Met stijgende verbazing heb ik het gehakketak gevolgd over de kernuitstap. Dikke rapporten werden er geschreven over de impact op prijzen en bevoorradingszekerheid. De kernvraag gaat echter niet over de verlenging van de twee jongste kerncentrales of de vergunning van de nieuwe gascentrales. De kernvraag is zonder meer hoe duurzaam willen we zijn op lange termijn. De kernvraag en meteen de enige vraag die er in dit debat werkelijk toe doet is niet technisch maar politiek: hoe raken we in de toekomst af van onze koolstof verslaving en CO2-uitstoot. Hoe vullen we het door de Europese commissie pas gelanceerde decarbonisatie pakket concreet in.
Laat me beginnen met een eerste open deur in te trappen: de prijs van elektriciteit zal niet of nauwelijks veranderen ongeacht of we nu al dan niet kerncentrales sluiten of open houden. Daar zorgt het huidige marktmodel met marginale prijszetting voor: de prijs hangt vast aan gas en CO2 en die stijgen dus fasten your seatbelts…
Tweede open deur, de bevoorradingszekerheid: de kans is klein dat het licht zal uitgaan ongeacht de beslissing die genomen wordt over al dan niet stilleggen kerncentrales. We hebben in het pre-corona tijdperk lange wintermaanden zonder kerncentrales overleefd. In moeilijke omstandigheden. Maar ons land is goed en intussen nog beter verbonden met onze buren het Verenigd koninkrijk, Frankrijk en Duitsland wiens markten een factor 10 groter zijn. Het bevoorradingsprobleem gaat bovendien veel verder dan de sluiting van onze kerncentrales in 2025. Focus is onze toekomstige energiemix voor de komende decennia
Waar gaat het dan wel over?
De EU gaat resoluut voor één efficiëntie, twee diepe elektrificatie en drie decarbonisatie van al wat niet rechtstreeks met elektriciteit kan worden opgelost. Efficiëntie behoeft geen uitleg. Elke bespaarde kWh is er een die we niet hoeven te produceren. Daar is iedereen zich intussen wel terdege van bewust. Diepe elektrificatie wil zeggen dat we alles dat ook maar enigszins kan worden omgeschakeld naar elektriciteit moeten omschakelen naar groene of CO2-vrije elektriciteit. Elektrische wagens, warmtepompen, verwarming bij industriële processen….weg van gas en olie en over naar elektriciteit. Niet omdat we dat graag doen en hip vinden maar omdat elektriciteit een energiedrager is die CO2-vrij kan worden geproduceerd. Wat betreft decarbonisatie, dat is dan alles wat echt niet elektrisch kan en waar we nog moleculen voor nodig zullen hebben: chemie, staal, zwaar transport… Daar ligt een mogelijke oplossing in het gebruik van groene moleculen en dan vooral waterstof. Opnieuw, die groene moleculen gaan we ook met groene of CO2-vrije elektriciteit moeten produceren.
Belangrijke conclusie, we hebben massaal groene (wind/zon) of CO2-vrije (wind/zon/nucleair) elektriciteit nodig. Sta me toe “en passant” nog snel een derde open deur in te trappen: gezien de enorme behoefte aan CO2-vrije elektriciteit is er plaats zat voor zowel zon, wind, water als nucleair. Laat ons dus maar meteen stoppen met het geneuzel over het afremmen van hernieuwbare elektriciteitsproductie door openhouden van kerncentrales. Het is een en/en verhaal. Dit alles wordt op een heldere en begrijpbare wijze uitgelegd in de studie van Elia Roadmap to net Zero.
Heel kort een paar cijfers nu: alle energiebehoefte van ons land samen bedraagt om en bij de 400 TWh. Na 15 jaar zwaar gesubsidieerd beleid met stevige impact op onze factuur, hebben we op dit moment in België op jaarbasis 20 TWh elektriciteitsproductie op basis van zon en wind. En dit op een totale behoefte aan elektriciteit van om en bij de 80 TWh. En dan rest er ons nog de overige 320 TWh, nu ingevuld door olie en gas, volledig CO2-vrij te maken. Enkel met wind en zon raken we er nooit. Er rest ons dus nog een enorm groot gapend gat dat nog moet worden vergroend of beter CO2 vrij gemaakt.
Dit kan op twee manieren: één, naast wind, zon en water inzetten op extra CO2-vrije elektriciteit uit kerncentrales of twee, het ontbrekend deel invoeren uit landen waar er veel zon en wind is en ons zo afhankelijk te maken van buitenland. De keuze die wij moeten maken is bijgevolg vrij eenvoudig: onze klimaatverplichtingen op lange termijn nakomen door naast wind en zon stevig in te zetten op kerncentrales of het ontbrekende deel dat we niet zelf produceren gaan importeren vanuit landen met veel wind en zon.
Wat doen onze buurlanden?
Frankrijk en sinds deze week ook Nederland kiezen naast behoud van hun bestaande nucleaire centrales, voor wind, zon, water, biogas en – belangrijk – voor extra nucleaire productie van elektriciteit. Dat surplus aan elektriciteit zal dan ook dienen voor de aanmaak van groene waterstof. Frankrijk is in Europa nu reeds top inzake laagste CO2-uitstoot. Ze wensen deze positie te versterken en tezelfdertijd hun onafhankelijkheid op energievlak blijvend verstevigen. Op termijn worden ze wellicht zelfs exporteur van CO2-vrije energie.
Duitsland heeft na Fukushima zijn kerncentrales uitgefaseerd en zwaar ingezet op wind en zon. De rest van hun behoefte aan elektriciteit komt van vervuilende steenkool- en nog zwaarder vervuilende lignietcentrales. De nieuwe Duitse regering wil van af van steenkool en ligniet en willen ze vervangen door zon, wind en ….gascentrales. Onnodig te zeggen dat Duitsland kampioen hoogste CO2-uitstoot is en wellicht ook zal blijven en bovendien voor een stevig deel van zijn energiebehoefte gedurende tientallen jaren afhankelijk zal blijven van invoer van gas.
Kiezen is altijd een beetje verliezen
Kiezen is altijd beetje verliezen maar we moeten dringend stoppen met elkaar met studies en technische analyses om de oren te slaan. Die dragen niks, nada, niente, nul, zero, noppes bij tot het debat. De invloed in dit debat van Elia is niet niks: hoofdrolspeler in het CRM-debat, doorslaggevende stem als het gaat over de bevoorradingszekerheid van ons land, bepalende rol in het debat over de kernuitstap en als beheerder van het hoogspanningsnet, zowel op land als op zee (gereguleerd monopolie) en sleutelrol in het investeringsbeleid. Het zelfde geldt maar in mindere mate voor Engie. Ze zijn beide kernspelers in dit debat. Ze brengen kennis en informatie die nuttig en nodig is in dit debat maar zowel Elia als Engie zijn beursgenoteerde bedrijven. Elk beursgenoteerd bedrijf heeft een strategie die aansluit op wat de aandeelhouders wensen en willen. Tot op heden heb ik geen enkel beursgenoteerd bedrijf gekend wiens belangen samenvallen met het algemeen belang. Voor Engie werd dat verleden weekend beetje pijnlijk geïllustreerd door de moedige en fiere technici die lijnrecht tegen het standpunt van hun CEO ingingen. As always follow the money…luister en leer maar weet wie uw raadgevers zijn.
Het debat over kernuitstap gaat niet over de impact op de prijs of over de bevoorradingszekerheid. Het debat is in se niet technisch, noch moeilijk. Het debat is fundamenteel over het maken van keuzes en is bijgevolg een politiek debat, waar beleidsmakers moeten kiezen voor werkgelegenheid, toegevoegde waarde, behoud van ons industrieel weefsel en dat alles in een CO2-vrije wereld. De keuze is deze van een CO2-vrije maatschappij en de wijze waarop we dit realiseren en dus de enorme behoefte aan CO2-vrije elektriciteit invullen. Met wind en zon alleen halen we het niet. Als we echt CO2-vrij willen worden dan gaan we een pak extra CO2-vrije elektriciteit moeten produceren. Die behoefte invullen kan op twee manieren: import van groene elektriciteit en groene waterstof uit derde landen of kiezen voor de eigen productie van CO2-vrije elektriciteit en een grote mate van onafhankelijkheid.
Intussen kraakt het model in al zijn voegen
Intussen kraakt het marktmodel in al zijn voegen als gevolg van de gascrisis die niet enkel onze gasfactuur de hoogte in jaagt maar tevens onze elektriciteit onbetaalbaar duur maakt. Gas en CO2 zijn de koningen van de groothandelsmarkt en keizer Vladimir kijkt minzaam toe.
Dus beste beleidsmakers, stop aub met kibbelen. Het gaat om een fundamenteel politieke keuze op lange termijn ver voorbij de winter van 2025/2026. We hebben een enorme behoefte aan CO2-vrije elektriciteit en die zal komen van wind, zon, water en of we dit nu graag horen of niet van kernenergie. Or we go German en maken ons voor lange tijd blijvend afhankelijk van import van gas, zon en wind or we go Franco/Dutch en kiezen voor een stevig onafhankelijk energiebeleid. Het debat over de twee jongste kerncentrales al dan niet openhouden, over CRM en over de nieuwe gascentrales al dan niet vergunnen wordt een voetnoot in de marge.
De Europese commissie lanceerde deze week haar decarbonisatiepakket en veegt daarmee het tekenbord schoon. Wees moedig, overleg, beslis en ga terug aan tafel met Europa en wees niet bang om een duurzaam energiebeleid op lange termijn zonder drama te verdedigen.
De auteur Ivo Van Isterdael is Chief Advisor Energy Market bij CREG. Hij schrijft in eigen naam en vertolkt in bovenstaande opinie niet het standpunt van zijn werkgever.