De Verenigde Naties vieren hun 75ste verjaardag terwijl meerdere crisissen boven hun hoofd doemen. Mondiaal bestuur wordt steeds meer in vraag gesteld, de huidige wereldorde staat op een kantelpunt en een dodelijke pandemie zorgt ervoor dat landen terug op zichzelf plooien. Door Covid-19 is geen van de leiders naar het hoofdkantoor in New York afgereisd om de traditionele speeches af te drammen. De toespraken werden gedaan via vooraf opgenomen video’s. Een samenvatting van een Algemene Vergadering die de grimmigheid van de internationale relaties weerspiegelde.

De eerste twee sprekers waren Trump en Bolsonaro. Beiden staken van wal door hun aanpak van de coronacrisis de hemel in te prijzen. De VS hebben intussen de kaap van 200.000 doden door het virus bereikt, Brazilië telt 150.000 Covid-overlijdens. Beide leiders krijgen felle kritiek op het feit dat ze het virus blijven bagatelliseren.

‘Het Chinavirus’

Trump wees echter met de vinger naar het oosten voor de coronasituatie in zijn land. Hij sprak ostentatief over het ‘Chinavirus’ en riep andere landen op om ‘de natie ter verantwoording te roepen die deze plaag op de wereld heeft losgelaten: China’.

Zijn speech ging voornamelijk over hoe sterk het Amerikaans leger wel niet was, en over hoe China andere landen en organisaties naar zijn hand zet. Hij sloot af door zijn America First-credo te bekrachtigen: ‘Voor mij komt Amerika altijd op de eerste plaats, net zoals jullie ook jullie landen op de eerste plaats zouden moeten zetten.’

‘China heeft deze plaag op de wereld losgelaten’

Donald J. Trump, president van de Verenigde Staten

De Amerikaanse president heeft geen hoge pet op van alles wat ruikt naar mondiaal bestuur. Hij laat geen kans onbenut om de Verenigde Naties te bekritiseren. Hij weigert om deel te nemen aan een globaal initiatief voor vaccindistributie en wil uit Wereldgezondheidsorganisatie stappen. Hij trok zich eenzijdig terug uit het multilaterale atoomakkoord met Iran en doet er sindsdien alles aan om unilateraal sancties op te leggen aan Teheran. Hoe relevant de VN in de toekomst nog kan zijn hangt voor een groot deel af van de uitkomst van de Amerikaanse presidentsverkiezingen in november.

Nieuwe breuklijn

Niet lang na Trumps videoboodschap kwam Xi Jinping aan het woord. Hij sprak over het virus als een gedeelde strijd en pleitte voor mondiale samenwerking om het virus te verslaan. In een duidelijke sneer naar de VS zei hij: ‘Grootmachten horen zich als grootmachten te gedragen. Ze moeten meer bijdragen aan mondiale publieke goederen, hun verantwoordelijkheden opnemen en voldoen aan de verwachtingen van de wereldbevolking.’

De spanning tussen de landen met de twee grootste militaire budgetten ter wereld beheerste dinsdag de Algemene Vergadering.

‘We kunnen ons geen toekomst veroorloven waarin de twee grootste economieën de wereld in twee kampen verdelen – elk met zijn eigen handels- en financiële regels en internet- en kunstmatige intelligentiecapaciteiten’, zei secretaris-generaal Guterres tijdens zijn openingsspeech. Hij noemde de rivaliteit tussen de grootmachten een ‘groot globaal risico’.

‘We kunnen ons geen toekomst veroorloven waarin de twee grootste economieën, de wereld langs in twee kampen verdelen – elk met zijn eigen handels- en financiële regels en internet- en kunstmatige intelligentiecapaciteiten’

Antonio Guterres, Secretaris-generaal van de Verenigde Naties

Toen hij aan de beurt was, hekelde Emmanuel Macron beide supermachten voor de verlamming van de VN-veiligheidsraad in het licht van de pandemie en de klimaatnoodzaak. De Franse president ging 48 minuten lang door (drie keer zo lang als toegelaten) over hoe de permanente leden van de Veiligheidsraad ‘er niet in slagen om samen te komen voor de grote uitdagingen, omdat twee van hen een schouwspel van rivaliteit verkiezen boven collectieve doeltreffendheid’.

Russische derde hond

Enter Russisch president Poetin, die de rol van derde hond probeerde te vervullen. Eerst wees hij nog eens op de cruciale rol die zijn land gespeeld heeft tijdens de Tweede Wereldoorlog. Daarna herhaalde hij zijn voorstel om zogeheten ‘groene corridors’ op te richten, handelsstromen waarlangs essentiële goederen (zoals beschermingsmateriaal, voedsel en medicijnen) geleverd kunnen worden, wars van handelsoorlogen en sancties.

Hij prees de Wereldgezondheidsorganisatie en stak de loftrompet af over de VN. De voormalig KGB-agent bood zelfs aan om ‘het eerste vaccin ter wereld’, Sputnik-V, gratis te verdelen onder de diplomaten en veldwerkers van de VN. Uiteraard volgde er nog wat spierballengerol. Poetin snoefde met het Russische paradepaardje Arktika: een ijsbrekerschip aangedreven door kernenergie. Xi Jinping ging eerder nog een stap verder: elk vaccin dat Peking ontwikkelt zal ‘een mondiaal publiek goed’ zijn. China zal geen winst nastreven op de vaccins, en het zal prioritair aan ontwikkelingslanden verdeeld worden.

‘De permanente leden van de Veiligheidsraad slagen er niet in om samen te komen voor de grote uitdagingen, omdat twee van hen een schouwspel van rivaliteit verkiezen boven collectieve doeltreffendheid.’

Emmanuel Macron, President van Frankrijk

Zoom-diplomatie

Het online format zorgde ervoor dat staatshoofden, die anders minder welkom zijn, hun (r)entree konden maken op het internationale podium. Zo nam de Venezolaanse president Nicolas Maduro dinsdag het woord, nadat hij vorig jaar verstek moest laten gaan omdat er in de VS een prijs op zijn hoofd staat wegens beschuldigingen van drugshandel. Het hoofdkwartier van de VN bevindt zich in New York.

De Filipijnse president Rodrigo Duterte sprak de Algemene Vergadering voor de eerste keer toe sinds hij vier jaar geleden aan de macht kwam. Koning Salman van Saoedi-Arabiës toespraak was slechts de tweede van een zittende monarch van de oliestaat in meer dan zestig jaar. Ook de president van Tanzania, die zijn land slechts zelden verlaat, zal deze week voor de eerste keer zijn opwachting maken.

Dat de Algemene Vergadering van de VN dit jaar een grote Zoom-meeting was had nog andere (ongewenste) effecten. Staatshoofden gebruikten hun schermtijd vooral om hun thuispubliek te paaien. Op zich niets bijzonders, dat doen ze elk jaar. Maar in normale omstandigheden zijn er ook diplomatische gesprekken in de zijlijn van het evenement. Het gebrek aan mediamomentjes en informele ontmoetingen met andere leiders zorgde ervoor dat veel presidenten nog meer dan anders hun achterban naar de mond spraken.