Geen uitstel van de botsing in slow motion tussen de VS en China

Onlangs woonde ik in Beijing het China Development Forum (CDF) bij, een jaarlijkse bijeenkomst van hoge buitenlandse bedrijfsleiders, academici, voormalige beleidsmakers en Chinese topambtenaren. De conferentie van dit jaar was de eerste die in persoon werd gehouden sinds 2019, en het bood westerse waarnemers de gelegenheid om China’s nieuwe senior leiderschap te ontmoeten, waaronder de nieuwe Premier Li Qiang.

Het evenement bood Li ook zijn eerste gelegenheid om buitenlandse vertegenwoordigers te ontmoeten sinds zijn aantreden. Hoewel er veel is gezegd over het feit dat de Chinese president Xi Jinping naaste loyalisten benoemt op cruciale posten binnen de Communistische Partij van China en de regering, gaven onze gesprekken met Li en andere hoge Chinese functionarissen een genuanceerder beeld van hun beleid en hun leiderschapsstijl.

Voordat Li in maart premier werd, was hij secretaris van de CPC in Shanghai. Als economisch hervormer en voorstander van particulier ondernemerschap speelde hij een cruciale rol bij het overtuigen van Tesla om een megafabriek in de stad te bouwen. Tijdens de COVID-19 pandemie handhaafde hij Xi’s strikte zero-COVID beleid en hield hij toezicht op een twee maanden durende lockdown van Shanghai.

Gelukkig voor Li werd hij beloond voor zijn loyaliteit en werd hij niet tot zondebok gemaakt voor het falen van het beleid. Door zijn nauwe relatie met Xi kon hij de Chinese president er ook van overtuigen de zero-COVID-beperkingen van de ene op de andere dag terug te draaien toen het beleid onhoudbaar bleek. Tijdens onze ontmoeting herhaalde Li China’s engagement voor “hervorming en openstelling”, een boodschap die ook andere Chinese leiders uitdroegen.

Verhuld dreigement

Li’s opmerkelijke gevatheid stond in schril contrast met de meer gereserveerde houding van voormalig premier Li Keqiang, die we in eerdere jaren hebben ontmoet toen hij premier was. Tijdens onze ontmoeting maakte hij Apple CEO Tim Cook hardop aan het lachen door zijn vrolijke stemming toe te schrijven aan de virale video van Cook die tijdens zijn bezoek aan een Apple store in Beijing werd toegejuicht door de menigte. Hij grapte zelfs over een video van Amerikaanse wetgevers die TikTok CEO Shou Zi Chew aan de tand voelen, die die week ook viraal was gegaan. In tegenstelling tot Cook, merkte hij op, lachte de belegerde TikTok-baas niet tijdens zijn hoorzitting. Li’s grap bevatte een impliciete waarschuwing dat, hoewel Amerikaanse bedrijven nog steeds welkom zijn in China, de Chinese regering het hard kan spelen als haar bedrijven en belangen in de Verenigde Staten hard worden aangepakt.

Het verhulde dreigement van Li geeft de huidige Chinese houding ten opzichte van de VS goed weer. Hoewel hoge economische beleidsmakers in China vaak praten over openstelling, geeft het Chinese beleid nog steeds voorrang aan veiligheid en controle boven hervorming. Qin Gang, China’s nieuwe minister van Buitenlandse Zaken, nam tijdens zijn CDF-toespraak een havikistische houding aan. Met een impliciete uithaal naar de VS waarschuwde Qin de westerse aanwezigen dat China weliswaar streeft naar een open wereldhandelsstelsel, maar dat het land krachtig zou reageren op elke poging om het land in een nieuwe koude oorlog te betrekken.

In een recente toespraak probeerde de Amerikaanse minister van Financiën, Janet Yellen, de bezorgdheid van China weg te nemen dat de VS probeert zijn opkomst te “beteugelen” en zijn economie los te koppelen. Recente Amerikaanse maatregelen om de handel met China te beperken, zo verduidelijkte zij, waren gebaseerd op bezorgdheid over de nationale veiligheid en niet op een poging om de economische groei van het land te belemmeren.

“Ontkoppeling in plaats van ontkoppeling”

Maar China geruststellen zal moeilijk worden wanneer de VS naar verluidt van plan zijn vergaande beperkingen in te voeren op Chinese investeringen in de VS en op Amerikaanse investeringen in China. Tot dusver hebben Chinese functionarissen zich niet ontvankelijk getoond voor de inspanningen van Yellen en minister van Buitenlandse Zaken Antony Blinken om een dialoog tot stand te brengen over de wijze waarop de samenwerking kan worden gemaximaliseerd, confrontaties tot een minimum kunnen worden beperkt en de escalerende strategische concurrentie en rivaliteit tussen beide mogendheden kan worden beheerst.

De voorzitter van de Europese Commissie, Ursula von der Leyen, heeft onlangs een soortgelijke pragmatische toespraak gehouden, waarin zij betoogde dat Europa zich moet richten op “ontkoppeling in plaats van ontkoppeling” van China. Haar toespraak werd niet goed ontvangen in Beijing, en ze werd effectief afgesnauwd toen ze China bezocht met de Franse president Emmanuel Macron in april, terwijl de meer inschikkelijke Macron een rode loper ontving.

China probeert momenteel een wig te drijven tussen de Europese Unie en de VS. Aangezien in de EU gevestigde bedrijven aanzienlijke belangen hebben in China, woonden veel Europese CEO’s het CDF bij, in tegenstelling tot de beperkte aanwezigheid van Amerikaanse bedrijfsleiders. En de controversiële opmerkingen van Macron tijdens zijn bezoek in april, met name zijn uitspraak dat Europa geen “vazal” van de VS mag worden, suggereerden dat de inspanning misschien geslaagd was. Maar in een daaropvolgend communiqué van de G7 werd het standpunt van het Westen over Taiwan opnieuw bevestigd en werd het agressieve beleid van China ten aanzien van het eiland veroordeeld, en de stilzwijgende steun van China voor de brutale inval van Rusland in Oekraïne zal Europa er waarschijnlijk van weerhouden toe te geven aan een charmeoffensief.

Het nieuwe normaal

De aanloop naar de Amerikaanse presidentsverkiezingen, samen met het vermoeden van China dat de VS zijn economische groei probeert te beteugelen, zal de inspanningen om vertrouwen op te bouwen en de spanningen tussen beide landen te doen afnemen, belemmeren. Nu zowel Democraten als Republikeinen met elkaar wedijveren om als streng tegen China te worden gezien, zal de Chinees-Amerikaanse koude oorlog waarschijnlijk verscherpen, waardoor het risico van een uiteindelijke oorlog om Taiwan toeneemt.

Ondanks de inspanningen van Amerikaanse functionarissen om de strategische concurrentie met China in goede banen te leiden en het feit dat Chinese functionarissen volhouden dat zij geen belang hebben bij economische ontkoppeling, lijken de vooruitzichten voor samenwerking steeds minder gunstig. Fragmentatie en ontkoppeling worden het nieuwe normaal, de twee landen blijven op ramkoers en een gevaarlijke verdieping van de huidige “geopolitieke depressie” is zo goed als onvermijdelijk.


Nouriel Roubini, emeritus hoogleraar economie aan de New York University’s Stern School of Business, is hoofdeconoom bij Atlas Capital Team en auteur van MegaThreats: Ten Dangerous Trends That Imperil Our Future, and How to Survive Them (Little, Brown and Company, 2022).

Meer