzetten op beleving, in ons domein ligt dat volgens mij moeilijker.
‘In het slechtste geval zal de doe-het-zelfretail zoals die nu bestaat volledig overbodig worden.’
Ben Van Osta, CEO van Hubo
In het beste geval springen we op tijd op die trein, en daar zijn we nu al mee bezig. We leren om die digitalisering volledig te integreren in ons model. Hubo kan daardoor volgens mij heel dicht bij de consument komen te staan.
Dan kunnen we ervaring bieden via diensten, lees: we gaan u tonen hoe jij het zelf kan doen. Idealiter kunnen we via AI zien wat de noden van de consument zijn en hem onmiddellijk de gepaste dienst bewijzen, op basis van zijn financiële mogelijkheden. Bijvoorbeeld: het systeem weet wanneer uw boiler kapot is, en onmiddellijk wordend de juiste tools en een handleiding opgestuurd. Dan zou dan werken op basis van abonnementen.’
En dan is er nog de man zelf. Welke inzichten gaf de grootmeester van de studie van de mensheid mee tijdens zijn 2 uur durende lezing? Toen een student vertaler-tolk uit de zaal vroeg wat haar economische waarde nog was als artificiële intelligentie haar job toch beter zal kunnen, antwoordde hij het volgende:
Yuval Noah Harari: ‘We betreden onbekend terrein. Het is voor het eerst in de geschiedenis dat niemand weet hoe de jobmarkt er binnen 20 jaar zal uitzien. Het is cruciaal voor de jonge generaties om zich niet te concentreren op één carrière of één specialiteit. We moeten onszelf leren om constant te blijven bijleren. Die mentale flexibiliteit moeten we nu beginnen aanleren. Dus we moeten beginnen met het onderwijs volledig anders te organiseren.’
Hij had het ook over de limieten van de technologische vooruitgang.
Harari: ‘Onze wildste dromen zijn nog steeds beperkt door onze organische chemie. Er is weinig kans dat organische wezens zoals wij andere planeten kunnen koloniseren. Dat is geen wetenschap, maar science fiction.
De grootste belofte van nieuwe technologie is de evolutie van sapiens zelf. Het gaat niet om de ruimteschepen, maar om de mensen die er mee vliegen.’